Catalog

ekonomi ekonomi@cumhuriyet.com.tr TASARIM: SERPİL ÜNAY 9 29 MART 2020 PAZAR ‘Tüm dünya sağlığın, eğitimin, üretimin piyasa süreçlerine terk edilmesinin bedelini ödüyor’ Yaşam hakkı korunmalı ‘Gıdastokumuznedir’ Sosyal bilimciler, küresel koronavirüs salgınıyla mücadele için kamuculuk, planlama, toplumsal dayanışma gibi kavramlara dönülmesini önerdi. KAYITLI YOKSULA HER AY 500 TL YURTTAŞLIK GELİRİ Salgın boyunca doğalgaz, elektr k, su ve nternet ücrets z sağlanmalıdır. sorusunun yanıtı ‘stoklarımız yeterli’ değildir Koronavirüs nedeniyle halkın yaşama hakkını koruyabilme savaşı verdiğine işaret eden “sosyal bilimciler”, artık neoliberal ezberlerin terk edilmesi, kamuculuk, planlama, toplumsal dayanışma gibi kavramların tekrar benimsenmesinin zamanının geldiğine işaret etti. Aralarında Prof. Dr. Korkut Boratav, Prof. Dr. Aziz Konukman, Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, Prof. Dr. Bilsay Kuruç ve Cumhuriyet yazarı Prof Dr. Erinç Yeldan ile Ergin Yıldızoğlu’nun da bulunduğu sosyal bilimciler, koronavirüs krizinden çıkış için halkın taleplerini kendi önerileri kabul edip kamuoyulya paylaştı. sosyal bilimcilerin krizle baş etme reçetesi özetle şöyle: 4 Salgından kaynaklanan ekonomik ve toplumsal krizde merkezi devlet, olağandışı bir harcama programı tasarlamalı. Sade yurttaşlara, emekçilere dönük doğrudan ayni ve nakdi desteklerden oluşmalı. 4 Acil ve zorunlu mal ve hizmet üretimi dışında bütün işler 15 gün süreyle durdurulmalı. 4 İşyerlerinde hamileler, yasal süt izni kullananlar, engelliler, 60 yaş ve üstü olanlar salgın süresince idari izinli sayılmalı. Gerçek servet vergisi 4 En az 14 gün olmak üzere, salgın süresince yenilenmek kaydıyla, çalışanlara (yıllık izinlerine dokunulmadan) ücretli izin hakkı tanınmalı. 4 İşyerlerinde koronavirüs testinin yapılması dahil tüm sağlık önlemleri artırılarak azami düzeye yükseltilmeli. 4 İşten çıkarmalar koronavirüs salgını süresince yasaklanmalı, işten çıkarmalar ve ücretsiz izinler yerine kısa çalışma ödeneği kullanılmalı. 4 Salgın süresince bütün işçiler süre koşulu aranmaksızın işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanmalı. 4 İşsizlik Sigortası Fonu’ndaki paralar sadece işsizlik ödemeleri için kullanılmalı. 4 Krizle zora giren sivil havacılık, enerji, finans gibi stratejik sektörler kamulaştırılmalı. 4 Solunum cihazları, hızlı sonuç alıcı tanı kitleri, maske/filtreli maske ve sağlık çalışanları için koruyucu giysi vb. sağlık ürünleri ücretsiz veya maliyet fiyatlarından sunulmalı. 4 Temizlik ve sağlık ürünlerinin stoklanması, karaborsası, fiyat artışları mutlaka önlenmeli. 4 Merkezi bütçe harcamaları gerekirse Merkez Bankası avanslarıyla karşılanmalı. Gerçek servet vergisi olmalı. Yurtdışına servet kaçırmak önlenmeli. 4 Kamu Özel Ortaklığı isimli projelerin kamulaştırılması hedeflenmeli. Kriz kaynaklı düşük performanslar nedeniyle oluşabilecek garanti ödemeleri iptal edilmeli. Kanal İstanbul gibi üzerinde toplumsal uzlaşma sağlanmamış projelerden vazgeçilmeli. l Ekonomi Servisi Doğalgaz ve elektr kte dağıtım h zmetler kamulaştırılmalı. 100’den fazla şç çalıştıran ş rketlerde st hdamı korumak amacıyla, bu kuruluşların kapanmasına z n ver lmemel , gerek rse kamulaştırma yoluna g d lmel . Sağlık yardımı almakta olan 10 m lyon dolayındak “kayıtlı yoksullara” k ş başına aylık net 500 TL yurttaşlık gel r ödenmel . Devlet hastaneler ve özel hastaneler ücrets z sağlık h zmet vermel . Öğrenc borçları s l nmel ; ç ç borçları ve ht yaç kred ler , fa zler s l nerek taks tlend r lmel . Kalıcı otoriterlik fırsatı olmamalı Sosyal bilimciler, devletin salgını bahane ederek yurttaşlar üzerindeki gözetim ve denetim ağlarını yaygınlaştırmaması gerektiğini dikkat çekerek “Virüs tehlikesinin getirdiği günlük yaşamdaki bazı kısıtlamalar, daha otoriter ve baskıcı bir devlet aygıtının kalıcılaştırılması için fırsat kabul edilmemelidir” dedi. Açıklamda, ayrıca bu zor süreçte inisiyatifin sadece siyasi iktidarda olmamasına vurgu yapıldı, muhalefete ve demokratik kitle örgütlerine atıf yapıldı. ‘2009’dan daha kötü bir resesyon belirginleşti’ Uluslararası Para Fo ti: “Çoğu küçülecek. Tu nu (IMF) Başkanı Kris rizm, emtialar ve imalat talina Georgieva, küre ürünleri gibi önemli döviz sel koronavirüs salgını akışı sağlayan ihracatla na atıf yaparak “2009’da rına olan küresel talebin olduğu gibi belki de on düşmesiyle şok yaşaya dan daha kötü bir reses caklar. Gelişmekte olan yona girdiğimiz belirgin piyasaların finansman ih leşti. 2021’de bir to tiyaçlarının 2.5 tril parlanma bekliyo yon dolar oldu ruz” dedi. ğunu tahmin edi Gelişmekte olan yoruz. Bu ülkele piyasalarla ilgili de rin kendi rezerv değerlendir lerinin ve kaynak me yapan larının yeter Georgie li olmayaca va, şunla ğını biliyo rı kaydet ruz.” Kristalina Georgieva Küçücük bir koronavirüs küresel yaşam tarzını değiştirdi. Değiştirmekle kalmadı, tarlanın toplumun gözünde önemini de artırdı. Aynı önemi acaba karar vericiler fark ettiler mi, yoksa nasıl olsa üretiyor, ithal ediyor ve toplam arzı her zaman dengede tutuyoruz yaklaşımı mı var? Hesaplar bu kadar net değil! Nasıl mı? Koronavirüs bize gıdayı makarna, nohut, mercimek ve ekmek gibi temel ürünlerin hanehalkı stok yönetimi ile hemen hatırlattı. Sokağa çıkmamanın gönüllü uygulandığı bugünlerde, bu temel gıdaları biraz da olsa hemen stoklamak akla geldi. Aslında en doğal davranış şeklidir bu. Doğal olmayan ise hâlâ tarımın, hayvancılığın ve bunların üretimindeki sürekliliğin ne kadar elzem olduğunu anlayamamış olmamız. Bizim açımızdan değil, karar vericiler nezdinde tartışıyorum konuyu. Her ülkede olduğu gibi, bizde de ürün piyasasında ekonomik dengeler üretim, dış ticaret, tüketim ile dönem başı ve dönem sonu stokuna dayalı oluşturulur ve hemen her ürün, özellikle de gıda ürünleri için bu kalemler ayrı ayrı hesaplanır... Hesaplanır ki, ortaya çıkacak herhangi bir toplumsal ve ekonomik bir risk halinde nasıl planlama yapılması gerektiği modellenir. Bu modeller ile de tüm senaryolara karşı tedbir alınır, stok yönetilir. Yaşanan Covid19 krizi gıdada planlamanın ne kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Örneğin, hemen herkes ilk resimde gıda stoklarının ne olduğunu yüksek sesle sorar hale geldi... Biz de sorduk! Verilen yanıtlar stokların sorunsuz, Türkiye’nin tarımsal ürünlerde kendi kendine yeten bir ülke olduğu üzerinde yorumlara dayalı oldu ama veriler sunulmadı. Aslında yapılması gereken sadece bir tablo ile yeterlilik oranını her ürün bazında stoklarla beraber vermekti... O zaman uzatmadan, Türkiye’nin özellikle temel gıda ürünleri bazında yeterlilik ve stoklarını biz verelim (2018/2019 dönemi, milyon ton, ABD tarım bakanlığı, parantez içi verileri TÜİK, ? ise verinin sunulmadı Gıdada kıtlık tehdidi ğını gösteriyor): Buğday: Üretim 18(19), ithalat 10.5(6.5), dönem başı stoku 3.854(?), ihracat 6.8(7.8), tüketim 19.7(18.8), dönem sonu stoku 5.854(stok değişimi 1.8) Pirinç: ‘İstasyonlardaki mührü kaldırın’ Vodafone Türkiye İcra Kurulu Başkan Yardımcısı Hasan Süel, üç operatörün belediyeler tarafından mühürlenmiş 2 bin civarında baz istasyonu bulunduğunu belirterek “Baz istasyonlarımızdaki mühürleri kaldırmalarını talep ediyoruz” dedi. Salgının, iş yapma biçimlerinden sosyal hayata kadar birçok şeyi değiştirdiğine dikkat çeken Süel, “Şebekelerimizin devamlılığı için talepte bulunduk. İlk olumlu yanıt veren Çınarcık Belediyesi oldu, mührü kaldırdı. Diğer belediyelerden de talep ediyoruz. Zaman dayanışma zamanı. Şebekelerimizin devamlılığı, kesintisiz bağlantı sağlayabilmemiz için çok önemli” dedi. l Ekonomi Servisi Pegasus duracak THY sınırlı uçacak Türk Hava Yolları (THY) ve Pegasus 29 Mart’tan itibaren uçuşlarını yeniden düzenledi. THY iç hatlarda Adana, Ankara, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, Kayseri, Konya, Malatya, Samsun, Trabzon, İzmir ve Van olmak üzere 14 şehre uçacağını açıkladı. Diğer şehirlere sefer ise 17 Nisan’a kadar durduruldu. Pegasus Hava Yolları ise Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün talimatı ile bugünden itibaren 30 Nisan’a kadar olan tüm yurtiçi seferlerinin iptal edildiğini açıkladı. Sabiha Gökçen Havalimanı’nı işleten şirket de havalimanının tüm uçuşlara kapatıldığını duyurdu. ‘Seyahat İzin Belgesi’ şartı THY, yurtiçi seyahatlerinin valilik izni ile gerçekleştirilebilecek olması nedeniyle gerekli altyapı kurulana kadar iç hat bilet satışlarına kısa süreyle ara verdiğini duyurdu. İçişleri Bakanlığı genelgesine göre, havayolu yolcuları, bugün saat 06.00’dan itibaren Seyahat İzin Belgesi olmadan seyahat edemeyecek. Bankalardan ‘çek ‘bÇuiflutçşittuorpulrsauknla’ Koronavirüs salgını nedeniyle yeniden gündeme gelen tarıma dayalı ekonomiye geçiş için CHP milletvekili Ömer Fethi Gürer ve İYİ Parti milletvekili Naci Cinisli iktidara çağrıda bulundu. Çitçinin toprakla buluşturulmasının önemine değinen milletvekilleri, “Türkiye’deki boş tarım alanları çiftçiyle buluşturulmalı. Türkiye bu krizi üretim için bir adım olarak değerlendirmeli” dedi. 2002’den bu yana 3.5 milyon hektar tarım arazisinin kullanılamaz hale geldiğini belirten Gürer, Türkiye’nin yeniden kendine yeten bir ülke haline getirilmesi gerektiğini vurguladı. Cinisli ise 20182019’da çiftçiye verilmesi gereken birikmiş 1.5 milyar liralık desteğin yeni gibi gösterilmesini eleştirdi. l LEYLA KILIÇ ‘Yeni destekler gerekli’ Orka Holding Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Orakçıoğlu, koronavirüs salgını sonrası açıklanan ekonomik desteklere ek yeni karar lar alınacağına inandıklarını belirterek “Kısa çalışma ödeneği en önemli ka rar. Burada kararların hızla uygulanması çok önemli. Başvuru sürelerinin kı Süleyman Orakçıoğlu saltılması gerekiyor. 60 gün süresi firmaları zorlayacaktır” dedi. Orakçıoğlu, AVM’lerden kiracı firmalara yüzde 18 KDV ile fatura geldiğine dikkati çekerek “Bizim satışlar yüzde 8 KDV ile yapılıyor. Firmaların inanılmaz KDV alacakları var. Bu alacaklar mahsup yoluyla kullanılabilir” diye konuştu. AVM’lerin açık kalma kararını da eleştirerek şu vurguyu yaptı: “Bazı AVM’ler kira gelirlerimden ödün vermeyeceğim diyorsa söyleyecek söz yok.” l Ekonomi Servisi Online rekoru Doğu Anadolu’da kolaylığı’na ilgi Türkiye Bankalar Birliği (TBB) tarafından salgından olumsuz etkilenen KOBİ, kurumsal ve ticari müşterileri için açıklanan “Çek Ödeme Destek Kredisi” ve “Ekonomik İstikrar Kalkanı Kredi Desteği” uygulaması için bankalar harekete geçti. Bu uygulamaya katılan bankalar arasına şunlar eklendi: İş Bankası, Yapı Kredi, DenizBank, TEB, Garanti BBVA ve PashaBank. KOBİ’lerin dijitalleşme süreçlerini yakından takip etmek amacıyla her yıl IdeaSoft tarafından hazırlanan “KOBİ Eticaret Raporu”nun 2019 sonuçları yayımlandı. Sanal mağazadan satılan toplam 42 milyon ürünü mercek altına alan rapora göre, mobil cihazlardan verilen siparişler yüzde 30’luk artış la 2.9 milyon adede ulaşırken internet alışverişlerinde masaüstü siparişler ise önceki yıla yakın seyretti ve 2.2 milyonda kaldı. Online alışverişi en çok tercih eden bölge yüzde 42.7’lik payla Marmara. Doğu Anadolu (yüzde 4.2) ise, önceki yıla göre payını yüzde 114 artırarak rekor kırdı. l Ekonomi Servisi CHP Genel Başkan Yardımcısı Sarıbal, virüs salgınına karşı tarımsal planlama yapılmazsa üç ay sonra önemli sorunlar yaşanabileceğini söyledi. MAHMUT LICALI CHP’nin Tarım Politikalarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Orhan Sarıbal, salgın nedeniyle tarım ve gıdadaki tehlikeye dikkat çekerek “Fideliklerin dağıtımı sağlanmaz, salgın nedeniyle çiftçi sahaya çıkmaz, mevsimlik işçi gitmezse 3 ay sonra rafları boş görebiliriz. Bunun da sonucu kıtlıktır” uyarısında bulundu. Tarımsal üretimde yaşanabilecek sıkıntılar ve üretim planlaması yapılmaması durumunda ortaya çıkacak sorunları anlatan Sarıbal, tarımın tamamen uluslararası tekellere bırakılmış bir sektör olduğunu hatırlattı. “Bugün sadece günlük fiyatlar üzerinden arz talep dengesiyle ilgilenip planlama gözardı edilirse sıkıntı yaşanır” diyen Sarıbal, şöyle devam etti: “Şu anda sözleşme ve siparişlerle üretilen 1 milyar 750 milyon fidenin dağıtımı gerçekleşmez, çiftçi de tarlasına gitmezse 3 ay sonra rafları boş görebiliriz. Haziran ve temmuzda üretim eksikliğiyle, gıda ve tarım kriziyle karşılaşabiliriz.” Sarıbal’ın önerisi ise şöyle oldu: Acil destek şart “Hükümetin bütçeye koyduğu 3.1 milyar TL’lik mazot desteğini acilen ödemesi lazım. Bu da yetmez, 22 milyar TL olarak açıkladığı tarım desteğinin yarısının acilen şimdi, diğer yarısı da haziran sonuna kadar tamamlaması lazım. “Ayrıca Sarıbal’ın verdiği bilgiye göre, Türkiye birkaç ürün hariç temel ürünlerin büyük bir kısmında ithalatçı. Örneğin, 2019 yılında buğdayda dünya rekoru kırdık. Toplam 9.8 milyon ton buğday ithal ettik. ‘Orijinal vade sınır değil’ Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), taşıt ve tüketici kredilerinde anapara, faiz ve taksit ödemelerinin erteleme taleplerinde orijinal vadenin sınırlayıcı olmayacağını bildirdi. BDDK’nin internet sitesinde yayımlanan kurul kararına göre, bankalarca/ şirketlerce kullandırılan taşıt ve tüketici kredilerinde anapara, faiz ve taksit ödemelerinin erteleme taleplerinde orijinal vade sınırlayıcı olmayacak. Vade sınırı 12 ay olan kredinin son taksidinde 3 ay erteleme talebi gelse dahi karşılanacak. Ayrıca gecikmeye giren krediler yakın izlemeye (ikin Kredi kartı akdi faizi düşürüldü Merkez Bankası, 1 Nisan’dan geçerli olmak üzere TL cinsinden kredi kartı işlemlerinde uygulanacak aylık azami akdi faiz oranını yüzde 1.4’ten yüzde 1.25, aylık azami gecikme faiz oranını da yüzde 1.7’den yüzde 1.55’e indirdi. Yabancı para cinsinden ise akdi faiz oranı yüzde 1.12’den yüzde 1’e, gecikme faiz oranı da yüzde 1.42’den yüzde 1.3’e indirildi. ci grup) alınmadan önce 30 gün yerine 90 gün beklenecek. Uygulamalar, 31 Aralık 2020’ye kadar geçerli olacak. Üretim 0.61(0.56), ithalat 0.2(0.38), dönem başı stoku 0.087(?), ihracat 0.025(0.02), tüketim 0.8(0.8), dönem sonu stoku 0.907(stok değişimi 0.064) Mısır: Üretim 6.0(5.5), ithalat 3.0(3.7), dönem başı stoku 0.9(?), ihracat 0.05(0.3), tüketim 8.9(7.8), dönem sonu stoku 0.952(stok değişimi 0.15) Arpa: Üretim 7.9(7.0), ithalat 0.7(0.52), dönem başı stoku 0.543(?), ihracat 0.5(0.03), tüketim 8.5(7.0), dönem sonu stoku 0.59(stok değişimi +0.14) Resim çok net... Ne makarna üreticilerinin söylediği gibi Türkiye’yi makarnaya boğacak iki yıllık buğday stoku, ne toplumun yıllık ihtiyacını karşılayacak diğer hububat var. Stokumuz buğdayda toplam arzın yani ihtiyacın yüzde 17’si, pirinçte yüzde 9 ve mısırda ise yok. Normal zamanlarda işletmeler gibi sıfır stok talep ve arzı yönetebilir bir yaklaşım olsa da özellikle hububatta bu stok oranı oldukça sıkıntılı bir arz etmektedir. Gelişmiş ülkelerde bile hububatta yüzde 3040’lar oranında tutulan stokların resmi, bizdeki söylemlerden çok farklı gözükmektedir. Mercimek, kuru fasulye ve nohut gibi kuru baklagiller stokunu tartışmadık bile. Nohut dışında çoğunda kendi kendine yeterlilik oranının yüzde yüzün altında olduğu, diğer bir anlamıyla toplam talebin üretim ile karşılanamadığı ürünlerde, stok değişimini tartışmanın bir anlamı olmadığını söylemek mümkündür. Tamam, yaz aylarında yeni mahsul geliyor dolayısıyla kendimize tekrar yeteceğiz yorumları yapılabilir, doğrudur; ama doğru olmayan stoklarımızın yeterli olduğu, hatta iki yıllık stokumuz var gibi sentezlerin ortada gezmesidir. Sadece bu mu? Tabii ki hayır! Koronavirüsün getirdiği kriz ile de başta Rusya olmak üzere, gıda ürünleri ihracatına şimdiden getirilen kısıtlama ve yasaklar, isteseniz bile ithalat yapamayacağımız bir dönemi yaşatacak bize... Son söz: Her bir kriz yenilikler getirir... Bunların en başında tarlanın ne demek olduğunu tekrar öğretmek/öğrenmek olacaktır. ‘Katı sermaye şartı’ 2023 yılına ertelendi Basel Bankacılık Denetleme Komitesi’nin (BIS) Merkez Bankası Yöneticileri ve Denetim Başkanları Grubu (GHOS), yeni tip koronavirüs (Covid19) salgını nedeniyle finansal kuruluşlara daha katı sermaye gereksinimleri getiren yeni düzenlemelerinin uygulanma tarihini 2023’e erteledi. Kömür ocağında 1 işçi öldü Çankırı’nın Ilgaz ilçesine bağlı Ilısılık köyündeki bir kömür ocağında açığa çıkan karbonmonoksitten 4 işçi etkilendi. Diğer işçilerin yardımıyla ocaktan çıkarılan işçiler, ambulanslarla Ilgaz Devlet Hastanesi’ne kaldırıldı. İşçilerden İbrahim Ağman (39), yapılan müdahaleye rağmen kurtarılamadı. l AA