Catalog

2 22 MART 2020 PAZAR gorus@cumhuriyet.com.tr EDİTÖR: ÇAĞDAŞ BAYRAKTAR TASARIM: EMİNE BİLGET OLAYLAR VE GÖRÜŞLER Virüs takıntısı ve grup Bilmediğimiz şeyden kaçınıp karar mekanizmalarını ilkel beynimize bırakırız. İşte şu an koronavirüs pandemisi için toplumsal önlemler hakkındaki bilinmezleri bilinir kılmalıyız. Bu noktada bulaşıcılığı engellemek, önlemek adına gençlerin farkındalığını artırmak çok değerli. psikolojisi DR. BORA KÜÇÜKYAZICI Aile Danışmanı & Eğitim Koçu Her birisi 125 nanometre büyüklüğündeki koronavirüs, 27 Aralık 2019 tarihinden beri 12.7 km çapındaki gezegenimizi etkisine aldı, nasıl ironik değil mi? Lorenz’in Kaos teorilerinden olan “kelebek etkisi”nin ne anlama geldiğini hep birlikte yaşayarak deneyimliyoruz. Ülkemize uzaklığı yaklaşık 7 bin km olan Çin Halk Cumhuriyeti’nin Wuhàn şehrindeki tespit edilen koronavirüs, haftalar içinde pandemik soruna dönüştü. Fransa Sağlık Direktörü Jérôme Salomon’un belirttiği gibi: Virüs dolaşmıyor, dolaşan insanlar! Toplum 5.0 ve ilkel beyin yarışı 200 bin yıl önce Afrika savanalarında başlayan gezintimiz, bugün dünyanın her yerine dağılmış olarak devam ediyor. Yıllar öncesinde en büyüğü 100 kişilik olan kabile halinde yaşarken, 2020 yılında 7.5 milyar kişilik büyük bir grup olarak yaşıyoruz. Tekerleğin icadı ile başlayan teknoloji gelişiminde buhar makinesi, elektrik, bilgisayar ve siber teknoloji ile “Endüstri 4.0”a ulaştık. Gelişim devam ediyor ve artık toplum 5.0, yani avcıtoplayıcı atalarımızdan “Süper Akıllı” topluma dönüşüyoruz. Oysa Yuval Hariri’nin belirttiği üzere, beslenme zincirinin en üstüne o kadar kısa sürede çıktık ki, beynimizin ilkel bölgesi olan limbik sistem halen buna inanmıyor. Hayatta kalmak için avcıtoplayıcı grup halinde yaşamamız gerektiğini düşünen beynimizdeki limbik sistem bölgesi henüz evrimini, gelişimini tamamlamadı. Toplum 5.0 olduk, cebimizdeki bir cihaz ile dünyanın diğer tarafındaki bilgiye anında ulaşabiliyoruz ve limbik sistemimiz ışık saçarak şu sorulara cevap arıyor: “Ne oldu, ne olmuş, bize ulaşmış mı, hangi ülkede, kaç kişi olmuş, ne zaman, nereye gelmiş, kim ne demiş?” İyi ki limbik sistemimiz halen bu ilkel sorulara cevap arıyor. Temel güven duygumuzun sarsıldığı anlarda tek bir ama cı var ilkel dürtülerimizin: Hayatta kalmamız! Duygu ve içgüdülerimizi kontrol eden bu beyin bölgemiz, en son teknoloji ile her yerden bilgiler edinerek neler olduğu konusunda ön beyin prefrontal bölgemizi rahatlatmak istiyor. İşte bu sebeple tüm iletişim kanallarında ve sosyal medya aplikasyonlarında, ne olacağını bilmediğimiz olaylar hakkında gelişmeleri dakika dakika takip ediyoruz. En güncel bilgiler, enfekte olan insan sayılarını ülkeler bazında takip ediliyor. Hele bir de buna sosyal medyanın önlenmesi çok zor olan “bilgi kirliliği” eklenince belirsizlik ortamı yerini korku ve paniğe sürüklüyor. “Bir arkadaşımın yakını şu hastanede görevli, bak şu mesajı göndermiş!” diye başlayan, iletilerle doluyor mesaj kutularımız. Tüm bu bilinmezlikler içinde ilkel beynimiz çıldırmak üzere. Ne yapacağını, hangi yanıtı oluşturması gerektiğini bilmiyor! Olağanüstü durum Bizlere iletilen mesajlar evde durmamız, hiç dışarı çıkmamamız, okula ve işe gidilmemesi yönünde. Seyahat etme, dışarı çıkma, eve kapan, bekle! İyi de tüm bunlar nasıl olacak? Bu yapmamız gereken sağlık tedbirlerine toplum olarak ne kadar hazırız? Ekonomik sonuçlarını biliyor muyuz? Tamam bir gün gelecek, bu karantina tedbirleri rahatlayacak, pandemi sona erecek. Peki, sonrasında bizi nasıl bir dünya bekliyor? Bilinmezlik durumu devam ettiği sürece, duygu ve düşüncelerimizin kontrolünde direksiyona ilkel beynimiz geçme eğiliminde olacaktır. Unutmayalım ki ilkel duygularımız, rasyonel gerçeklerin önüne geçme eğilimindedir. Grup davranışını takip edersek iyi ve güvende hissederiz. Sadece 1 ekmek ve 1 yoğurt almak için girdiğimiz markette, 10 kişinin rafları boşalttığını görecek olsak bu durum ilkel beynimizdeki şu mesajı verir: Sana kalmayacak, hemen harekete geç! Asch deneyi göstermektedir ki sosyal uyum baskısı, özgür irade ve bilinçli farkındalık ile karar vermemizi yarı yarıya belirlemektedir. Gestalt yaklaşımına göre, karar alma beyin bölgemiz kalan eksik parçaları tamamlayarak, bütüne odaklanmamızı sağlıyor. Market yağmalanıyor, ürün kalmayacak, yenisi gelmezse, aç kalırsam? En iyisi ben de alayım şu makarnaları! Bir anda kendimizi anlamlandırmadığımız şekilde market arabasını doldururken bulabiliriz. Panik yarar sağlamaz! Şu an öncelikle sakin kalmalıyız! Önce durmalı, düşünmeli ve organize olmalıyız. Sonra bir daha düşünmeli ve diğerlerine sormalıyız, böylece fikir ve duygu alışverişinde bulun malıyız. İşte tam da bu çözüm noktasında devreye davranış ve söylemleri ile halkın örnek alacağı seçilmiş kişiler girmelidir. Market alışverişinin nasıl bir intizam içinde yapılacağını, el yıkamanın önemi ve nasıl yıkanacağını, yani hangi duygulanım ile nasıl davranacağımıza örnek olacak rol modellere ihtiyacımız var. Çözüm bilinir kılmak Bilmediğimiz şeyden kaçınıp karar mekanizmalarını ilkel beynimize bırakırız. Öyle ya, kolektif bilinç dışı aktarımlarla binlerce yıllık hatıraya sahip ve bizi yaşamda tutuyor. İşte şu an koronavirüs pandemisi için toplumsal önlemler hakkındaki bilinmezleri bilinir kılmalıyız. Farklı toplumsal kesimlerinin ortak kabul ettiği sanat, edebiyat ve spor dünyasından seçilecek kişiler, Türkiye YouTube dünyasındaki fenomenler ile bilgilendirici videolar yapmalıdır. Sağlık tehditleri kendi yaşamlarını riske soktuğu için orta ve üst yaş grubundakiler alınması gereken önlemlerin zaten farkında. İşte bu noktada bulaşıcılığı engellemek, önlemek adına gençlerin farkındalığını artırmak çok değerli. Türkiye YouTube sadece ilk 10 fenomenin kanalları aylık 1.2 milyar kez izlenmektedir. (Kasım 2019 YouTube VidIQ verisi). Toplum 5.0’ın ne olduğunu anlayacağımız, sağlık dolu günler diliyorum. Korona günlerinde işten çıkarmalar DR. ENGIN ÜNSAL Girne Amerikan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Kötü yönetilme nedeni ile dibe vurmuş ekonomimize bir darbe de koronavirüs salgınından geldi. Kırılgan ekonomik yapısı nedeni ile kaynaklarını israf etmiş, gelen yabancı sermayenin getirdiğinden daha fazlasını götürmesine izin vermiş ülkemizin bu salgından ekonomiyi ve toplumu nasıl koruyabileceği tartışma konusudur. Çünkü koronovirüs ile mücadelenin faturası çok ağırdır ve Türkiye’nin bu mücadele için ayırabileceği kaynakları yok denecek kadar azdır. Sorun para basma yolu ile çözülmeye çalışılırsa durum daha da altından kalkılamaz konuma gelebilir ve devlet iflasını ilan ederek bir zamanlar o borç vermekle öğündüğü IMF’nin kapısını çalmak zorunda kalabilir, bu da AKP’nin elbette sonu olur. Bizim bu yazıda üzerinde durmak istediğimiz işçi sınıfının, memurların ve esnafın korona günlerinde nasıl ayakta kalabileceklerini irdelemek. Devletin bekası bakımından memurların işlerini kaybetmeleri söz konusu olmayacaktır ama esnaf ve işçi bu salgın nedeni ile eğer önlemler alınmazsa, büyük bedel ödeyecektir. Salgın nedeni ile ürünlerine talep düşen işyerleri, Cumhurbaşkanlığı genelgeleri nede ni ile kapatılan işyerleri, uzun süreceğe benzeyen salgına karşılık olarak çareyi ya işyerlerini temelli kapatmada ya da toplu işçi çıkarmada arayacaklardır. 4857 sayılı yasa bu konuyu 25/3 ve 29. maddelerinde düzenlemiştir. 25. madde işçiyi bir haftadan fazla çalışmaktan alıkoyan bir mücbir sebebin varlığı halinde işveren, işçiyi haklı nedenle derhal işten çıkarabilecektir. Bu durumda işçinin yasal hakları saklı kalacaktır. 29. madde işvereni ekonomik nedenlerle toptan işçi çıkarmak istediğinde bunu işçi sendikasına, bölge müdürüne ve Türkiye İş Kurumu’na bildirmekle yükümlü tutmuştur ama kapatmayı yasaklamamıştır. Bu düzenlemenin haklılığı savunulamaz, çünkü çıkarılan işçinin geleceği düşünülmediğinden ekonomik olarak ayakta kalması söz konusu değildir. İşverenler işçilik haklarını böyle durumlarda ödemekte isteksiz davranacak ve işçiler arabuluculuk sisteminden başlayarak uzun bir yargı sürecini göze almak zorunda kalacaktır. Zaten parasız olan işçinin bu pahalı yolları denemeye zorlanması insaf ölçülerini aşan bir davranış olacaktır. İşsiz kalan işçilerin İşsizlik Sigortası’nın 4447 sayılı yasanın 4950. maddelerine göre alacağı işsizlik ödeneği son dört aylık ortalama kazancının yüz 40’dır. Bunu alabilme sinin şartları da çok ağırdır. İşçinin çıkarılmadan önceki 120 gün çalışıp prim ödemiş olması gerekir. Eğer 600 gün prim ödemişse ancak 180 gün süre ile işsizlik ödeneğinden yararlanabilecektir. Ya sonrası? Bir öneri İşverenlerimiz kolay işçi çıkarmakla özellikle bu özgürlüklerini sendikalı işçilere karşı kullanmakla cömerttir. İşsizliğin böylesine yüksek olmasının bir nedeni de budur. İşverenlerimiz salgını bahane ederek mevcut çalışanlarını çıkarmakta bir sakınca görmeyecek ve yerlerine derhal kayıt dışı çalıştıracakları göçmen işçileri alacaklardır. Bu çirkin yola gitmeden her iki tarafı memnun edecek bir çözüm bulunabilir. Aile ve Çalışma Bakanlığı her ilde uzmanlardan oluşan bir İşletme Komitesi kursun ve işçi çıkaracak veya işyerini kapatacak olan işverenlerin bu komiteye başvurarak bir ön izin alması sağlansın. Toptan kapanmanın ve işten çıkarmanın sayısına, süresine komite ile işveren birlikte karar versin. İşsiz kalan işçilerin işsizlik ödeneği alamayacak olanlarına İşsizlik Sigortası Fonu’ndan çıplak ücretleri kadar ödeme yapılsın ve süre sonunda durumu yeniden gözden geçirsinler. Bu durumda çıkarılan işçiler işyerinin kadrosunda kalmaya devam edecek, salgın bittiğinde çıkarılanlar işlerine dönecek, işveren de yetenekli eski işçilerini kaybetmeyecek. Cumhurbaşkanlığı’nın açıkladığı bazı önlemler zaten işverenlerin önemli bazı ödemelerini karşılayacağı ya da rahatlatacağı için işverenler için hiçbir kayıp söz konusu olmayacaktır. Daha tehlikeli olabilir İşsizlik rakamları kesin değildir, ama ülkemizde 46 milyon arasında işsizin olduğu var sayılmaktadır. Eğer yukarıda değindiğimiz önlemler alınmazsa bu sayı çok tehlikeli boyutlara ulaşabilir ve toplumun esenliği çok ciddi bir tehlike altına girebilir. Aç kalan, çaresiz kalan, işsiz kalan insan ne yasal önlemleri ne etik değerleri kesinlikle dinlemez ve toplum güvenliği için büyük bir tehlike oluşturulabilir. İşsizlik Fonu’nda yakın zamana kadar 150 milyar lira vardı. Bu para GAP için, işverenlerin eğitimi için ve başka bilemediğimiz yerler için cömertçe harcandı. Gün, bu paranın gerçek ihtiyaç sahiplerine, varlığını borçlu olduğu işçilere harcama günüdür. Açıklanan ekonomik tedbirlerde işçiler fena halde ıskalanmıştır. Onların işten çıkarmaları önerdiğimiz yoldan önlenirse, işten çıkarmalar yasaklanırsa Cumhurbaşkanı toplumsal huzur için önemli bir adım atmış olur. COVID19 affı Atasözlerimizin bazıları yüzyıllar boyunca yaşanan deneyimlerden süzülüp geldikleri için çok anlamlıdır: Örneğin, “Her felaketten bir nimet doğar!” sözü, en karamsar anlarımızda bile, bize hem yaşadığımız felaketlerden ders almayı öğütler, hem de umut verir. Bütün dünyayı pençesine alan ve bizi de vuran bu Koronavirüs (COVID19) felaketi de, bazı konularda yapılan hatalardan dönülmesine ve eksiklerin tamamlanmasına yol açarsa, bu atasözü gerçekleşmiş olur. HHH COVID19 önce, artık hastaları “müşteri” olarak gören sağlık hizmetlerinin daha rasyonel bir biçimde kamu yararına sunulması için, yeniden örgütlenmenin (reorganizasyonun) yolunu açar diye umut ediyorum. Bu bağlamda özel hastanelerle vakıf hastanelerinin COVID19 ile mücadele kapsamında zorunlu olarak devreye sokulmuş olması olumlu bir adımdır. Dilerim bu önlem etkin olarak uygulanır ve kalıcı olur. HHH COVID19 krizinden önce Türkiye’nin esas iç sorunu adalet sorunuydu; ne yazık ki bu sorun bütün ciddiyetiyle varlığını sürdürüyor. Tutuklu ve hükümlülerin durumları bakımından da COVID19’un, bazı adli/siyasi hatalardan dönmek olanağı yaratabileceğini umut etmek istiyorum: STK’lerin yaptığı açıklamaya göre, 2019 yılı itibarıyla hapishanelerde 1337 hasta mahkum bulunuyor; bunların 457’si ağır hasta. 780 çocuk da anneleriyle birlikte hapiste! COVID19’un hastaları ve yaşlıları hedeflediği biliniyor. Özellikle ağır hastalığı olanların derhal hastanelere sevki gerekir. İktidar “Adalet Reformu” adıyla ikinci paketi de gündeme getirmeye hazırlanıyor. Anlaşılan infaz indirimi üzerinden bir af düşünülüyor. Bana kalırsa, ilk olarak, cinsel suçlardan yargılananlar hariç, başta siyasal suçlardan yargılananlar olmak üzere, bütün tutuklu yargılananlar derhal salıverilmeli. Mahkumlara gelince, “Terör örgütüne üye olmadan...” diye başlayan maddeye göre hüküm giyenlerin cezalarının infazı derhal azaltılmalıdır; ama: “Reform Paketi”nde her şeyden önce, değerli ve deneyimli hukukçu Av. Celal Ülgen’in Twitter’dan yayımladığı şu iletiyi dikkate almak gerekir: “(@celalulgen) 20.03.2020 14.41 TBMM’ye sunulan yeni yargı paketinde (iktidar) terör tanımını yeniden yapmadıkça ve terörü Silahlı eylemle irtibatlan(dır)madıkça (paketin) hiçbir işlevi olmaz ve reform ve infaz indirimi kadük kalır.” (Parantez içindeki eklemeleri ben yaptım.) Elbette bu arada, çocuklarıyla birlikte hapiste olan anneler için de bir önlem düşünülmelidir. Bu öneriler dikkate alınırsa, son günlerde kamuoyunda büyük infiale yol açan, Osman Kavala’nın durumu yanında, Barış Terkoğlu, Barış Pehlivan, Hülya Kılınç, Murat Ağırel, Ferhat Çelik ve Aydın Keser’in haksız ve hukuksuz tutuklanmaları sorunu da çözülmüş olur. Özellikle Celal Ülgen’in önerisi, pek çok gazetecinin ve yazarın mahkum olmasına yol açan hukuksuzlukların en temel ve haksız gerekçelerinden birini ortadan kaldıracaktır. HHH Sevgili okurlarım, şimdi “Sen istediğin kadar yaz, seni okumazlar, okusalar da dinlemezler; yaptıkları yapacaklarının işaretidir” dediğinizi duyar gibi oluyorum. Belki de haklısınız; ama biliyorsunuz ki ben “İflah olmaz romantik bir iyimserim”: En karanlık ve en umutsuz zamanlarda bile gerçeği, doğruyu, haklıyı, iyiyi, güzeli savunurum. O nedenle, başta yöneticilerimiz olmak üzere herkese “COVID19 krizi geçer, siz sağlığınızı ve haysiyetinizi koruyun” diye sesleniyorum ve hayatları pahasına bize hizmet vermek için çırpınan sağlık personeli önünde saygıyla eğiliyorum. KAHROLSUN KORONAVİRÜS: YAŞASIN ADALET... YAŞASIN SOSYAL DEVLET... YAŞASIN BAŞTA DOKTORLAR OLMAK ÜZERE TÜM SAĞLIK ÇALIŞANLARI! 16 MART 19 MART Virüsün tehlikesi ve ciddiyeti anlaşıldı Çin’de görülen ve tüm dünyaya yayılan koronavirüs geçen haftanın en önemli ve uzun süre neredeyse tek gündemi oldu. Çin’de vaka sayısı hızla düşerken ve hastaneler kapanmaya başlarken Avrupa, virüsün etkisini yıkıcı bir şekilde hissetti. İtalya, nüfusu kıyaslandığında Çin’in dörtte biri kadarken ölüm sayıları Çin’i aştı. Yaygınlık ve ölüm sayılarının hızla artması karşısında Çin’den bir ekip İtalya’ya gitti. İtalya hâlâ en yüksek ölüm ve vaka sayısına sahip ülke... İngiltere kontrollü bulaştırma politikasından vazgeçti. Türkiye’de de yayıldı Hafta, yeni tip koronavirüs vakalarının hızla artması ile başladı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın 11 Mart’ta 1 olarak duyurduğu vaka sayısı 18 Mart’ta 191’e, ardından 398 ve 670’e ulaştı. Koca, arasında eski Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman’ın da virüs nedeniyle yaşamını yitirdiğini açıkladı. Öte yandan, umreden ve Avrupa gibi virüsün yoğun olduğu ülkelerden gelen yurttaşlar, KYK yurtlarında acil karantinaya alındı. Yurtlarda kalan öğrencilerin kısa sürede yurttan çıkarılması ise tepkiye neden oldu. Yasaklar ve teyakkuz İçişleri Bakanlığı, virüs önlemleri kapsamında tiyatro, sinema, nişan ve düğün salonu, kahvehane, kıraathane, kafeterya, kır bahçesi, nargile salonu, çay bahçesi, lunapark ve spor merkezi gibi yurttaşların bir arada bulunduğu birçok mekânın faaliyetlerini durdurdu. Buna ilişkin yapılan denetimlerde ise karara uymayan 187 işyeri tekrar kapatıldı. Risk grubunda bulunan birçok çalışan izne çıkarıldı, acil olmayan davaların duruşmaları ertelendi. Diyanet İşleri Başkanlığı, camilerde cemaat ile namaz kılınmayacağını açıklarken, cuma günü ve kan dilde camilerin kapatılacağını duyurdu. Siyasi partiler de önlemler kapsamında grup toplantılarını ve parti etkinliklerini iptal etti. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da perşembe günü virüse karşı Meclis’e gelerek bilgilendirme yaptı. Ekonomi etkilendi Trump’ın açıklamaları, petrol fiyatlarındaki dalganlanma ile ülkede ciddi bir döviz dalgası yaşandı. Borsa yılbaşına göre yaklaşık yüzde 30 değer kaybederken dolar, cuma günü 6.56 liraya kadar yükseldi. Altın dalgalı bir seyir izledi. Yaşlıya kolonya Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, yeni tip koronavirüs önlemleri kapsamında 100 milyar liralık paket açıkladı. 19 maddelik pakette vergi muafiyeti, SGK prim ödemesi ertelenmesi, konaklama vergisinin ertelenmesi, iç havayolu taşımacılığında KDV’nin yüzde 1’e düşürülmesi gibi maddeler yer aldı. Paketten halka çıkan sadece kolonya oldu, o da 65 yaş üstüne. Çalışanlara en iyi olanak gibi görülen kısa çalışma ödeneğinin bile sonrası için açlık anlamına geldiği anlaşıldı. Sendikalar, işçi atmanın da yasaklanmasını istedi. Şehit haberi üzdü Geçen perşembe İdlib’den yine şehit haberleri geldi. Suriye’nin İdlib bölgesinde görev yapan Piyade Uzman Onbaşı Ramazan Nayir (25) ile Uzman Onbaşı Oğuzhan Taş (28) Bahar Kalkanı Harekâtı bölgesindeki Muhanbal kasabasında düzenlenen saldırıda şehit oldu. Piyade Uzman Çavuş Sezayi Atabey’in (30) de İdlib’de görev başında geçirdiği kalp krizi sonucu şehit olduğu duyuruldu.