Catalog

Cumhuriyef Sahıb\ Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şırketı adına Nadır Nadi, • Genel Vayın Muduru Hasan Cemal, Mue^sese Muduru Emıne Uşaklıgil.Yazı Işlerı Muduru Oka> Gonensin. • Haber Merkezı Muduru Yalçın Ba>er, Savfa Duzenı \onetmenı Ali \car. 1AKV1M 2 Ocak 1985 Imsak 5 50 Guneş n Temsılcıler ANKARA *al v ın Dogan. IZMIR Hıkmet Çe(ınka>a, ADA NA Mehmet Mercan, • Ser\ıs Şe/lerı lsıanbul Haberlen Reha Oz, Dış Haberler Lrgun Balcı, Ekonomı Osman Ulaga), Kultur Ajdın Emeç, Ma gazın Yalçın Pekşen. Spor Danışmanı Abdulkadır Vucelman, Duzeltme Refik Durbaş, Araşıırma Şahin \lpa>. I> Sendıka Şukran Ketencı. Ikındı 14 33 Akşam 16 54 Yatsı 1" 20 Burolar • Ankara: Zı>a Gokalp BuKarı, Inkılap Sokak No I9'4 Tel 331141 47, • Izmır: Halit Zıva Bulvan No 65 3, Tel 254709131230 • Adana. Çakmak Cad No 134 Kat 3, Tel 1455019731 • Basan ve Yayan Cumhun>et Matbaacılık \e Gazetecılık T A Ş Turk Ocağı Cad 39/41, Cağaloğlu. Ist PK 246 Ist Tel 526 10 00 (9 hat) Telev 22246 22 Oğle 12 13 12 EYLUL 88 ANKARA Amerikan Büyükelçisi Spain anlatıyor UFUK GÜLDEMİR öncesinde sonrasında Türkiye'nin bugünkü liderleri, Türk milletinin demokrasiye alıştığmı, Türkiye'nin yeni kuşaklarmı demokrasi içehsinde yetiştirdiğini farketmezlerse, yeni sorunlar ortaya çıkar. Tavsiye edümeyen partinin 6 Kasım seçimlerini kazanması bence bunun işaretidir. Turkiye'deki askeri müdahaleler kravatı düzeltmek, düğmeleri iliklemek amaçlı. Harekete geçmeden önce bir süre beklemeyi tercih ediyorlar. Mesela ben mudahaleyi Kemal Türkler ve Nihai Erim öldürüldüğunde bekledim. GördUğüm kadanyla Türk Silahlı Kuvvetleri'nde "Bir fırsat çıksa da müdahale etsek" gibi bir eğilim yoktu. Ekonomik bunahmlarm dolayh etkisi dışında direkt olarak askeri müdahale getirebileceğinden kuşkuluyum. Bunun bir nedeni de Silahlı Kuvvetler mensuplarının alışveriş yaptıkları sübvansiyonlu mağazalann onları genel eğilimlerden uzak tutması. İHTIYAR TİLKI Çağlayangü, hangi hoşul alunda olursa olsun, kimsenin gozden çıkaramayacağı kadar kıymetli ve tecrubeli bir derlet adamıvdı. ATAMALARA K4RIŞ1\C4 1960'taki mudahalede Menderes'in Silahlı Kuv vetler içindeki atamalara haddinden fazla kanşmasmın payı buyuktu. Mudahaleyi, Türkler ve Erim öldürüldüğü zaman beklemiştim WASHINGTON Buvukelçı Spain, "Herkesin hissettigi gibi kendisinin de askeri mudahalenın >avaş yavaş yaklaştığını hissettiğini" belırtıyor, ancak "Gun olarak 12 Eylul'un seçilmesine şaşırdığını" kaydediyordu. Spain, mudahale\ı, Kemal Turkler ve ISihat Erim'ın oldurulduğu gunler beklemış, ama müdahale yapılmamıştı. (Nıhat Erim 13 Temmuz, Kemal Turkler 22 Temmuz 1980'de öldurulmüşlerdı U G.) Buyukelçı. bu gecıkmeyı "Müdahale etmemek için sonuna kadar direndiler. raumkun olduğunca geciktirdiler" dıye açıklıyordu Spain hafızasını tazelemeye devam ettr Turkiye'deki askeri rejimin bence en bu>uk ozelliği Turkiye'yi yeni bir sisteme sokmamak konusundaki kararlılığıydı. Yani Turkiye'deki askeri liderler arasından >eni Kaddafiler, Humeyniler çıkmayacak olmasıydı. Bir başka deyişle de, askeri mudahalenin arkasındaki motiv "lyi ışlemeyen eskı rejımın yerıne >enı bir rejım kurmak" değildi, aksine "Iyı ışlemeyen eskı rejımı, yanı cumhurıyetçı demokrasıyı ıvı ışletmektı" Nitekim yine kendilerine ait olan 1960 Anayasasını degiştirmek istiyorlardı. Bundan da benim tahminim, bu kez 1960'taki orneğinden farklı olarak biraz daha uzun bir sure işbaşında kalacaklardı. Bu lahminimi bana oyle sinyal verilmesine değil, anayasanın uç gunde hazırlanamayacağı gibi bir mantık silsilesine bağlıyordum. l'slelik anayasayı değiştirdiklerine gore, bu anayasanın yerleşmesi için bir sure de değişiklikten sonra işbaşında kalacaklardı. Ayrıca genel seçimler sırasında Turk halkına tercih ettikleri parti konusunda mesaj vererek uyguladıkları test. ne kadar sure ile işbaşında kalacaklannı kendileri açısından berraklaştırdı. Bana sorarsanız. siyaset bilirni açısından, askeri yonetim altındaki Turkiye ile Ecevifin Turkryesi ya da Demirel'iıı Turkiye'si arasında pek fark yoktu. Bu kanıya nasıl vardıruz'' Eğer Türkiye'nin tarihine bir bal.arsanız, ki birçok kimse bunu gozden kaçırıyor. meseleyi daha iyi kavrarsınız. Siz ulkenizi Baü ıiın 250 yüiık demokrasileri ile kıyaslnorsunuz. Oysa Nijerya, Burma ve Pakistan'daki askeri mudahalelerden onceki demokrasiler 1015 yıllıktır. Halbuki sizin Jon Turklerden bu yana bir geleneğiniz oluşmuş, ustelik Alalurk reformlan uç gunde icat edilmeıniş. Bunlar lttihat Terakki doneminin genç cumhuriyete gonderdiği vansımalardır. Demokrasiniz 100 yıl once başlayan talepler sonucunda getirilmiş. Şu anda Turkiye'de gorulen inişler çıkışlann hep sınırlan çizilmiş bir çerçeve içinde cereyan etmesinin nedeni yerleşmeye başlayan demokratik eğilimlerin gostergesidir. Yani askeri müdahale olmakta ama yuzlerce kişi mahkemesiz oldurulmemektedir. Ya da universiteleriniz bugun bir çeşit kısıtlamalarla karşılaşmakta. ama bu kısıtlamalar belirti bir çerçevenin dışına çıkmamaktadır. Nitekim bundan yıllar sonra universitelerde bugun uygulanmakta olan sistem kaçınılmaz olarak yumuşayacak, ama bu yumuşama da çerBasın ozgürluğu konusu da aynı. Şimdi kısıtlamalar var. ama gorup goreceğiniz bu. Yani bugunku halinden daha geriye gitmez, ancak ileriye gider. Çunku Turkiye Pakistan değildir. Vani siz rejiminizi degiştirmiyorsunuz, rejim içerisinde degişiklikler yapıyorsunjz. Yani monarşiden din devletine, din devletinden askeri diktatorl'ige değil, aynı sistem içerisinde kalmaya azimli Demirel'den Ecevit'e, Ecevit'ten Ozal'a geçiyorsunuz. Ozal'dan da yarın başka birisine geçeceksiniz. Bu degişiklikler size buyuk degişiklikler gibi gorunse de, aslında, bizim \merika'da ya da İngiltere'de yaptığımızın bir başka olçekli hali, Demokratlardan Cumhuriyetçilere, ya da Muhafazakâriardan İşçi Partisi'ne geçiş gibi. Askeri yonetim Türkiye'nin rejimini değiştirmeye çalışmadı. Zaten Turkiye'nin rejiminin asıl ve ciddi olarak tehdit edildiği donem SONUNA KADAR BEKLEDILER Herkes gibi ben de askeri mudahalenin yavaş yavaş yaklaştığını hissediyordum. Ben, darbenin Kemal Turkler ve ,\ihat Erim 'in oldurulduğu gunlerde olacağını beklemiştim, ama olmadı, Silahlı Kuvvetler müdahale etmemek için sonuna kadar direndiler. Bence Turk generali haklıydı. Eğer Hollanda parlamentosu, ya da Ingiltere Lordlar Kamarası kendileri gibi olmadığımız surece demokrasiye geçmiş sayılmayacağımızı bıze de soylese biz de alınırdık. Bir donem Turkiye'nin ıç. ve dış polıtikasını en yakından ızlemış dıplomatlar arasında olan James Spaın'e bakılırsa, 1980 Sa\unma ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması çerçevesınde Amerıka'nın Turkiye've akıttığı vardımların Turkiye'nin Balıdan kopmasını onlemekte buyuk pavı olmuştu Turkiye, "Sovyet tehdidi altındaki eşsiz stratejik konumu, NATO'ya katkısı, Ortadoğu ulkeleri ile giderek artan ilişkileri ve Batı değerleri benimsemış tek İslam ulkesi" olması nedenıyle vazgeçılemezdı Ama Spaın'e gore bu yeterlı değıldı Turkiye'nin Batı ile ıyı ılışkılerını tesıs edebılmesı uzun \adede "demokratik kunımlaşmayı \e insan haklannı goz onune alan lemsili hukumetlerin performansı" ile de direkt ılgıhydı. Pekı me\cut toplumsal koşullarda yeni müdahale getırmeyecek performansı alabılmek mumkun muydu? Spain devam ettı "Bence mumkun. Çunku Turkiye'deki askeri müdahaleler kravatı düzeltmek ve gomlek dugmelerini iliklemek amaçlı. Harekete geçmeden once bir sure beklemeyi tercih ediyorlar. Mesela ben mudahaleyi Kemal Turkler ve Nihat Erim oldurulduğunde bekledim. O zaman olmadı. Müdahale etmediler. Gorduğum kadanyla Turk Silahlı kuvvetleri'nde (bir fırsat çıksa da müdahale etsek) gibi bir eğilim yoktu, ama herkes gibi onlar da birilerinin bir şey yapması gerektiğine inanıyordu. Ancak 1960'taki mudahalede ise. bildiğim kadarıyla, Menderes'in Silahlı Kuvvetler içindeki atamalara haddinden fazla karışmaya başlamasının payı buyuktu. Benzeri tahrik Turkiye'de her zaman askeri mudahaleye yol açabilir. Ekonomik bunalımların dolaylı etkisi dışında direkt olarak askeri müdahale getirebileceğinden ise kuşkuluyum. Çunku, Silahlı Kuvvetler devletçi gelenekten gelmesine karşın, 12 Eylul sonrasında serbest ekonomi yanlısı Ozal'ı işbaşına getirerek herkesi şaşırttı(Arkası Sa. II. Su. S'de) Silahlı Kuvvetler devletçi gelenekten gelmesine karşın, 12 Eylül sonrasında serbest ekonomi yanlısı Özal'ı iş başına getirerek herkesi şaşırttı çevenin dışına çıkmayacaktır. Yani Turkiye'nin yolu çizilmiştir. İnişler çıkışlar bu yoldan sapmamaktadır. Bugun yakındığınız akademik ozgurluk İngiltere'den geridir, ama bugunku haliyle bile tran'dan ileridir. Yani akademik ozerkliktekı gerileme bile bir çerçeve ıçensınde cereyan etmekte, yonetime el koymuş askeri rejim bile bu çerçeveyi değiştirememektedir. Diyelim ki bugunku universite sistemi bilim ozgürluğu açısından sıkıntı verici. Peki bu sıkıntı Turk universitesini Afrika'nın bazı ulkelerinin universileleri gibi bilimin askeri yoneticilerin elinde tutsak olduğu universite sistemine mi goturecek, yoksa aradan bir sure geçtikten sonra YÖK genel bir tepki ile karşılaşıp, demokratikleşecek mi? Bence ikincisi olacak. Çunku sizin yolunuz çizilmiş. Buraya yazmayınız 25/26 D D 27/28 D G 29/30 C Z 1970'lerdeydi. Sokaklarda hangı siyasi goruşte olduğunuz soruluyor, yanlış cevap verirseniz vuruyoriardı. Ekonomi umutsuz vakaydı. Eğer o donemde rejim değişikliği olsaydı, bu degişiklik bugun akademik ozerklikten vakınamayacağınız kadar sert olurdu, ama dediğim gibi Turkiye beliıii bir çerçeve içerisinde kalmak suretiyle bazen aşagı, bazen yukarı çıkışlarla kendi belirlediği yolda ilerliyor. Zaten ABD yonetiminin 12 Eylul'den sonra Ankara'daki askeri yonetimin başanlı olacagı konusundaki goruşunun dayanagı da Turk milletinin demokratikleşme taleplerinin kok salmış olmasıydı. Her ulke kendi elbisesini kendisi biçer, adını açıklamakta sakınca gorduğum bir Turk generalinin bana soylediği gibi, o gunlerde eğer "Batı, kendi sistemlerinin karbon kopyalanm Turkiye'de gormek isterse Turkiye Batıvla ilişkilerini gozden geçirmekte tereddut etmezdi." Buraya yazmayınız Önce bu yönde katlayımz 6 Cumhuriyet'i bulamazsanız hangi gazeteyi/gazeteleri satın alırsınız? Sonra bu yönde katlayımz 18 Cumhuriyet'te haberler nasıl verilmeli? /. İZ Ozlu olınalı. yetecek kadar bılgı verınelı 2. [I Konuyu aynntılı olarak a\dınlatmulı 19 Sizce Cumhuriyet aşağıdabelirtilenkonuUra yeterli yer ayı nyor mu? Lutfen her satırda bir kutu işaretleyiniz. YETERSİZ YETERLI FAZLA Iç Sıvası Haberler • • • Dış Sıvası Haberler D D • Iç Ekonomi Haberlen Z1 D • Dış Ekonomi Haberlen O D !Z Koşe Yazıları J D ZJ Olaylar \e Goruşler D Hl Zl IncelemeAraştırma • • Zl SanatKultur Haberlen Zl •. 3 Sınema Sayfası D • D Kıtap Sayfası • D D Okur Mektuptarı D D C Magazm D D C Spor Haberlen Yıırt Haberlen D IZ D IZ İZ C 45 3 7 Satın aldığınız Cumhuriyet'i sizden başka kaç kişi okuyor? /. C 12 kışı 2. C 34 kişi 3. C 56 kişi 4. (Z Daha fazla kişi 5. \Z Başka kımse okumuyor 8 İş durumunuz nedir? /. D Ucretlı/maaşlı 2. G Kendi hesabına 3. D Işveren 4. D Emeklı 5. • £v kadını 6. • Oğrencı/ortaoğrenım 7. 3 Oğrencı/yuksekoğremm 8. C Çalışmıyor/Işsız 9. C Dığer: 9 Çalıştığınız işyerinde yaklaşık kaç kişi çahşıyor? /. D 75 kışı 2. U 610 kışı 3. • 1150 kışı 4. • 51100 kışı 5. • 101 ve daha fazla kişi 10 İşyeriniz esas faaliyeti hangi alandadır. Lutfen tek bir kutu işaretleyiniz. /. U Tarım 7. D Sağlık 2. D Sanayı 8. • Eğıtım 3. • Tıcaret 9. • Sanat/kultur 4. D Ulaştırma 10. O Basın/yayın 5. D Banka/sıgorta U ^ Diğer: 6. D Turızm 11 İşyerinizde yonetici (mudur, şef vb.) goreviniz var mı? Işverinizde vor l'u E\et LU 2. D Hayır 12 Mesleğiniz ned nedir? Lııtfen vazınız: 13 Cinsiyetiniz? 'ayın okurumuz, Sizleri daha iyi tanımak, böylece daha i>i ve daha doyurucu bir Cumhuriyet hazırlayabilmek için görüşlerinize ihtiyacımız var. Bu nedenle birkaç dakikanızı ayırarak, bu anketimizde yer alan sorulan yanıtlamanızı rica ediyoruz. Sorularımızın tümünü yanıtlamak zorunda değilsiniz kuşkusuz. Yanıtlarınız, sadece istatistik olarak değerlendirilecek. Bu yüzden, anketi doldururken kimliğinizi yazmanız kesinlikle gerekmiyor. Sorularımızı yanıtladıktan sonra, sayfayı gösterildiği gibi katlayarak bize postalamanız yeterli olacak. Anketimize ne kadar çok okurumuz katıhrsa, araştırmamızın o denli başarılı olacağı açıktır. Yardımınız için şimdiden teşekkur ederiz. Saygılanmla Hasan Cemal Genel Yayın Müdürü 31 3 32 3 46 3 47 3 48 • 49^ 50Ü 513 52 3 S33 54 3 55 3 56 3 57 Z 58 3 59 H 33D 2 0 C u m h u r i y e t ' i aşağıdaki açıUrdan ne olçude başarılı buluyorsunuz? Lutfen her satırda bir kutu işaretleyiniz. 60 C 61 3 62 3 63 D BAŞARISIZ Doğru ve Guvenılır Haber Verme D Guncel ve Taze Haber Verme D Bol ve Zengın Haber Verme • Yorumsuz ve Yansız Haber Verme Zl Haber Başlıklanmn Haberın Içerığı Hakkında Doğru Iıkır Vermesı D Onemlı Konularda Farklı Goruşlen Dengelı Bir Bıçımde Yansıtnıası Z ORTA D Z! Zl Z BAŞARILI • Zl • D 1 Buraya yazmayınız AŞAĞIDAKİ SORULARI LÜTFEN KUTULARI İŞARETLEYEREK VEYA BOŞLUKLARA YAZARAK YANITLAYINIZ 64ü 65 3 • 34/35 D C 3 Z 3 Z D •D 9 D 10/11 D D 12/13 3 3 14/15 • D 16/17 18/19 nn LZ ' 20/21 22/23 JU Z D 1 Cumhuriyet'i ne kadar sık okuyorsunuz? /. 3 Her gun 2. • Haftada birkaç gun 3. • Hafta sonları 4. D Arada sırada 5. C Dığerbehrtınız: 2 Cumhuriyet elinize nasıl geçiyor? /. D Aboneyim, bayi eve getinyor 2. • Bayıden satın ahyorum 3. D Odunç alıp okuyorum 4. D Işyenme getıyor 5. • Diğerbelırtınız: 3 (Cumhuriyet'i her gun satın alanlar için.tCumhurivet'len başka her gun satın aldığınız gazete gazeteler var mı?Varsa lutfen belirtiniz. 1 2 3 So 4 Son aylarda satın aldığınız gazetegazetelerde degişiklik yaptınız mı? Yaptınızsa, once ve şimdi aldığınız gazeteleri lutfen bemı niz. lirtiniz. Z 36 C 37/38 C 3 39 C 40/41 ~ 1. C Kadın 1. C Kadın 14 Hangi yıl doğd Hangi yıl doğdunuz? 2. C Erkek 42 D 43 D 1. 1. ONCE 2. ONCE ŞİMDİ ŞIMDI 15 Öğrenim durumunuz nedir? 1. D Okuryazar 2. D Ilkokul mezunu 3. • Ortaokul (dengıj mezunu 4. C Lıse (dengı) mezunu 5. C Universite, yuksekokul mezunu 6. 1 Daha yıtksek oğrenımlı (master, doktora) Z 16 Cumhuriyet'te fotoğrafa yeterince yer veriliyor mu? 1. ~ Çok az yer verıyor 2. G Az yer verıyor 3. D Yeterince yer verıyor 4. • Fazla yer verıyor 5. D Çok fazla yer verıyor 17 Cumhuriyet habercilikte fotoğraflardan yeterince vararlanıyor mu? /. • Yetersiz 2. D Yeterlı 3. C Gereğınden çok 66 D 67 D 68 • 69 3 70 3 71 Zl 72 3 73 Z 21 Cumhuriyet'in gcnellikle hangi bolumlerini okursunuz? Lutfen her satırda yalnızca bir kutu işaretleyiniz. Hıç Ara Sıra ÇoğunluklaHerZaman Okumam Okurum Okurum Okurum ı' Baş Sayfa Z Z Ikıncı Sayfa D • C Zl Dış Haberler D D Kultur Yaşam Sayfaları • D • z Ekonomi Sayfası D D (Z Spor Savfası D G • n Arka Sayfa D C G G Dızı yazılar D D D D • 74 75 76 77 Z 3 3 3 24 D 5 (Cumhuriyet'i her gun satın alanlar içinlCumhuriyet'i bulamadığınız oluyor mu? /. C E\et 2. • Hayır 44 3 78 3 79 D 80 D 22 Cumhuriyet'in aşağıda sayılan koşelerini izliyor musunuz? Lutfen her satırda yalnızca bir kutu işaretleyiniz. Hıç Bazen Sureklı Duyduk' Gorduk D D Bılım Teknık Dunyasından D C D Ellı Yıl Once Cumhuriyet D D D Tanhte Bugun D D Satranç Koşesı • D Brıç Koşesı D • D Bulmaca D D Zl (Arkası 11. Sayfada)