Catalog

SAYFA CUMHURİYET 9 KASIM 1994 ÇARŞAMBA HABERLER Devlet, araştıraıasıııı toplattı Başbakanlığın, TMMOBZiraatMühendisleri Odası'nayaptırdığı "GAPBölgesinde ToplumsalDeğişme Eğilimleri" adlı araştırma da orijinal haliyle basıldıktan sonra, sakıncalı görülerek toplatıldı DOĞAN AKIN ANKARA-Başbakanlığın. GAP bölgesı içın "sosyalprojeler" çerçevesinde yaptırmasına karşın "anadiPe ılışkin bölümlenne sansür uyguladığı bıhmsel raporlarda, "bölgedeki ya>gın anadilin Kürtçe olduğıT belırlendı ODTÜ GAP Âraştırması Ekıbi. Iktısadı Kalkınma Vakfı \e TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası'nca yapılan araştırmalarda. GAP bölgesinde Türkçe'nın "paylaşılandil" durumunda bulunduğu ve "kadınlarda Türkçe konuşma yeteneğinin erkcklere göre daha düşük olduğu " saptandı Cumhuriyet'ın edındığı bılgılere göre Başbakanlığın talımatı üzerine, ÖDTÜ Sosvoîojı Böiümü'nde oluşturulan GAP Araştırması Ekıbı'nce hazırlanan "GAP Bölgesi Nüfus Hareketleri Araştırmasr adlı çalışmanın "anadiT adı altında düzenlenen bölumlen makaslandı Araştırmanın "GAP İçi Köy Hanehalkı ve Kö> Muhtar \nketlerinin Analizi" başlığı altındakı "Anadiİi \e Konuşulan Diğer Diller" adlı makaslanan bölümunde. ozetle şu bılgılere yer verıldı "Ömeklemin büyük çoğunluğunun (yüzde 72.9) anadili Kürtçedir. Anadili Türkçe ve Arapça olanlar, sırasıyla yüzde 17.4 veyüzde 8.1 oranlannda temsil edilmektedir. Anadil dağılımı, yukarıdaki gibi olmakJa birlikte, konuşulan ikinci dile bakıldığında. ağırlık Türkçeye kaymaktadır. Örneklemin büyük çoğunluğu, Türkçe konuşup, anlaşma yeteneğine sahiptir. Anadili olma dışında, ikinci ya da üçüncü dil olarak Kürtçe ve Arapça çok düşük oranlarda bilinmektedir. 'Anadil Dışında Bılıncn Diller' tablosunabakıldığında.örnekJemiçinde anadili dışında Türkçe konuşabilenlerin oranı yüzde 93 gibi çok yüksek bir düzeydedir. Aynı işlemi, diğer iki dil için >aptığımı/da ulaşılan yüzdeler, Kiirtçe için yüzde 8.8, Arapça için yüzde 7.5 düzeyinde kalmaktadır. Türkçe'nın bu oranda paylaşılan bir dil olması, özellikle bölge dışına olan göçün, bir dil engeli olmaksızın gerçekleştirildiği konusunda ipuçlan vermektedir_." Gazıantep. Dıyarbakır. Mardın, Şanlıurfa. Adıyaman ile bölge dışından Istanbul. Izmır \e Adana'da toplam 2835 kışı üzerine uygulanan anketin sonuçlannın değerlendırildığı araştırmada "GAP İçi İl ve tlçe Kent Merkezieri Hane Anketlerinin Analizi" bolümünden çıkanlan "Anadil" başlıklı kısımda da özetle S)U bulgulara >er verıldı. "GAP bölgesi kentlerinde en yayguı anadil Kürtçedir (yüzde 58.4). Kürtçenin anadili olduğunu söyleyenlerin en yüksek olduğu merke/Jer \divaman (yüzde 89.7), Nizip (yüzde 77.2), Ergani (yü/de 80) ve Diyarbakır'dır (yüzde 75.2). Urfa'da da anadili Kürtçe olanların oranı genel ortalamanın üzerindedir (yüzde 67.2)... Zazaca, Siverek'te (yüzde 25) önemli olmak üzere Ergani (yüzde 11.7) ve Diyarbakır'da (yüzde 14.8) bazılarının anadilidir. Bu merke/Jer dışında anadilinin Zazaca olduğunu söyleyenlere pek rasllamıyoruz. Arapça isc Mardin'de çoğunluğun (yüzde 50) anadilidir..." Turkçevı anadil olarak belırtenlerın oranının yüzde 29 7 olduğuna dıkkat çekılen makaslanan bölümde, "Türkçe, Kürtçcden sonra gelen ikinci ana dildir. Birinci ya da anadille birieştirildiğinde, hemen hemen bütiin nüfusun Türkçe bildiği anlaşılmaktadır" bulgusuna ışaret edıldı. Kadınlar daha az Kürtçe biUyor^ ODTÜ GAP Araştırması Ekibf nce hazırlanan "Nüfus Hareketleri"' adlı çalışmada "bölgedeki kadınlann Türkçe konuşma yeteneklerinin, erkeklere göre daha düşük olduğu"v urgulandı. Ba>bakanlık tarafından Iktisadı Kalkınma Vakffna yaptınlan "GAP Bölgesinde Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine- Entegre Edilmesi" adlı araştırmada da bölgede 3 bın 871 kadına uygulanan anket sonuçlanna yer verıldı. Araştırmanın "Anadil ve Mezhep" başlığını taşıyan bölümunde, kırsal kesımdekı kadınlann anadilinin yüzde 75 oranında Kürtçe (kentte yüzde 49). yüzde 16 oranında Türkçe (kentte yüzde 41), yüzde 5 düzeyinde Arapça (kente de yüzde 5). yüzde 4 oranında Zazaca (kentte yüzde 5) ve kentlerde bınde 3 oranında Süryanice olduğu kaydedildi. Rapor toplatıldı Başbakanlığın. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası'na yaptırdığı "GAP Bölgesinde Toplumsal Değişme EğHimleri"adlı araştırma da onjınal haliyle basıldıktan sonra, sakıncalı görülerek toplatıldı. Araştırmanın "etnik yapı ve anadiPe ilişkin bölümüne, Başbakanlığın talimatı üzenne sansür uygulandı Toplumsal Değişme Eğilımlen Araştırmasrnda da "bölgede en yaygın konuşulan dilin Kürtçe olduğu, kırsal kesimde çoğunluğu oluşturan Kürtlerin, kentlerde de önemli bir yoğunlukta olduğu" bulgulanna yer venldı. Sansür uygulanan araştırmada. daha çok etnik yapıya ilişkin analizlere dıkkat çekildı Yapımı 17 yıldan bu yana sürdürülen Urfa tünelinin hizmete girmesi nedeniyle düzenlenen tören bugün Yüzlerce yJhk su özlemi bitiyor Barış'ı da sulayacak mı? MEHMET FARAÇ Cumhunyet tarihinın en önemli yatınmlanndan bın olan GAPın. Atatürk Barajı'ndan sonra ıkıncı halkasını oluşturan. 'modern dünyanın 7 harikasından biri' dıye nıtelenen Lrfa Tl sulama tünelinden. bugün törenle Harran'a su bırakılacak Yabancı gazeteci ve televizyon kuruluşlannın da büyük ilgı gösterdiğı Urfa tünelinin açılış törenı öncesinde Şanlıurfa'daki tüm otel ve kamu kuruluşlanna aıt mısafirhaneler doldu. Tören içın çevre ıllerden de çok sayıda yurttaş Şanlıurfa'ya akın ettı. Otellerde ve misafirhanelerde yer kalmaması üzenne davetlılenn bir bölümü Gazıantep'te ağırlanıyor. Yapımı 17 yıldan bu yana sürdürülen Urfa tünelinin hizmete gırmesıyle Şanlıurfalılann yüzlerce yıllık suya özlemlen sona erecek 29 kılometre uzunluğundakı Tl tünelı ve 2.20 metre yükseklığınde 316 metre uzunluğundakı by- pass borulannın yer aldığı tünel ağzında yapılacak toren öncesi hazırlıklar tamamlandı. Yetkılılerden alınan bılgılere göre. törenden önce şehnn çeşitli semtlerınde havai fışek gösterileri yapılacak. ses bombaları patlatılacak. töreni ızleyenlerin üzerine gülsuyu dökülecek. 1700 kışınin davet edildiğı tören nedeniyle bugün ayrıca kenttekı okullar tatil edılecek, resmı daıreler en az personelle çalışacak. Törenın yapılacağı aianda 7 helıkopter pıstı ıle 2 bın kişinın oturabıleceği tribün yapıldı Yaklaşık lObin yurttaşla 16 bin öğrencının töreni ızleyeceği alan yeniden düzenlendı: her taraf bayraklarla donatıhrken 5 km'"lik yol da asfaltlandı 'Şanlıurfalılann ekonomik bayramı'nın ilk günü olarak nitelenen törenlerin "GAP'ın ihtişamı"na yakışır bıçimde gerçekleştinlmesi içın hiçbir fedakarlıktan kaçınılmadı ALP reklam hizmetleri şirketıne 14.5 mılyar lıraya ihale edilen törenin giderlennin. Tanıtma Fonu'ndan karşılanacağı bildirildi. Atatürk Barajf nın hizmete sokulduğu törenlerde tanıtımı üstlenen fırmaya yönelik "10 milyara havaya balon uçurdular" eleştirisi bu tören öncesinde de yine gündemde. Kentte. törenin organizasyonunu üstlenen Fırma hakkında, "14.5 milyara havadan gülsuyu dökecekler" şeklındekı eleştmler yaygın. Tören Açılış töreni bugün saat 13.00'te başlayacak. Konuşmalardan önce yerel folklor ekıpleri, mehteran bölüğü, Profilo İlköğretim Okulu öğrencilen gösteriler yapacak ve İbrahim Tatlıses bir konser verecek. Törende sırasıyla Bayındırlık ve Iskan BakamHaülÇulhaoğlu, devlet bakanlan Baki Ataç veNecmettin Cevheri, Devlet Başkanı ve Başbakan Yardımcısı Murat Karayalçın, Şanlıurfalı bir çiftçı. Başbakan Tansu Çiller ve Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel konuşacak. Şanlıurfa Valısı Ziyaeddin Akbuluttorene katılanlara 'şükran plaketi' verecek ve Tl tünelinden Fırat'ın suyu ana kanala bırakılacak. Tl tüneli \e 2.20 metre yüksekliğinde 316 metre uzunluğundaki by-pass borulannın yer aldığı tünel ağzında yapılacak tören öncesi hazırlıklar tamamlandı. ANAP Genel Başkanı, Törene mahcup olmasmlar diye gitmeyeceğim' dedi Mesut Yılmaz'dan GAP protestosu • ANAP grubunda, GAP'ın DYP tarafından 'seçim malzemesr olarak kullanıldığı eleştirisi yapılırken, "GAP'ın sahibi biziz, GAP'a bir çivi bile çakmadılar, şimdi seçim malzemesi olarak kullanıyorlar" görüşü dile getirildi. ANKARA (Cumhuriyet Bü- rosu)-GuneydoğuAnadoluPro- jesı'nın (GAP) en önemli halka- lanndan, Urfa Tüneli'nin açılışı nedeniyle düzenlenen "devlettö- reni"ne, ıktıdarpartılen dışında- kı sıyası partı liderlen ılgi göster- mezken. töreni protesto eden ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz. "Hükümeti mahcup et- memek için törene katılmıyo- rum"dedı GAP'ın açılış töreni, "projenin, DYP tarafından seçim malzemesi olarak kullanıldığı" gerekçesıyle, ANAP'ta sert tep- kılere yol açarken. Genel Başkan Yılmaz dahil hiçbir partı yöneti- cısının törenlere katılmaması ka- rarlaştınldı Cumhurbaşkanı Süleyman De- mirel, Başbakan Tansu Çiller, Başbakan Yardımcısı Murat Ka- rayalçının katılımıyla bugün dü- zenlenecek Urfa Tüneli'nin açı- lış törenine, muhalefetten hiçbir siyası parti liderinin katılmaya- cağı öğrenıldı. Siyasi lıderlerden yalnızca ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz. "protesto" ettığı gerekçesiyle törene katılmayaca- ğını bıldırirken, RP Genel Baş- kanı Necmettin Erbakan. CHP Genel Başkanı Deniz Baykal. DSPGenel Başkanı BülentEce- vit, BBP Genel Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu ve Y_P Genel Başkanı Yusuf Bozkurt Özal, "daha önce- den yapılmış programlan"oldu- ğu içın törene katılmayacaklan- nı bildirdiler. MHP Genel Başka- nı Alparslan Türkeş'in ıse "çok arzu etmesine karşın" törene ka- tılamayacağı açıklandı. MHP Basın Merkezi yetkılıle- ri. Cumhuriyet'in sorusu üzen- ne, Türkeş'in mazeretinı, "Bir yanlış anlaşılma olmasın, Say ın Türkeş, törene katılmay ı çok ar- zu ediyordu. Ancak davetiye yurtdışında olduğu bir dönemde gelmişti ve ce\ap \erilmesi gere- kiyordu. Ancak kendileri döndü- ğiinde ce%ap \«rme süresi geçmiş- ti, o nedenle katılamıyoriar" dı- yerek açıkladılar. ANAP'tanserttepki Sıyası partı liderlen törene ka- tılmazken, ANAP. CHP ve DSP dışındaki siyasi partilerden mıl- letvekillennın bugün GAP'a gıt- melen bekleniyor. Başbakanhk. törene katılmak ısteyen millerve- kılleri içın bugün özel uçak kal- dıracak. ANAP'ın dünkü grup toplan- GAP için düzenlenecek törenlere yapılan masraf eleştiriliyor. tısında. GAPın açılış töreni ko- nuşuldu. Mesut Yılmaz konuş- masında, hükümetın Urfa Tüne- lı'ni, 2.5 yıllık gecikmeyle ta- mamlavabıldığını öne sürerek. "Biz tünelin 50 kilometresini ta- mamlamışız, onlar 3 yılda 2 kilo- metre yapabilmişler. O nedenle şm yapmaya haklan yok'dedı. Hükümetın ışının "kurdele kesmek" olduğu görü^ünü savu- nan Yılmaz. sözlerını şöyle sür- dürdü: "Bunlann projeye katkısı ya temel atmak ya da kurdele kes- mekrir. Oysa tüm işi biz yaptık. Şimdi GAP'ı sahiplenmeye çalı- şıyorlar. GAP'ın sahibi belli, ama hiç olmazsa gaf yapnıasınlar. Yaptıklan lrfaTüneli filan değiL 1 kilometrelik by-pass borusu. Devlet töreni vapacaklarmış, be- ni de davet ediyoıiar. Benim ora- ya misafir olarak katılmam ayip olur. Biz gidersek mahcup olur- lar. Hükümet mahcup olur diye gitmeyeceğim. Bu tören seçim ya- hnmından başka bir şey degil." ANAP Grup Başkamekıli Ha- san Korkmazcan. "GAP'ın üze- rinde yüzde 1 "lik bile haklan ol- mavanlar. GAP'a sahip çıkmaya, tarihi yanıltmaya çalışıyortar" derken. GAP'tan sorumlu eskı Devlet Bakanı Kamran İnan. hü- kümetın. "şovyapmak" içın ya- pılan törene 15 mılyar lira harca- dığını söyledi. Eskı Bayındırlık Bakanı Safa Giray da hükümetın. seçim mal- zemesi olarak kullanmak için Urfa Tüneli'ni tamamlamadan açtığını öne sürdü. Gıray. "Bun- lar, biri sersem, milleti kör mü sa- nıyorlar?" dıye konuştu Ortadoğu banş sürecinde gözler, Türk sulannda•Sınıraşan sular konusunda 24 yıllık çalışmanın ürünü hukuki çalışma, BM Genel Kurulu'na sunuldu. Çerçeve anlaşması, sınıraşan sulann vukan kıyıdaş ve aşağı kıyıdaş ülkeler tarafından nakça ve akılcı kullanımını öngörüyor ye aşağı kıyıdaş ülkelere zarar vermeme ilkesini getiriyor. LALE SARlİBRAHtMOĞLU ANKARA-Ortadoğu'da, Is- rail ve Ürdün arasında ımzala- nan toprak ve su karşılığı banş anlaşması, gözlerinı Türk sula- nna diken bölge ülkeleri ile Ankara arasında 'su ihtilafı- nuı'artarak devam edeceğı işa- retlerını de veriyor. Atatürk Barajı'ndan Harran Ovası'nın sulanmaya başlaması. stnıra- • $an Fırat ve Dicle nehırlenn- den daha fazla su ısteyen Tür- kıye'nin komşuları Irak v e Su- nye ile yıllardır devam eden başağnsını yeniden gündeme getırdı. Türkıye'nın tezleri doğrultusunda maddeler içe- ren, 24 yıllık çalışmanın ürünü sınıraşan sularla ilgili Bırleş- miş Milletler çalışması ise ta- mamlandı ve genel kurula su- nulması kararlaştınldı. Tavsıye nıtelığındekı çerçe- ve anlaşması, sınıraşan sulann Türkıye gibi 'yukan kıyıdaş' ıle komşulan 'aşağı kıyıdaş' ül- keler arasında 'hakça ve akılcı kullanımı' ilkesini kabul eder- ken komşulara zarar vermeye- cek şekilde kullanıma gerekli özenın göstenlmesinin de altı- nı çızerek denge kuruyor. Türk tezi kabul gördü BM'ye bağlı uluslararası hu- kuk komısyonu tarafından ha- zırlanan çerçeve anlaşması. sı- nıraşan sulann ziyan edılme- den 'hakça, makulveoptimum birşekilde kullanılması' gerek- tığını belırterek bir uluslarara- sı su yolunun 'paylaşılabilir' bir doğal kaynak olduğu göru- şünü reddedıyor. Bu da Fırat sulannın payla- şılmasını ısteyen Suriye'nınte- zını çürütüyor. Fırat ve Dıcle sulanndan yararlanan Irak'ın aksine. Sunye topraklanndan yalnızca Fırat sulan geçıvor. Şam, Dıcle nehırlennden de yararlanabılmesı içın Türkı- ye'nın getırdığı önenye sıcak Rakamlarla GAP Yatırımlarm bakmıyor. Suriye. 1980'li yıllardabaş- la>an ve sıyası ırade arayışına girerek geçen y ıl tek y anlı ola- rak kestığı teknık görüşmeler- de, suyun kullanımında toprak envantennın çıkanlması dahil tüm teknık çalışmalann ortak- laşa yapılması yolunda Anka- ra'nın sunduğu önerilere de sı- cak bakmadı. Çerçeve anlaşması. aşağı kı- yıdaş bir ülkeye zarar verme olasılığı bulunan bir yukan kı- yıdaş devletın. önemli zarar verdığı kuüanımlannda. 'ge- rekli ihtimamı" göstermemesi halınde sorumlu tutulacağını da şarta bağlavarak aşağı kıyı- daş ülkelenn haklannı da gö- zetıyor. Çerçeve anlaşması, aynı sı- nıraşan su yolunu kullanan ül- keler arasındaki olası uzlaş- mazlıklan çözmede doğrudan etkilı olamıyor. Ancak anlaş- mayı ımzalayan ülkeler. gele- cekte yapacaklan anlaşmalar- da. bu anlaşmanın ilke ve ku- rallannı göz önünde rutabıle- cekler. Çerçeve anlaşmasının onayı ve yürürlüğe gırmesınir en az 5 yıl alması bekleniyor Komşular rahat Arap ülkelerinın hemen he- men tümü. aşağı kıyıdaş ülke olmaları nedeniyle aşağı kıyı- daş ülkelerin haklan. önemli bir Araplararası dayanışmaya" dönüştü Bu bağlamda Sun- ye'nın Fırat Nehn'nden kendı- sıne verilen sanıyede 500 met- reküp suyun arttınlması ve su- yunun paylaşılmasi talebı OT- tadoğu'da destek görüyor. Sanıianın aksine coğrafı dengesızlıklervedığerbazı ne- denlerle kendısınde su fazlası olmadığını bıldıren Türkiye, Manavgat su satış projesınin çevre nehırlerden akan sulann da kullanımıyla genışletilerek su satışında önemli potansıyel olduğunu belirtiyor yüzde 30'u tamamlandı ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - Güneydoğu Anadolu Projesi'nde (GAP) planlanan yatınmlardan yüzde 30'luk bölümünün gerçekleştıği belırtıldı. Başbakanltk GAP Bölge Kalkınma Idaresi'nce, 1993 yılı sonu uyannca saptanan verilere göre. proje kapsamındaki hidroelektnk enerji projelennden 3 bin 14 megavat enerji üretimı elde edilecek olan yüzde 40'ının işletme bölümü tamamlandı. Enerji projelerinden 2 bın 324 megavat enerji üretimı sağlayacak olan bölümün yüzde 31 "inin ınşaat halinde bulunduğu, plan-proje aşamasında bulunan yüzde 29'undan da 2 bın 138 megavat enerji elde edileceğı belırtıldı. GAP sulama projelerinden ise 70 bın 49 hektar alanı sulayacak olan yüzde 4'Iük bölüm işletmeye alınırken, 225 bin 306 hektarlık alanı karşılayan yüzde I4'lük bölümün inşaatı devam edıyor. Plan-proje aşamasında bulunan yüzde 81 lik bölümün de tamamlanmasıyla I milyon 291 bın 70 hektann daha sulanabıleceğt belırtıldı. Devlet lstatıstık Enstıtüsü'nün genel tanm sayımı sonuçlanna göfe, bölgedeki toplam 357 bin 554 hane halkından yüzde 90.7'sı tarımsal faaliyette bulunuyor. Tanmsal faaliyette bulunan hane halkından yüzde 90.3'ü yalnız bitkisel üretim ve hayvan yetiştinciliğiyle, gen kalan yüzde 9.7'si de yalnız hayvan yetiştıriciliğıyle geçımini sağlıyor. Projenin en büyük yatınmı olan Şanlıurfa sulama tünelleri Atatürk Barajf nda toplanan suları, Şanlıurfa, Harran, Mardin ve Ceylanpınar'a taşıyarak, 467 bın 374 hektar alanın sulanmasına olanak sağlayacak. Şanlıurfa Hidroelektnk Santralı'yla sulamadan önce enerji üretimı de yapılacak. Her biri 26.4 kilometre uzunluğunda, 9.5 metre kazı çapında, sanıyede 328 metreküp debi kapasitede olan iki tünel, dünyanın en uzun sulama tünelleri olacak.