Catalog

12 8 TEMMUZ 2020 ÇARŞAMBA EDİTÖR: ÖZGÜR ÖZKÜ TASARIM: SERPİL ÜNAY HABER/YORUM ABD, Çin ve Rusya: Rekabetin boyutları Salgın hastalık, ülkelerin sağlık sistemiyle birlikte, genel olarak devlet kapasiteleri, toplumsal bünyeleri, ekonomik ve teknolojik ölçeklerini de sınıyor. Aynı zamanda büyük güçler arası rekabeti de boyutlandırıyor, çeşitlendiriyor, keskinleştiriyor. ABD ile başlayalım. Ekonomik büyüklüğü, Dünya Bankası verilerine göre 21.4, federal borcu ise ABD borç saatine (usdebtclock.org) göre 26.5 trilyon dolar. Halen dünyanın en güçlü devleti olsa da zayıflıyor. Türkiye’nin ekonomik büyüklüğü kadar savunma bütçesi var. Nükleer silah kapasitesinde, uçak gemisi ve denizaltı sayısında lider. 150 kadar ülkede, irili ufaklı, açık gizli 800 dolayında askeri üsse sahip. Fakat ekolojik hâkimiyeti, hegemonya kabiliyeti aşınıyor. Salgın hastalık hem ekonomisini sarstı hem toplumsal bünyesindeki fay hatlarını daha da belirginleştirdi. ABD, strateji belgelerinde “hasım güçler” olarak tanımladığı Rusya ve Çin’in artan nüfuzunu geriletemiyor. Almanya’nın daha bağımsız davranma çabasını dizginleyemiyor. İran’da, Kuzey Kore’de, Afganistan’da, Suriye’de, Venezüella’da, Küba’da istediği hamleleri yapamadı. İki stratejik müttefiki dahil (İngiltere ve İsrail), en güçlü ilişkilere sahip olduğu devletlerin bile Çin’le yakınlaşmasını önleyemedi. İran’la imzalanan antlaşmadan (P5+1) ve Paris İklim Sözleşmesi’nden çekilmesini izah edemedi. Kamu diplomasisi ve yumuşak güç araçlarında lider olsa da kurumsal çekiciliği, müttefikleri nezdindeki itibarı ve güvenilirliği zayıflıyor. ABD’nin azalan gücü Dahası var. Trump iktidarıyla birlikte belirgin biçimde öne çıkan, salgın hastalıkla birlikte dozu daha da artan Çin düşmanlığı, ABD’nin istediği sonucu vermiyor. Çünkü ne Çin’in ekonomik gücünü, yatırım ve dış yardım kapasitesini durdurabiliyor ne de Çin’le ticaretini kesebiliyor. Şöyle ki, ABD Ticaret Temsilciliği Ofisi’nin (ustr.gov) 2018 yılı verilerine göre, ABD Çin ticaret hacmi 737.1 milyar dolar. ABD’nin ihracatı 179 milyar, ithalatı 558 milyar, dış ticaret açığı 379 milyar dolar. ABD’li şirketlerin Çin’deki yatırımları, Çinli şirketlerin ABD’deki yatırımları, ABD’nin Çin’den ithal ettiği ürünlerin çokluğu ve çeşitliliği dikkate alındığında, dış ticaret açığının büyüklüğüne rağmen, ABD’nin Çin’den vazgeçmesinin olanaksız olduğu görülüyor. Şunu da ekleyelim, ABD’nin en borçlu olduğu ülke de Çin. Çin’le devam edelim. Ekonomik büyüklüğü, 14 trilyon dolar. Bu açıdan ABD’nin ardından ikinci. Dünya Bankası’nın satın alma gücü paritesi üzerinden yaptığı hesapla, 2019’da 23 trilyon doları geçen ekonomik büyüklükle ilk sırada. Çin’i, 19.5 trilyon dolarla ABD takip ediyor. Rusya ile birlikte Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) gibi yapılara öncülük ediyor. Kuşak ve Yol İnisiyatifi, Asya Altyapı Yatırım Bankası, Çin’in projeleri. BM Güvenlik Konseyi’nde de Rusya’yla birlikte davranıyor. İkili, ilişkilerini stratejik ittifak olarak tanımlıyorlar. Lakin ŞİÖ’den beklentileri arasında kimi farklar var. Ayrıca, gelecekte başta enerji olmak üzere, Orta Asya’da rekabet edecekleri kimi konular da söz konusu. Zira Rusya bölgeyi tarihsel olarak nüfuz alanı; Çin yatırım sahası ve pazar olarak görüyor. Kuşak ve Yol İnisiyatifi bağlamında önemsiyor. Çin, Rusya’nın da en büyük ticaret ortağı. Rus dış ticaretindeki payı, 2018 verileriyle, yüzde 12.4. Rusya’yla noktalayalım. 17.1 milyon kilometrekare ile dünyanın en geniş sınırlarına sahip. Nüfusu, 145 milyon. Bu nüfus, büyük bir coğrafya, büyük bir siyasi iddia için yetersiz. Ekonomik büyüklüğü, 1.63 trilyon dolar. Petrol, doğalgaz ve maden ihracatına bağımlı olması, önemli bir sorun. Bu ihracat kalemleri dışında Rusya’nın öne çıkan iki gelir kalemi daha var; silah satışı ve nükleer santral yapabilme kabiliyeti. Enerji fiyatları düşünce, Rus ekonomisi de sıkıntıya giriyor. Fakat tarihsel birikimi, nükleer güç kapasitesi, BM içindeki konumu, liderlik yeteneği, jeopolitik konumu, yetişmiş insan gücü, bilim, kültür, sanat altyapısı sayesinde, ekonomik gücünün çok ötesinde bir nüfuza sahip. Çin ve Rusya, henüz tek başlarına ABD’yi dengeleyip, dizginlemekten uzak olduklarını biliyorlar. ABD’ye karşı birlikte davranıyorlar. ABD de bunun farkında. Ne var ki karşı hamleleri sonuçsuz kalıyor. Dünya dönüyor. Dengeler değişiyor. Yeni ihtiyaçlar, yeni ittifakları doğuruyor. 8 TEMMUZ 2020 SAYI: 34605 İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına ALEV COŞKUN Genel Yayın Yönetmeni AYKUT KÜÇÜKKAYA Yayın Koordinatörü Serkan Ozan Yazıişleri Müdürleri İpek Özbey / Olcay Büyüktaş Akça (Sorumlu) Hakan Akarsu (Ek Yayınlar) Görsel Yönetmen Münevver Oskay Reklam Genel Müdürü Ayla Atamer Törün l Haber Merkezi: Murat Hantaş l Gece: Ayça Bilgin Demir l Dış Haberler: Mine Esen l Ekonomi: Jale Özgentürk l İç Politika: Ali Açar l Kültür Sanat: Yazgülü Aldoğan l Fotoğraf: Uğur Demir l Spor: Sami Gürel l Ankara Temsilcisi: Sertaç Eş Güvenevler Mah. Güneş Cad. No: 8/1 Çankaya 06690 Ankara Tel: (0312) 442 30 50 l Ege Bölge Temsilcisi: Tuncay Mollaveisoğlu Halit Ziya Bulvarı 1352 sok. 2/3 Pasaport İzmir. Tel: (0232) 441 12 20 Yayın Kurulu: Alev Coşkun (Başkan), Ali Sirmen (Bşk. Yrd.), Aykut Küçükkaya, Emre Kongar, Şükran Soner, Kemal Işık Kansu, Orhan Bursalı, Mine Kırıkkanat, Miyase İlknur, Ataol Behramoğlu. l Mali ve İdari İşler Müdürü: Osman Selçuk Özer Yayımlayan ve Yönetim Yeri: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 343 72 64 eposta: posta@cumhuriyet.com.tr Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 eposta: reklam@cumhuriyet.com.tr Yaygın süreli yayın Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul Tel: (0212) 454 32 55 Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. Cumhuriyet’te yer alan haber, yazı ve fotoğrafların yeniden yayım hakkı saklı tutulmuştur. İzin alınmadan ve kaynak göstermeksizin yayımlamak Basın Kanunu gereğince hukuki ve cezai yaptırıma tabidir. NAMAZ VAKİTLERİ İmsak Güneş Öğle İkindi Akşam Yatsı İstanbul 03:36 05:33 13:14 17:13 20:46 22:34 Ankara 03:28 05:21 12:59 16:56 20:27 22:11 İzmir 04:01 05:48 13:22 17:15 20:45 22:25 Prof. Dr. Gazi Yaşargil’in, 95. yaş günü farklı ülkelerden 10 binin üzerinde beyin ve sinir cerrahının katıldığı bilimsel toplantıyla kutladı. Yüzyılın cerrahı 95 yaşında Dünyada modern beyin ve sinir cerrahisinin (nöroşirurji) kurucusu olan, “yüzyılın cerrahı” olarak da tanımlanan duayen isim Prof. Dr. Gazi Yaşargil’in, 95. yaş günü farklı ülkelerden 10 binin üzerinde beyin ve sinir cerrahının katıldığı bilimsel toplantıyla kutlandı. 6 Temmuz 1925’te Diyarbakır’ın Lice ilçesinde doğan Prof. Dr. Yaşargil, “Microneurosurgery Past, Present & Future” (Mikronöroşirurjinin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği) başlıklı uluslararası “webinar” toplantısında, mesleki tecrübelerini, bilgi ve deneyimlerini bilim in sanlarıyla paylaştı. Toplantıya, Harvard Üniversitesi’nden Prof. Ossama Al Mefty, Arkansas Nörobilim Enstitüsünden Prof. Ali Krisht, Brezilya Mato Grosso do Sul Üniversitesi’nden Prof. Paulo Kadri ve Yeditepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Uğur Türe de konuşmacı olarak katıldı. Amerikan Cerrahlar Birliği tarafından “yüzyılın beyin cerrahı” olarak da adlandırılan Prof. Dr. Yaşargil, bugüne kadar yaptığı ameliyatlarla binlerce hastanın yaşama tutunmasını sağlarken, birçok bilim insanının da yetişmesine katkı sundu. l Haber Merkezi İnşaatı mühürleyen İBB: Üsküdar Belediyesi ısrarla işlem yapmıyor Cemaate belediye kalkanı HAZAL OCAK İstanbul Büyükşehir Belediyesi, (İBB) Üsküdar Belediyesi tarafından 49 yıllığına bedelsiz AKP’ye yakın vakıflardan Aziz Hüdayi Vakfı’na verilen Acıbadem’deki Şehit Mete Sertbaş Parkı’na komşu arazideki yurt inşaatı ruhsatının bir an önce iptal edilmesi için harekete geçti. Daha önce yurt inşaatında 1 kat kaçak yapıldığını tespit ederek, inşaatı iki kez mühürleyen İBB yetkilileri ilçe belediyeye bir yazı yazarak ısrarla işlem yapmadıklarını vurguladı. İBB yetkilileri, ilçe belediyesine meri imar planına aykırı düzenlenen ruhsatı iptal etmesi için 15 gün süre verdi. Türkiye İş Bankası AŞ Mensupları Emekli Sandığı Vakfı (TİBAŞ) tarafından park ve bitişiğindeki arazi “belediye hizmet birimi” ve park olarak kamu yararına bedelsiz terk edilmiş Acıbadem TİBAŞ Parkı Gönüllüleri yurt inşaatı önünde yaptıkları açıklamada, yurt inşaatının durdurulmasını istedi. Açıklamada, “Devletin hiçbir kurumu bu imar suçuna ortak olmamalıdır. Devam eden davalarının, mahkeme süreçlerinin bir an evvel sonuç lanmasını talep ediyoruz. Kamusal alanlarımıza, parklarımıza, deprem toplanma alanlarımıza göz dikenlere karşı mücadelemizi kararlılıkla devam ettireceğiz. Parkımızı da kültür merkezimizi de gasp edemeyeceksiniz! Hukuk ve halk kazanacak” denildi. ti. Arazinin Üsküdar Belediyesi tarafından Aziz Mahmut Hüdayi Vakfı’na verildiği ortaya çıkmıştı. Karara tepki gösteren bölge sakinleri açtığı davayı kazanmıştı. İstanbul 7. İdare Mahkemesi’nce ruhsatın yürütmesinin durdurulması üzerine binayı 2 kez mühürleyen İBB, inşaat çalışmalarının sürdüğünü tespit etmişti. Daha sonra bir üst mahkeme yürütmeyi durdurma kararını kaldırmıştı. İBB yetkilileri inşaatta incelemelerde bulunmuş ve yapı tatil tutanağı tutmuştu. Binanın imar mevzuatına aykırı olarak 3 bodrum kat + zemin kat + 4 normal kat olmak üzeri zemin üstü 5 kat yapıldığı tespit edildi. İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı İmar Müdürlüğü, 29 Haziran’da Üsküdar Belediyesi’ne yazdığı yazıda süreci anımsatarak yurt inşaatında 1 katın fazla yapıldığını belirt ti. Yazıda, ilçe belediyesinin meri imar planına aykırı yapı ruhsatı düzenlediği ifade edilerek konuyla ilgili işlem yapılması istendiği halde ilçe belediyesinin ısrarla işlem yapmaktan kaçındığının altı çizildi. Yapı ruhsatının ve yapı kullanım izin belgesinin iptal edilmesi istenen yazıda, yapı tatil tutanağı tutularak ilgili evrakların 15 gün içinde belediyeye gönderilmesi istendi. l İSTANBUL BULMACA SEDAT YAŞAYAN SOLDAN SAĞA: 1/ İtalyan kökenli bir talih oyunu... 1 234 5 678 9 Dilbilgisindeki sözcük türlerinden 1 Ç A M U R C U N 1 23 4 5 6789 1 biri. 2/ Uyuz olmaktan duyulan korku. 3/ Oruç ayı. 4/ İlkel benlik... Cevizli sucuk. 5/ Bir şeyin bitim noktası... Emirlik, beylik. 6/ Şenliklerde caddelere kurulan 2 USARE CAM 2 3 L İ G FUAYE 4 L MA L T İ T 5 AVARE EH 3 4 süslü kemer... Mısır’ın plaka imi... 6 M E A K A R A K 5 Bir nota. 7/ Birçok geleneksel toplumda yer alan temel akraba topluluğu... İki derenin ya da iki yolun birleştiği yer. 8/ Muş Ovası’nda, önemli bir kuş alanı 7 ANARTR İ U 8 ÜS ÖZNE L 9 USKURU T A 6 7 8 olan sazlık... Argoda marka ve ad. 3/ İstanbul’un bir semti... 9 moda düşkünü genç kıza verilen Halojenler grubundan bir ad. 9/ Tıp dilinde “felçli” anla element. 4/ Bir şeyi yapıp mında kullanılan sözcük. yapmamaya karar verme gücü... dokunmuş basma. 8/ Eski dilde YUKARIDAN AŞAĞIYA: Maksim Gorki’nin bir romanı. 5/ su... Moliére’in “Hastalık Hasta 1/ Zar atarak oynanan bir tür Açık toprakrengi... Bir şeyin yapıl sı” adlı oyunundan Ahmet Vefik kumar... Kalın bükülmüş sicim. masını yasaklama. 6/ Hastalıktan Paşa’nın yaptığı uyarlama. 9/ Kötü 2/ Yapma, etme... Hinduizm ve kurtulma, iyileşme... Boru sesi. 7/ beslenmenin yol açtığı hastalıkları, Budizmde, insan bedenindeki çok Briçte as, rua, dam, vale ve onlu yiyeceklerin besin değerlerini ince sayıda ruhsal merkeze verilen ya verilen ortak ad... Pamuktan leyen sağlık bilgisi dalı. KİM KİME DUM DUMA BEHİÇ AK behicak@yahoo.com.tr Üçüncü yol: Kemalist ekonomi modeli, kalkınmayı planlamak... Cephelerde verilen savaşı cehaletle ve yoksullukla savaş takip edecekti... Her yönü ile ortaçağ karanlığında hapsolmuş, uygar dünya ile arasında ışık yılı fark olan yıkılmış bir imparatorluktan; yeniden vatan yaratmanın olağanüstü, görülmemiş, örneği olmayan mücadelesiydi... Ulusal Kurtuluş Savaşı, henüz namluların ateşi soğumadan ekonomik savaşla devam ediyordu... Savaşın büyük ustası, kalkınmanın da eşsiz mimarı olacaktı... HHH Konya’dan biraz büyük toprağa sahip Hollanda’nın dünyayı tarımsal üretim ve gıda ihracatı ile nasıl doyurduğunu gıpta ile anlatıyoruz. Peki, bu küçücük ülkenin tarımsal kalkınma planını Atatürk’ten kopyaladığını biliyor muyuz? Cumhuriyetin ilk yıllarında bütçe gelirinin yüzde 20’sini oluşturan aşar vergisini kaldırarak, yani ülke bütçesinin büyük bir gelir kaleminden vazgeçerek köylüyü özgürleştiren Atatürk, bu devriminin meyvesini kısa sürede görecektir. Öyle ki, tarımsal üretimde köylü gerçekten milletin efendisi konumuna geçecek ve Türkiye ilk büyük sanayi tesislerinin bedelini para yerine, tarımdan elde ettiği ürünlerle ödeyecektir! Tarımla bilimi buluşturan, tarımla yüksekeğitimi bir araya getiren, ArGe oluşturan, devlet olarak her türlü altyapıyı sağlayıp üretimi köylülere bırakan, üreticinin önündeki tüm engelleri kaldırıp teşvik eden Atatürk’ün sadece tarım politikası bile dünyaya ilham vermiş, örnek olmuştur. H Emperyalizme karşı kazanılmış tek savaşın lideri Mustafa Kemal Atatürk, kanla elde ettiği bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla tamamlamak için büyük çaba göstermiş ve sonunda yine kendi özgün ekonomi modeli ile dünya iktisat tarihine geçmiştir. H Genç Türkiye Cumhuriyeti, devleti halkın ihtiyaçları noktasında ekonominin içinde tutuyor ama aynı zamanda özel teşebbüsü geliştirmek için altyapı hazırlıyordu. Devlet öncülüğünde planlı sanayileşmeyi, planlı kalkınmayı ilk uygulayan liderdi Mustafa Kemal Atatürk... H Atatürk’ün ekonomik mucizesini anlamak için onun dönemindeki ortalama yüzde 16’lık büyüme rakamlarına bakmak yeterlidir. Bu büyüme, içerde sıfıra yakın bir sermaye birikimine rağmen ve hiç dış borç alınmadığı halde başarılmıştır. Yani yoksul Anadolu, kendi kaynakları ile mucize şekilde bu büyüme ve kalkınma hızına ulaşmıştır. 1929 yılında patlayan ekonomik kriz, “Büyük Buhran” adı ile dünyanın tüm ülkelerini kasıp kavurmaktadır... O yıl Türkiye bütçesi, fazla vermiştir! Gelirimiz 224 milyon TL iken, giderimiz 213 milyon TL’de kalmıştır. Yani dünyanın felakete sürüklendiği yıl Türkiye bütçesi 11 milyon TL fazla vermiştir. Bir başka anlatım ile henüz 6 yaşındaki Cumhuriyet, başka ülkelere rahatlıkla 11 milyon TL borç verecek duruma gelmiştir! 1930 yılında da bütçe fazlası 7 milyondur. Atatürk dönemi denk bütçe hedefi, bütçe fazlası vererek taçlandırılmıştır... Bu büyük ekonomik başarının o dönemin şartlarında dünyada bir örneği daha yoktur! H Çok yakında Prof. Dr. Duran Bülbül’ün Kemalist Ekonomi Politikası adlı kitabı Cumhuriyet Kitap’tan çıkacak. Kitabı önceden okuyup bu değerli eserin önsözünü kaleme aldım. Ve o kitabın sayfaları arasında dolaşırken, Cumhuriyetin bütün birikimlerini satan, üzerine son Osmanlı padişahları gibi uluslararası para baronlarının eline düşen, halk yoksulluk içinde yaşarken Lale Devri keyfini süren iktidar siluetlerini düşündüm. Kötü yönetimlerinin faturasını TELE 1, Halk TV, Cumhuriyet gazetesi gibi özgür basın kuruluşlarına çıkarma gafletine düşen iktidar... Milli Kurtuluş Savaşı’nı ve çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’ni adım adım planlayan bir kurucu Önder’den, iktidarı ve muhalefeti ile burnunun ucunu göremeyen çapsızlar sürecine... Atatürk gibi düşünmeyi bilenler için AKP’nin iktidarına son vermek, Türkiye’yi hak ettiği zengin uluslar ligine taşımak hiç de zor değil... Yeter ki siyasette önleri kesilmesin. ÇİZGİLİK KAMİL MASARACI kamilmasaraci@gmail.com PERİNÇEK PROGRAM KONUĞUYDU Ulusal Kanal stüdyosu canlı yayın sırasında yandı Ulusal Kanal’ın İstanbul Beyoğlu İstiklal Caddesi Diva Çıkmazı’nda bulunan stüdyolarında yangın çıktı. Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek’in canlı yayında olduğu sırada çıkan yangın sebebiyle bina tahliye edildi. Perinçek ile akademisyen Taceddin Kutay ve iş insanıyazar Mustafa Albayrak’ın canlı yayın konuğu olduğu stüdyo, dün akşam 20.35 saatlerinde aniden alev aldı. Binada bulunanlar tahliye edilirken İstiklal Caddesi’ne itfaiye ekipleri sevk edildi. Ulusal Kanal’dan yapılan açıklamada “Elektrik kesintisi kaynaklı küçük bir yangın meydana gelmiştir. İtfaiye durumu kontrol altına almıştır. Sadece bir odada ufak çaplı maddi hasar meydana gelmiştir. Hiçbir çalışanımız zarar görmemiştir” denildi. Daha önce de kanalın binasında, kabloların tutuşması sonucu yangın çıkmıştı. l Haber Merkezi