Catalog

45 yıl önce ölen Halit Ziya Uşakhgil güçlü rvmancdanmızdan biriydi Yasak aşk, kırık hayat Aşkı Memnu topluma değil, bireye ve bireylerarası ilişkiye dönük romanîardandır. Uşakhgil, somut ve tek olan bir evliliğin belli koşullar altında nasıl işlediğini anlamaya ve anlatmaya çalışır. • umhuriyet öncesi I ürk edebıyatının en güçlü H romancısı olarak kabul edilen Halit Ziya Uşaklı^ ^ f l gil ardında 150'den fazla hikâye, kitap halinde ^ ^ F altı roman ve çeşitlı türlerde (telif, çeviri) 6O'ı aşkın yapıt bırakarak 27 Man 1945'te rildü. Yaşamı ve romancıhğı şimdiye kadar çeşiıli kitap ve dergilerde incelenen Halit Ziya Uşaklıgıl'in en iyi yapıtının Aşkı Memnu olduğunda hemen lüm eleştirmenler bırleşirler. Berna Moran, "Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış • Ahmet Mithat'tan Ahmet Hamdi Tanpınar'a" adlı kitabında Aşkı Mcmnu'yu gcniş bir biçimde inceler. Eleştirmen Fethi Naci de "Türkiye'de Roman ve Toplumsal Değişme" adlı kitabında Aşkı Memnu'da, Batılılaşmanın bclli çevreler üzerindeki etkisinin nasıl gösterildiğinı açıklamaya çalışır. Fethi Nati Aşkı Memnu için 'yışamasını sürdüren ilk Türk romanı. Tarih açtsından değil, edebiyat açısından ilk Türk romanı'der. İlk haskısı 1900'de yapılan Aşkı Memnu aradan geçen 90 yıla dayanmış ve bundan sonr.ı da daha nice yıllara dayanacağı belli bir romandır Fethi Naci'ye göre. "İlk romanlarında okurun 1 özellikle acıma duygularını uyandırmak istediği için, acıklı aşk konularını işler" diyen Berna Moran, Halit Ziya Uşaklıgil'in söz konusu romahların hepsınde bir genç kız ya da genç erkeğin, kendi suçu olmadan aşkta hayal kırıklığına uğradığını; yıkıldığını ya daöldüğünü belirtir. Berna Moran, Aşkı Memnu da acıklı biten bir aşk öyküsUdür ve Nihal ilk romanlardaki genç kız kahr.unanl.inn bir devamı sayılabilir" der. f* 27 Mart 1945 yılında nırn Haiıi Ziya Uşaklıg > ,ı bireylerarası duygusal, yoğun ilişkiyi işliyor, yazar'ın bu kitabı ilk kez 1900'de basılmıştı. (Halit Ziya Uşakhgil gelını Leyla Uşakhgil ıle) HALİT ZİYA UŞAKLIGİL'İN Roman YAPITLARI Nemıde (1892), Bir Ölünün Defteri (1892), lerdı ve Şürekâsı (1896), M.ıi ve Sivah (1897), Aşkı Memnu (1900), Kırık Hayatlar (1924) Hikâye Dir Y.ı/ın Tarihı (1900), Solgun Demet (1901), Rir Şi'ri Hayal (1914), Sepeite Bulunmuş (1920), Bir Hikâyei Se\da (1922), Hepsinden Au (19H), Ajka Dair (1936), Onu Beklerken (1935), llıttyar Dost (1937), Kadın Pençcsi (1939), İzmir Hikâyek.i (19S0). Oyun Kâbus (1918), Füruzan (adapte, 1918), Fare (adapte, 1919). Anı Kırk Yıl (beş cilt V>Sh. altıncı «.ilt: 1969), Saray ve Otesi (üç cilt, 194042), Bir A o Hikâye (Tıran'da iıuihar edı'n oğlu Vedat'a ilişkin »ml.tr, 1942) S.ın.u.ı Daır (üç cilt, 193855) Deneme ve yazıtarı Aşkı Memnu yıllar önce televizyonumuzda gösterilmiş, geniş kesimlcrin beğenisini kazanmıştı. Aşkı Memnu'da Bihter rolünü Müjde Ar oynamış, bu rolüyle üne kavuşnıuştu. Kitleler açısından bunu nası) değcrlendirmck gerekir bilemeyeceğiz, anıa birçok edebiyat adamı da r o manın ana temasının Bihter'in yasak aşkı olduğunu söylüyor. Biz yine Berna Moran'ın kitabına dönelim. "...Birçokları romanın ana temasını, hatta tezini, Bihter'in yasak aşkında bulurlar. Uşakhgil üzerine yazılmış üç monografiye bakacak olursak her üçünün de Aşkı Memnu'nun teması hakkında bu kanıyı savunduklarını görürüz. L.S.Akalın'a göre Aşkı Memnu 'ölçüsüz ve maddeye dayanan bir evlenmenin doğurduğu, gerek sosyal gelenekler, gerek kanun önünde gelişmesi yasak olan bir aşkın hikâyesidir.'' Cemil Yener'e sorarsanız yapıtın tezi şudur: 'Servet, genç bir kadına aşk ihtıyacını unutturamaz. Kendınden çok küçük yaştaki bir kızla evlenen erkek aldalılmayı göze almalıdır'3 Dr.Önertoy'a göre dc yazar 'evlenen kadınla erkek arasındaki bazı ayrılıkların cvlilik hayatında meydana getirebileceği sarsınlılar üzerinde durnıuş ve Tanzimat romanında da ele alındığını gördüğümüz Batılılaşma anlayışındaki değişıklikleri belirtmiştir.'4 (...) Aşkı Memnu'nun doğru bir değerlendirmesini yapacaksak her şeyden önce, ne tür bir roman olduğuna dikkat etmeliyiz. Hakkında yazanlar, onü, ya ahlaksal bildirisi olan ya da İsıanbul'daki Türk toplunıunun bir kesiminın yaşamını yansıtan bir roman olarak yorumluyorlar. Bazı eleştirmenlerin dediği gıbi Aşkı Memnu, birbirine denk olmayan kijilerin evliliğinın doğuracağı kötü sonuçlara işaret edıyorsa Kırık Hayatlar da tanı tersini söylüyor demektır. Çünkü Kırık Hayatlar'da birbırine denk duşen ikı genc insanın evlıhği de, yine bir yasak aşkU bozulur ve neredevse çöker. Oyleyse Uşakhgil, Kırık Hayatlar'da, her bakımdan kusuriuz evliliklerin kötü sonuçlar vereceğinı mı anlatmak istiyor? Yoksa Uşaklıgil'in ilgiiini çeken, Batılılaşmış kesimin yaşama biçimi mi? Aşk ı Memnu'da Batılılaşmış zengin bir ailenin yaşamı var elbette, ama romanın bunu ortaya koymak ya da eleştirmek amacıyla yazıldığını söylemek dogru olmaz. (...) Aşkı Memnu topluma değil, bireye ve bireyler arası ilişkiye dönük romanîardandır. Uşakhgil, somut ve tek olan bir evliliğin belli koşullar altında nasıl işlediğini, belli insanlar arasındaki ilişkiler örgüsünün niteliğini ve gelişimini anlamaya ve anlatmaya çalışır (...) Uşaklıgil'in Balzac, Zola ve Flaubert gibi gerçekçilerden öğrendiği tek şey vardı: Karakterlerin ktşilikleriyle olaylar arasındaki nedensellik bağı. Romanda olayların gelişimi, karakterlerin kişiliklerine bağlı olmalıydı ve karakterler de bu olayların üzerlerinde yaptığı etkiye göre değişmeliydi. Uşakhgil, bu ilkeyi titizlikle uygular. Aşkı Memnu'dan önceki romanımızda, karakterlerle olaylar arasında böyle zorunlu bağ görmeyiz. örncğin Rakım Efendi'nin, tntibah'daki Ali Bey'in Sergüzeşt'teki Dilber'in başından birtakım olaylar geçer, ama Aşkı Memnu'dakılerın başından gelişigüzel birtakım olaylar geçmez, olayları onların kişilikleri yaratır daha çok. Yazar, olay örgüsünü önceden bilmez demek istemiyorum. Tersine, Uşakhgil belki en ince ayrıntısına kadar kişilerin davranışlarını, nasıl değişeceklerini hesaplamıştır. (...) Diyebiliriz lu, Uşakhgil, Aşkı Memnu'da, birtakım ınsanların, nedensonuç yasasına göre gelişen aşk öyküsünü anlatan, psikolojik gerçekliğe dayanan, sağlaın yapılı, kusursuz bir sanat yapıtı yaratmak peşindeydı. Böyle bireyler arası duygusal yoğun ilişkiyi işleyen romanlara, Edvin Muir 'dramatik roman' adı verir. Aşkı Memnu işte bu tür romana çok iyi bir örnektir." LÎ 1) Bir Ölünün Defteri (1891), Nemide (1893), Ferdı vc Şürekası (1894). 2) Halit 7 i y i Uşakhgil / Varlık Yayınları, 1953, s.24 S) Bir Ronıarn;ının Dunyası vc Romanlarındaki Dünya (1959) 4) Halit Ziya Uşakhgil, Romancılığı vc Romanımızdakı Ycrı DTCF Yayınları, 1965, s.67 S A Y F A J 9 C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 8