Catalog
Publication
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Years
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Our Subscribers Can Login And Read Original Page
I Want To Register And Read The Whole Archive
I Want To Buy The Page
14 NİSAN 2005 PERŞEMBE
4
CUMHURİYET SAYFA
DIZI
Türk Ordusu ile Kızıl Ordu'nun işbirliği îngilizlerin Kafkas Seddi'ni yıktı ve 20. yüzyılın devrimci yükselişinin önünü açtı
Mustafa Kemal'denKafkas dersleri
•
Sovyet Rusya ile devrimci Türkiye, "Ermeni
soykırımı" iddialarını geçersiz saymış ve
Türkiye'nin toprak bütünlüğünü savunmuşlar.
Ancak bu dayanışma, ilke düzlemindeki anlayış
birliğinin ötesinde, siyasal işbirliği ve ortak askeri
harekât düzleminde de kendini gösterdi.
•
Sovyet Kızıl Ordusu, kuzeyden ve doğudan,
Türkiye ise batıdan yüklenerek Ingiliz işbirükçisi
Ermenistan'ı ortadan kaldırdılar. Genelkurmay
Harp Tarihi Dairesi Başkanlığı'nın yayımladığı Türk
Istiklal Harbi'nde, bu ortak harekâtı, "Türklerin Kızıllarla
işbirliği" başlığı altında ayrıntılı olarak anlatıldı.
•
Ermeni milliyetçilerinin dergisi, "Türkler ve
Bolşevikler Ermenistan'ı nasıl hakladılar" başlıklı
uzun yazısında, Ermeni hareketinin Birinci Dünya
Savaşı'nda Çarlık Rusyası ve Batılı büyük devletlerden,
özellikle Ingiliz emperyalizmi ve Denikin gibi Çarcı
generallerden destek aldığını hikâye etti.
Soyytt Belfelerinde
Emperyalim ?e
rmeni Soranıt
Q DOĞU PERİNÇEK
T
urk-Sovyet ıttıfakının Turkıye cephe-
sıne bakacak olursak, orada Musta-
faKemalPaşa'nın Doğu'da bır daya-
nak yaratarak butun vatanı kurtarma
stratejısmı goruyoruz Bu stratejının başanya
ulaşmasında, lııgılızlenn Kafkas seddının yı-
kılması belırleyıcı onemdedır
Mustafa Kemal Paşd, 7 Ocak 1920 gunu Ali
Fuat Paşa'ya ve 5 Şubal 1920 gunu dığer ko-
lordu kumandanhklarına Ankara'dan bır emır
gondenyor Bu emır, siyasal partılerde, akade-
mık kurutnlarda ve orduda bugun de ders ola-
rak okutulması gereken bır durum tdhhlını ıçer-
mektedır
Ataturk'un Kafkas dersının ozetı şudur- In-
gıüz emperyalızrrn, Azerbaycan, brmenıstan ve
Gurcıstan'da kukla devletler kurarak, dırenen
Turkıye ile Sovyetler arasına bır set çekmıştır
Eğer Turkıye, Sovyetler ile ıttıfak ederek bu
seddı yıkam<ızsd, dırenme oldndklarımn teme-
lı çokrnuş olacaktır O zdman Turkıye ıçın tek
bır seçenek kalmaktadır
"Anadolu Tttrkleri, ttilaf devletleri subaylan
komutasıaltında sömürge askeri olarak ordular
teşldl edecek, hem Katkasya milletlerinin ttilaf
itaatlnde tutulmasını ve hem Bolşevik istilasının
durdurulmasım saglamak için kan dökecekler-
dir.(...) Bu nedcnle Kalkasya seddinin yapılma-
sııu Tüıkiyc'ıun kesin yok olması projesi sayıp,
bu seddi ltilaf devletlerine yapümıamak için en
son çarelere başvurmak ve bu uğurda her türlti
tehlikeleri göze almak zorundayız."(27)
Mustafa Kemal, Kafkaslar'dakı kukla devlet-
lenn, Ingiliz emperyalızmıne, Bolşevik Rus-
ya'yı ve Türkiye'nin bağımsızhk mucadelesını
bogma olanağı saglamak yanında, butun Orta-
doğu ve Asya kapısını açacagını da saptamış-
tır Bu durumda dunyanın gıdışını, Turkıye ile
Sovyet Rusya'nın ortak askeri harekâtı belırle-
'Ermeni milliyetçiliğini Batı
devletleri ve Çarlık destekledi9
Aynı olguyu, Batı ışbırlıkçısı Ermeni mıllıyetçılen, emperyalızm cephesınden
saptıyorlar Rusya'da yayımlanan Pro Armenia dergısının 1992 yıhndakı 6
sayısı, bu tutumun yenı bır orneğını ortaya koymaktadır Pro Armenia, "Türkler
ve Bolşevikler Ermenistan'ı nasıl hakladılar* başlıklı uzun yazısında, 1914
yılından başlayarak donemı ozetleyen aynntılı bır zamandızıru yayımlamıştır
Dergı, Ermeni mıllıyetçılığunn Buıncı Dunya Savaşı'nda Çarlık Rusyası ve Batı
tarafından desteklendığını somut olgularla anlatmaktadır 1917 Ekım
Devnmı'nden sonra ıse Ermeni hareketının ozellıkle Ingiliz emperyalızmıne ve
Denikin gıbı Çarcı generallere sırt dayadığını hikâye etmektedır (34) Sovyet
Ermenıstam'nın tutumu, Batı yanlısı Ermeni mıllıyetçılen tarafından çok ağır bır
dılle eleştırılmektedır "Ermeni komünistleri, Rus-Tıirk ilişküeri bozulmasın diye
geçmişteki kötü olaylan ozenle halka unutturmaya çalıştılar. Stalin'in ölümüne
kadar herhangi bir Ermeni, aılesinın vc kcndisinin Sibirya'ya gonderiunesi
tehlikesinden dolayı Türklerin yaptığı soykırımı unutmuşlardL lnsaıılann bakış
açısını değiştirmek için sahte kahramanlar uretip tarihi yalan yanhş yeniden
yazdılar. Kars'taki stratejikcephede ihanet edenler, Kars'ı kendi elleriyle teslim
edenler, Ermeni Bolşeviklerince halk kahramanı ilan edildiler. Gerçek kahramanlar
ise Ermeni halkının dıişmanı ilan edilip; KGB'nin zindanlannda can verdiler."(35)
AHflPEfl CAXAPOB IIIAPJlb A3HABYP
KOHCTAHTMH BOEBOflCKHİÎ
6.92KAPCKHH flOTOBOP g«.r
Ermeni mıllıyetçisi Pro Armenia dergisinin
kapağı: Ayyıldız ve Çekıç orakla
sımgelenen Turk-Sovyet ittifakı,
Ermenistan'ı parçalıyor ve paylaşıyorlar.
yecektı Nıtekım oyle olmuştur Turk Ordusu ile
Kızıl Ordu'nun işbirliği "Kafkas SeddPnı yık-
mış ve 20 yüzyılın devnmeı yukselışının onu
açılmıştır(28)
KIZIL ORDU ERMENISTAN'A KARSl
TÜRK ORDUSU İLE BİRÜKTE SAVAŞTI
Sovyet Rusya ile devnmeı Turkıye, "Erme-
nisoykmmı" ıddıalamu geçersız saymış ve Tur-
kıye'nın toprak butunluğunu savunmuşlardır
Ancak bu dayanışma, ılke düzlemindeki anla-
yış bırlığının otesınde, siyasal işbirliği ve ortak
asken harekât düzleminde de kendını gostermış-
tır Sovyet onderlerı, Anadolu devnmı hakkın-
da sağlıklı saptamalara ulaştıktan sonra, Türki-
ye'nin başansı ıçın kararlı destek vermışlerdır
Orneğın Sovyet lıderlen arasındakı bır ıç ya-
zışmada, Çiçerin'ın Itılat devletlennın mudaha-
lesınden çekınen ve Turk Ordusu'nun kararlaş-
tınlan çızgıde kalmasını savunan notu uzerıne,
Stalin şoyle yazmıştır
"Çiçeıin'in cevabını uygun bulmuyonım. Ben-
cc Türkicrin ilerlemesi bizim lehimizedir. Orco-
nikidzc Yoldaş'ın telaşım dayanaksız buluyo-
rum."(29) Stalın'ın bu goruşu, Sovyet yonetı-
mıne hâkım olduğu ıçın, Turk Ordusu ile Kı/ıl
Ordu, ingılız ışbırlıkçısı Azerbaycan, Ermenıs-
tan ve Gurcıstan re)imlerını yıkmak ıçın tam ış-
bırlıgı ıçınde olmuşlardır Sovyet Kızıl Ordusu,
kuzeyden ve doğudan, Turkıye ıse batıdan yuk-
lenerek bu Ingiliz hâkımıyet alanmı ıkı cephe-
de savaşmak zorunda bırakmış ve ortadan kal-
dırmışlardır Bu buyuk mujdeyı Mustafa Kemal,
1 Ağustos 1920 gunu yaptığı BMM konuşma-
sında şoyle duyuımuştu
"Rus Bolşevik Hukumen'ııin Kızıl Ordusuyla
Büyiık Millet Mechsi'nin Ordusu Nahcivan'da
birbiriylemaddeten birleşmişoldu(alkı$lar)."(30)
Genelkurmay Harp Tanhı Daıresı Başkanlı-
ğı'nın yayımladığı Türk Istiklal Harbı başlıklı
kapsaml ı eserın Doğu Cephesı cıldı, bu ortak ha-
rekâtı, "Türklerin Kızıllarla işbirliği" başlığı al-
tında aynntılı olarak anlatır (31) Bu işbirliği sı-
rasında KâzunPaşa'mn (Karabekır) "Ermeni-
leri kendi eliyle komünist yapmasr, TBMM'de
eleştınlır Ataturk, bu uygulamayı şoyle savun-
muştur ".«en faideli olan şeyi, zaten komünist
olmayan serseri Ermenilere komünist dedirt-
mek için ve Taşnak mevcudiyetini bir an evvel
yıkmak için yapmıştır."(32)
EZILEN HALKLARIN KURTULMASI
İÇİN KIZIL ORDU'YLA OMUZ OMUZA
Anadolu Ordusu'nun Bdtı cephesınde savaş-
ması ıçın Ermemstan sınınnın guvence dltına alın-
ması Turk-Sovyet ışbırlığının yarattığı coşkulu
hava karşılıklıdır Sovyet Arşıvf nde bulduğu-
muz, Kızıl Ordu'nun 11 Ordu Komutanı'na ya-
zılmış ımzasız bır yazıda, Turk ve Sovyet ordu-
lannın buluşmasından duyulan coşku, Mustafa
Kemal Paşa'nınkıne benzer sozlerle dıle getırıl-
mektedır Ancak daha onemlısı, bu yazı, Tuık
Ordusu'nun dığer savaş cephelenne kaydırıla-
bılmesı ıçın, Sovyet Kızıl Ordusu'nun Türkiye'nin
Ermemstan sınırını guvence altına ahtıası gerek-
tığıne de değınmektedır Mustafa Kemal'm Kaf-
kas seddı tahlılı, aynen bu yazıda da saptanabı-
lıyor Ilgılı bolumler şoyledır
"Anadolu demokrasisi, kendisini insanlıkdüş-
ınanlanolankapitalizmveemperyalizmden kur-
tarabilmekugruna, ezilen halklann dünyaçapın-
da kurtanlabihnesi için silalıa sanlan (...) Rusya
Kızıl Ordusu'na kardeşlik clinı uzalmaktaolup,
Doğunun ezilen halklanmn kurtanlması gibi
büyükbir amacıgerçekleştirmege hazırdır. Ana-
dolu Ordusu'nun, sdz konusu amacı doğrultu-
sunda Rusya Kızıl Ordusu ile omuz omuza yü-
rümeğe hazır oluşu, bu ikı ordunun geçtiğimiz
günlerde Nahcivan'da gerçekleşen sevinçli ve
coşkulu buluşmasında iladesiıü bulmuştur.
( )
Ermenistan sınırlannda konuşlandınlnuş olan
Anadolu askeri güçlerinin diğer cephelerde kul-
lamlabihnesi için, Anadolu sınıriannın Erme-
nistan tarafinda güvenliğin temin edümesi gere-
kir. Hem dışa yönelik cephelerde, hem de iç sa-
vaş cephelerinde mucadelenin başanh bir şekfl-
de yürütülebilmesi için, Sovyet Rusya'nın mad-
di yardım göstermesi gerekir; para, silah, 60 bin
Idşilik mühimmat ve giysi, gazyağı, benzin, ma-
zot, matbaa, sahra telefonu. Dcvıimin Doğuda
gerçektendeyaydabilmesiiçin,ErmenistanveGür-
cistan'daki karşıdevrimin tamamen bastınlma-
sıgeı-ekir. Ingütere'nin Ermenistan'a 30.000 ki-
şiliknıühimnıatvcgiy9yanuını,kezaAmerika'nın
gonderilmek için hazır bekleyen 1S0.000 kişilik
yardımu Buyuk Ermenistan kıırma amacına yo-
neükolup, burasuun ilerideGürcistanve İran'uı
karanhkguçleri ile bnieşerek,BüyükRusya Dev-
rimi'nin Kafkas'taki tüm kazanıııılannı bcrta-
rafetmekve Rusya Kızıl Ordusunu Kafkas dağ-
laıının ötesine sürmeyi hedeflemektedir. Bu ne-
denle Anadolu Kızıl Ordusu, söz konusu planın
engellenebihnesi için kendi şartlarnu önemıek-
tedir. Karabağ'daki karşıdevrimci hareketlere
kanlmış olan Azerbaycan ordu birlikleri, tran'a
geçerek lngiltere'nin yanında yer alamamalan
için, Anadolu'ya götürülmüşhır. Aynca komıı-
ta heycti tutuklanarak mahkemeye verilmiş, alt
du^eysubaylaraiseya^riyedönmclcriyadaAna-
dolu'da kalmalan onerilmistir.
Yukanda gösterilen tedhirlerin ahnması, ka-
naatimizce ttilaf planlarına zamanında indiril-
miş bir darbe olacak ve emekçi halkın Avrupa-
lılarııı boyunduruğundan kurtarılması için Do-
ğuda devrim ateşini alevlendirme mucadelesini
paylaşan iki kızıl ordunun birleşmesine imkân
vereccktir."(33)
Sovyet Arşivi görmezlikten geliniyor
S
ovyet Arşıvı, Ermeni sorununu doğru-
dan yaşamış bır ulkenm ıç yazışmalann-
dakı saptama ve değerlendırmelen ıçer-
dığı ıçuı eşı bulunmaz bırer kamt değe-
rındedır Herhalde bu belgeler arşıve, brr gün Tur-
kıye bulsun da kendısını savunsun dıye konmadı
Ne var kı ABD ve Avrupa devletleri, Sovyet Arşı-
vı'ndekı olguldn gormek ıstemıyorlar Çunku ta-
nhsel gerçek, onlann emperyalıst polıtıkalarına
hızmet etmıyor Onlara, pıyasaya surduklerı suç-
lamalan "doğrulayacak belgeler" gerekıyor
ABD BUYUK MIUTTEFIIC' ISi ERMENİ
SOYKIRIMI' BÜYÜK HAKİKAT OLUR
Herkesın kendısıne gore belgesı var Buna da
şaşırmamak gerekıyor Çunku "Ermeni kınmı"
ıddıası, Bırıncı Dünya Savaşı sırasında, Osmanlı
Devletı'nın duşmanı durumunda bulunan İngılız,
Fransız ve Amenkan emperyalıstlen tarafrndan
orlaya atıldı
Bu ıddıanın kendısı, savaşta kullanılan sılahlar-
dan bırıydı, bır savaş aracıydı Ermeni kınmı ıd-
dıası, tanhsel gerçeklerı araştırdn tdnhçıler veya bı-
lım adamlan tarafından değıl, emperyalıst polıtı-
kacılar tarafmdan uretıldı ve savaş alanına surul-
du
Amenkan, İngılız ve Fransız arşıvlen, emperya-
lıst polıtıkanın gereğı olarak, Amenkan ve İngılız
elçılıklerınde veya ıstıhbarat servıslerınde uııal
edılmış malzemeylc dolduruldu Bu durumda, şu-
nu kabul etmek gerekir kı, herkes kendi gerçeğını
kendi tarafinda bulunanlarla paylaşacaktır
AYASTEFANOS ikH BU YANA
Emperyalıstler, emperyalıst polıtıkanuı pıyasa-
ya surduğu yalanları paylaşacaklardır, mazlumlar
ıse emperyalıst tehdıdı goğuslemek ıçın ortak ger-
çeklerden hareket etmek durumundadırlar ABD
"buyuk müttefik" ıse "Ermeni soykınmı" da bu-
yuk hakıkat olur Türkiye'nin AB'ye gırmesı şart
ıse "Ermeni soykmmı" kararlanna katlanmak da
şarttır Bunlar,gunumuzundenklemlendu" Herkes,
durduğu yerın farkmda'
Ermeni sorunu, tanh boyunca buyuk devletle-
nn Osmanlı devletını parçalama sıyasetının aracıy-
dı Bu polıtıka, hep "soykınm" benzerı ıddıalar ve
"insan haklan" yalan dolanıyla yurutuldu 3 Mart
1878 Ayastefanos ve 13 Temmuz 1878 Berlın ant-
Türkiye'ye karşı yürütülen Ermeni
laşmalanna gore Osmanlı devletı, Ermeni sorunu-
nu çozmeyı dmdçldyan "reformlar" yapacak ve bu
reformlar buyuk devletler taralından denetlene-
cektı Bınncı Dunya Savaşı yılldnna boyle gelın-
dı Çarlık Rusyası'nın kışkırtma ve dcsteğıyle oluş-
turulan Ermeni çetelennın eylemlere gırışmesıy-
le herkesuı bıldığı boğazlaşma ve zorla goç facı-
asıyaşandı Sovyet kaynaklanna gore olay bır "kat-
liam" değıl, fakat "mukatele", yam boğazlaşma-
dır Asıl sorumlu da Batı emperyalizmi ve Çarlık-
tır
PEVRIMCILERİN PAYLAŞTİĞİ CERÇEK
1917 yılındakı Ekım Devnmı ve arkasından Tur-
kıye'nm Kuıtuluş Savaşı, emperyauzmın Sevr Ant-
soykırımı kampanyası, insani değil emperyalist politikadan kaynaklanıyor.
laşması ve Wılson Prensıplen'yle dayattığı, Trab
zon'dan Van'a kadar Ermemstan planını çokerttı
ve bolgeye banş getırdı
Türkiye'nin ulusal devnmcılen de boğazlaşma
olgusunu uıkâr etmeyerek, Sovyet yonetıcılenyle
aym saptamaları yapmışlardu- Ziya Gökalp, yaşa-
nan olaylann, soykınm değıl "mukatele", yanı bo-
ğdzlaşma olduğunu saptarken, ortak bır goruşu dı-
le getırmıştır
Mustafa Kemal, Ermenilere yapılan uygulama-
lar ıçın, "fezahat" (korkunç, derın acı) dıye soz et-
miştır Yıne Turkıye devnmının onderlen, tıpkı
Sovyet devnmcılen gıbı, emperyalızmın "Erme-
ni sorumTnu hangı amaçlar ıçın kurcaladıklannı
kendi savaş tecrubelenyle yaşadılar O nedenle
olaya bakışlaı ı son derece berraktır (3 6) Bugun de
aynı durumu yaşıyoruz Batılı emperyalıstler, Er-
meni sorununu tanh saytalanndan çıkanp Turb-
ye'ye bellı roller dayatmak ıçın kullanıyorlar îşte
en buyuk gerçek budur 2000 yılının ekun aymdan
bu yana, Turkıye'ye karşı yurutulen "Ermeni soy-
kırnnı" kampanydsının, ınsanı değıl emperyalıst
politikadan kaynakldndığı apaçık ortadadır
Bu emperyalıst polıtıkanın ABD ve Avrupa dev-
letlennın yasama ve yurutme organlanndakı yan-
smıalanna hsaca goz atacağız
YARIN: ABD'YE GÖRE
ATATÜRKSUÇLU
DİPNOTLAR
27- Atken Tanh Belgelerı Oergısı, iayı
79 Mayn 1981 i 58 vd Mustafa Kemal Pa-
şa aym şıfreyı hıray <;onra 5 Şubat 1920 gu-
nu dığer kolordu kumandanhklarına dayol
lanuştır Bkz Ataturk un Tamım Telgraj ve
Bevannamekn IV AKDTYK Ataturk Araj-
tırma Merkezı Yayım ÂnkaralMI i 192 vd
Aym şıfre Aydınlık ın 14 Kaum 1999 gıınlu
sayısında da vavımlandı
28- Ataturk un Sovtev ve Demeçlen, 1, s
98
29- Orconokıdze den Lenm ve Çıçerın e
yollanmış 5 tkım 1920 tarıhlı telgrufm uze-
rıne Slalın ın duştuğu not Soivo-Polıtık Ta-
nh Rusya Devlet Arşıvı, fon 2, ln>te 1 dobvu
24461, yaprak 1
30- Ataturk un Soylev ve Demeçlen, 1, s
98 tngıhz ışbırlıkçibi Ermenistan'a karşı
Turk ve Sovyet ordulannın ışbırhğı konusun-
da avrıca bkz Avnı eser, s 92 vd Ataturk Gız-
lı Oturumlardakı Konuşmalar derleyen Sa-
dı Borak, 3 basım Kaynuk Yuyınları îstan-
bul Ekım 1997 v 47 5 77 vd Sadt Borak, Ata-
turk un Resmı Yaymlara Gırmemi} Soylev
DemeçYazıçmuveSovleçılerı 2 basım Kay-
nakYayınlan htanhul Şubat 1997 s 353 vd
31- Doğu Cephen i 111 vd Ingılızcı
Menşevtk Ermeni stan hukumetme karşı Ana-
dolu Devnmı ile Sovyet Rusya aranndakı JJ-
bırlığı ıçın bkz Ataturk 'un Soylev ve Demeç-
len, 1, s 92 vd Ataturk unBıttunEserlerı.II,
s 381 Ataturk 'un Tamım Telgraj ve Beyan-
namelerı s 318,333 TBMM Gızlı Celse ia-
bıtları I s 333 vd Turk Parlamento Tarihi
1919 19211 Î î/5 SadıBorak, Ataturk un
Resmı Yaymlara Oırmemıs Soylev Demeç Ya-
zışma ve Soylesılerı s ??? Ataturk, Gızlı
Otunımlardakı Konuşmalar, s 77 vd
32- TBMM Gızlı Celse Zabtllan I s 116
33- Sosyo-Pohtık Tanh Rusya Devlet Ar-
$ıvı,fon 495, lıste 181, dosva 13 yaprak 48
34- Asot Ayrapetyan Pro Armenia, agy
35- Örneğın B A Boryan adlı Ermeni ta-
rıhçısı, ozellıkle Armenıya Mejdunarodnaya
dıplomatıva ı SbbR Gosudarstvennoe başlık-
lı kttabı nedenıyle Ermeni mıllıyetçılen tara-
fmdan eleştmlıyor Bkz Aşot Ayrapetyan, Pro
Armenia, agy
36-Ataturk, Mechs 'ın açıhşımn ertesıgu-
nu, 24 Nısan 1920 de bır bakımu yenı dev
letın anayasal esaslannı açıkladığı onemlı
konuşmasmda Ermeni sorununu da değındı
Bkz Ataturk un SoylevveDemeçlen, I s 51