Catalog

CUMHURİYET/8 30 TEMMUZ 1984 Aıtlatıyor m%.ıbns'taki darbemn planlanmasında ve zamanlanmasında ABD yonetımının bır rolu olup olmadığını, yonetimin bazı kesımlerinın rolu bulunsa bıle, Başkanın ve Dışışlerı Bakanımn bunu bılıp bılmedığını, onaylayıp onaylamadığmı kesiirmek çok zor. . .Ecevit MYalcın Doâan 10. Yıldönümünde Kıbrıs Barış Harekâtı'nı ABD yönetimi Kıbrıs'taki darbeden pek rahatsız olmuşa benzemiyordu J\ merikan yönetimi bir yandan haşhaş ekimi yasağını kaldırmamıza çok sert tepki göstermekle ve Kıbns'a müdahalemizi önlemek için elinden geleni yapmakla birlikte, bir yandan da, biz hukumette bulunduğumuz sürece Türkiye'ye karşı silah ambargosu kararının uygulamaya konmasım onlemek için elinden geleni yapıyordu. Ama yine de ABD yönetiminin darbeye bile göz yumduğu, fakat sonradan daha serinkanlı düşündüğü akla gelebilir. haşhaş ekimine izin verme kararımızı 1 temmuzda açıkladık. Hemen ardından A merikan basınında Türkiye'yi bombardıman etmeye kadar varan öneriler yer almaya başladı. 12 temmuz günü Senato'dan Türkiye'ye ambargo Karan çıktı. Ondan üç gün sonra da Kıbrıs'ta darbe oldu. Asıl ilginci, bizim haşhaş ekim yasağını kaldırdığımız gün Yunan Dışişleri'nin 3 üst düzey görevlisinin istifasıdır. Cunta lideri Ioannides'in Kıbrıs'la ilgili olarak sonu felaket olacak bir adım attığı düşüncesiyle istifa eîmişlerdi. MMİZ zeme satışının durdurulması ıçın harekete geçtıler, 12 temmuz gunu Senato'dan ambargo karan çıktı; ondan uç gun sonra, 15 temmuz gunu de, Kıbrıs'ta darbe oldu Daha ılgıncı, 1 temmuz gunu, yanı bızım haşhaş ekımı yasağını kaldırdığımız gun, Atına'da Yunan Dışışlerı Bakanlıgı'nın yuksek duzeyde uç görevlısının istifasıdır Bu görevlıler, cunta lıderı Ioannides'in, Kıbns'la ılgılı olarak, "Sonu felaket olacak geri donulmez bir adım" attığı duşuncesıyle ıstıfa etmışlerdi. Bu adımın, Kıbns'taki darbeye kesın karar verılmesı olduğu bellı.. Butun bunlar, bır rastlantılar dızısinden çok, bılınçlı bır planlamayı ve zamanlamavı hatıra getırıyor; haşhaş konusu ıle Kıbrıs darbesı arasında bır bağlantı olabıleceğını, darbe tarıhının bızım haşhasla ılgılı karanrruza gore saptanmış bulunabıleceğını gösterıyor CIA MERKEZ1 Ecevit ''Başka ulkeler ABD ile ilişkilerinde genelhkle bır tek Amerıka ıle değıl, adeia Amerikahlarla karşt karşıya getirler'' diyor. '' Yonetimin bir parçası olmakla birlikte, çoğu kez CIA da başına buyruk hareket eder." 11 Buraya kadar anlaltıklannız Amerika'nın Turkhe'ye karşı olumsuz tutumunun, daha K:b rıs Barış Harekâtı'ndan once başladığını, haşhaş konusıı vesilesi>le bunun belirtıkrinin goruldugunu gosteriyor. Onun ıçin haşhaş konusunun biraz daha a>nnlı)arjna girmemız uygun olacak. Dışişleri Bakanlıgı'nın Narkotik Başdanışmanlığı'na gelirilen eski Ankara Bınukelçisi Handle> bıle, anlatlıgınıza gore, o goreve geldikten sonra, ABD'nin haşhaş ekimi konusunda Turkiye'şe karşı izledıgı (ulumun haksızlığını gormuşlu. \menka başka ulkelerde haşhaş ekımjnı teşvik ederken. hatta kendi topraklarında haşhaş >etiştirme>e baslarken, Turki>e'deki yasağın surdurulemeyeceğini soylemiştı. Handley, bu konudakı gırışimlerınden sonuç alabılmiş mi, ABD >onetimıni yumuşatabılmiş mi? ECEVİT Havır Konu>u Washıngton'da Bakanlar Kurulu'na kadar goturmuş ve oradan da sonuç alamayınca, Amenkan >önetımının Turkıye'ye karşı yaptığı haksızlığa davanamava rak gorevınden ıstıfa etmış Hukumette bulunduğunuz >e haşhaş ekimi yasağını kaldırma kararını aldıgınız sırada eski Buyukelçi Handle>'in bu davranışını bilıyor mu>dunuz? ECEVIT Hayır, bunu ay lar sonra bır Amerıkan dergısm deokudum Handley'm bu davranışı, Amerıkan toplumunun özeleşiırı >eteneğıne guvenmekte haksız olmadığımı gösterıyor du. Amerika'nın, haşhaş ekimi yasagı için Turkiye'den başka baskı >ap1ığı bir ulke *ar mıydı? ECEVIT Tersıne, daha once de belırttığım gıbı, Turkıye'dekı >asak nedenıyle dun>a ılaç pıyasasında ortava çıkan kodein hammaddesı açığım kapata bılmek ıçın, Hındıstan'ı daha çok haşhaş ekımıne zorluyordu Kaçak atyon pıyasasmın asıl kavnağı durumundakı bazı ulkelerde ıse, bazı Amerıkan gore\ hlerı haşhaş ekımını onleme>e veya denetlemeye çalışırken, başka bazı Amerıkan gore\Iıle rı de buralardan Amerıka'ya ka çak eroın gelmesıne vardımcı oluyorlardı Orneğın, Laos, Tayland ve Burma'nın "Altın Lçgen" denılen bolgesınde, 1971 yılında, yanı bızde haşhaş ekımının vasak landığı yıl, Turkıye'dekınden en az on kat daha fazla kaçak af yon uretılı>or ve bu kaçak at\on resmı veya \arı resmı hıma>e altında Amerıkan eroın pıyasasını beslıyordu. tlk işaretler Boyle bir bağiantıya o sırada açıktan değiniliyor mu idi? ECEV İT O gunlerın basın koleksıyonlarında bunlann aynntılan vardır. Ben şımdı uzennde durmak ıstemıyorum. Yalnız şunu soyleyebılırım ki, Turkıye'de daha sonra cıddı sorunlar doğuracak bazı sıyasal gelışmelerın iik ışaretlen de, haşhaş ekimi karanmıza karşı açılan o kampanya sırasmda ortaya çıkmıştı. Sıraladıgınız ola>lar dizisi, Yunanhlarla, Kıbns Rumlannın, darbe tarihini, sizin haşhaş karannıza gore saptamış olabileceklerini gosteriyor. Turkiye'de de iki ola> arasında bağlantı kuran ve haşhaş ekimi karanyla Amerika'vı gucendirdiği için hukumete agır hucumlar yonelten çevreler bulunduğu biliniyor. Pekiyi, ABD yonetiminin, haşhaşla ilgili kararınıza tepki olarak, Kıbrıs'taki darbeye jeşil ışık yaktığını gosteren belirtiler de >ar mı idi? S 4 \İPSO V B1RI \ Cl HAREKÂ TT4\ SOi\RA Ecevit anlatıyor: "ABD \oneıımı Kıbrıs'taki darbeden pek rahatsız olmuşa benzemiyordu. Hatta Makarios'tan kurtulduğu ıçın sevindiğım belliediyordu. htbrıs'takı olup bittıyi kabule hazırlandtğı goruluyordu. " CIA, savcılığa jardımLi olmayı reddetığı ıçın, hakkındaki dava duşuvordu ABD >onetımi, butun bu gerçekleri bildıgi halde, Turki>e'dekı haşhaş ekııni yasagınm surdurulmesi i>inı, sizce. gorunurde olduğu kadar cıddı tutu>or mu\dıı? ECFV İT Ovle anla5ılıvor Nıtekım, vıne sonradan ^me^kan basınında okuduğuma gore, Nı\on vonetımının bu konuda Turkıve'ye vonelttığı baskılara 12 \lart donemınde ve daha once aracılık eden \nkara Buyukelvisı Handley, Turkıye'de Amerıkan baskı«ına karşı dırencın henuz surduğu 12 Mart 1971 oncesı gunlerde, bır ara konuyla ılgılı olarak \\ ashıngton'a çağrıiıvor Daha uı,aktan ıner ınmez. NVashıngton'da, Başkan Nı\on un bır vardımcısı, bu>ukelı,ıve şunları sovluyor"Mesele^i ne kadar ciddi tuttugumuzu gostermek ıçin şunu belirtmek isterım.. Eger Turki>e ıstegimıze uMnazsa Altıncı Fıİo'nun derhal boga/lardan geçıp İstanbul u topa tulma>ını Baskana ta*>i>e edecegiz." dı>or Bu ılgınç konu<;mavı nakleden •\menkan dergı>ı şunları eklıjordu "Nejse kı tam o sırada, haşhaş >u/unden \menkan askerı jardımınm ve mrmetının tehlıkeve duşmesını goze alamayan bır hukumet ıs basına getırildi de. o savede diplomatlann sıkıntısı giderılmiş oldu." Bu gelışmeden hemen sonra, Buvukelı,! Handlev, hazıran 1971de A.nkara'dan Washıngron'a şu mesajı geçıvordu "Eger Turk çıftçisınin zararı karşdanacak olursa, haşhaş ekımini >a^aklama>ı. \enı Turk hukumetı ilke olarak kabul etmıştır." V e, tabıı Amerıka'da zaran karşılamayı hemen kabul ettı. ECFVİT \ıne Amerıkan kaynaklannın açıklamalarından oğrenıvcruz kı bu da kola> olmamış Narkotık konusunda *\BD'de oluşturulan Bakanhklararasi Çalışma Grubu'nun Baskanı bıına bıle kaı?ı çıkmış ve "Turk ko>lusune bır kuruş veremeyız." demıs Neden? E C E \ İ r Çalışma Grubu Baskam'nın t>ımlığı bunun nedenıne ı^ık tutabılır Bu zat, o sırada Ha?ıne Bakan Yardımcısı olan Eugene Rossıdes'tır Kendısı Kıbr s Rum asülı bır Amerıkan vatandasıJır O sırada bu Rossıde^ "Fger eroıne karşı a«,tıgımız haçlı seferinde Turkler bıze kalıimazlarsa. Turklerı, dostumuz degıl dusmanımız sa>malnız %e Turkive">ı NATO'dan cıkarm.ıliM/" dıvormuş Demek kı konu neredevse bır sasas botutunda gorulu\ordıı. . İ Evet Nıtekım, vıne o sıralarda, vanı 1971'dekı \asaklama kararından once, Kıssınger'ın başkanlığındakı Nuksek duzeyde bır toplantıda, Turkler haşhaş ekımını sürdurmekte dırenırlerse tstanbul'dakı Sultanahmet Camu'nın bombalanmasının cıddı cıddı duşunulduğunu, Amerıkan kaynaklannın açıklamalarından oğrenı\oruz Neden Sultanahmet Camii?.. ECEVİT Bılırsınız, bu camı, Batı'da "Blue Mosque" (Mavı Camı) adıyla çok tanınmıştır Herhalde o nedenle bu camı akıllanna gelmış O halde. 1974 temmuz başında >asagı kaldırdıgınız zaman \menkan tepkısinin silah ambargosu duze>ınde kalmış olmasını goreceli bir jumuşama sa>mak bile mumkun.. ECEVİT Pek öyle değıl Bır yandan Amenkan Senatosu ambargo kararını alırken, bır yandan da, bır kısım Amenkan basınında, "Turkiye'de haşhaş ekimi yapacak koyler havadan bombalanmalı" dıye yazılar çıkıyordu Ama o kadar ileri gitmediler, ambargoyla yetindiler. ECEVİT Ambargo da, daha once belırttığım gıbı, zaten Turkjyc'nın ABD've çok uysal davrandığı ve haşhaş ekımını yasak landığı donemde bıle fıılen PAPADOPOULOS VE IOAX\IDES Cuntanm iki lideri hesap veriyor. Ecevit anlatıyor: "Haşhaş ekim yasağını kaldırdığımız gun Yunan Dışişleri Başkanhğının yuksek duzeyde uç gorevlisi istifa etti. Bu gorevliler Cunta lideri 'Ioannides'in Kıbrıs'la ilgili olarak sonu felaket olacak gen donulmez bır adım attığı'gerekçesıyle istifa etmişlerdi. Bu adımın darbe karan olduğu bellL" mının darbeyı önceden bıldığını ve onayladığını öne sürenler de çıkacaktı. Fakat ortada kesın belgeler olmadıkça ben bu konuda bır şey söyleyemem Kaldı kı, şunu da belirtmek gerekır, Amenkan yonetımı, bır yandan haşbaş ekımı yasağını kaldırmamıza çok sert tepki gostermekle ve Kıbns'a mudahalemızı onlemek ıçın elınden geleni yapmakla birlikte, bır yandan da, bız hukumette bulunduğumuz surece, Turkıye'ye karşı sılah ambargosu kararının uygulamaya konmasım önlemek ıçın elinden geleni yapıyordu. Ama yıne de, haşhaş ekımı karanmıza kızgınlığı yuzunden, ABD yonetımının, Kıbns darbesıne bıle bıle goz yumduğu, fakat sonradan daha serinkanlı duşunduğu akla gelebilir Amenkan tutumundaki bu çelişkiJeri nasıl jorumluyorsunuz? ECEVİT O sıralarda detant çok ıyı ışlıyordu ve bunda Nıxon Kıssınger ıkıhsının onemh bır rolu olduğu dunyada kabul edılıyordu Detantın surmesı ıse bırtakım duyarlı dengelere bağhydı. Yunanıstan'dakı cunta yönetimi NATO'da yara açmıştı Bır de Türkıye asken bakımdan çok zayıf duşurulecek olursa, denge Batı aleyhıne buyuk olçude bozulabıhrdı ve bu da detanta zarar verebılırdı. Haşhaş konusunda Turkıye'ye ne kadar kızgın olurlarsa olsunlar, Nıxon'la Kıssınger'ın bundan sakındıklarını, Turkıye'nın o kadar zayıf duşmesını göze alamadıklannı sanırım Ote yandan, Amenkan toplumunun ve yonetımının yapılan da zaman zaman bu tür çelışkıler doğurur O açıdan, çelışkıler doğal da sayılabılır. Nasıl? ECEVİT Amenkan yonetımı de Amenkan toplumu kadar çoğulcudur Başka ulkeler, ABD ıle ılışkılennde, genellıkle, bır tek Amerıka ıle değıl, adeta Amerıkalılarla karşı karşıya gehrler. Bır yanda Beyaz Saray veya Başkanlık Amenka'sı vardır Bazen Başkanın dışışlerı danışmanlarıyla veya Başkana çok yakın olan Ulusal Guvenlık Konseyı ıle Dışışlerı Bakanlıgı'nın arası açılır Öyle dönemlerde yabancı ulkeler, karşılannda, Başkanlık Amenka'sından başka, bır de Dışışlerı Bakanhğı Amenka'sını bulurlar Aynca, bır Pentagon Amenka'sı vardır, yanı Sılahlı Kuvvet ler Amenka'sı Bazen Pentagon ıçmde de, Kara, Denız ve Hava Kuvvetlennın ayrı ayrı tutumlar ızledıklen gorulur Yonetimin bır parçası olmakla birlikte çoğu kez CIA, yanı Merkezı Istıhbarat Orgutu de başına buyruk hareket eder O da avn bır Amerıka'dır. Öte yanda, hem yönetımle ıç ıçe hem de karşı karşıya olan ve uluslararası ılışkılerde buyuk etkısı bulunan bır Kongre Amerıka'sı vardır. Buyuk sermaye çevrelerı de ayrı bır Amenka oluşturur Butun bunlann dışında, bır de lobıler Amenka'sı vardır. Bunlar arasında yabancı lobılerı de yer ahr Israıl lobısı ıle Yunan lobısının ozellıkle guçlu oldukları da bılınen bır gerçektır Hepiinın ustunde, Amenkan kamuoyu, başlı başına bır Amenka'dır Butun bu Amerıkalar, bazen butunleşerek, bazen çelışerek ve sureklı etkıleşerek, Amenkan dış polıtıkasını belırler veya beursizleştırırler Onun ıçın bazı konularda Amerıka'yı, hatta Amerikan vönetımını, bır bütun olarak suçIamak, haklı ve gerçekçı olmayabılir. bır olçude uygulamyordu Söz verılen askerı araç ve gereçlerın Türkiye'ye gelışınde buyuk eksıkhkler ve kısıntılar goruluyordu Oyuzden sılahlı kuv\etlerımız guç durumda kahyordu Böylece, haşhaş ekımı yasağı karşılığında "ureticinin zarannı tazmin" goruntusu altında yapılan yardım, askerı yardımdan duşulmuş oluyordu. Yanı Rossıdes gıbılenn ısteğı yerıne gelıyordu 1973'te ortaya çıkan dunya petrol bunalımı ozellıkle bızım gıbı ulkelenn ekonomılerını cıddı olarak sarsmaya başladığı halde, ABD Turkıye'nın artık ekonomık yardıma ıhtıyacının azaldığını one surerek, ekonomık yardımı da buyuk olçude kısıyordu Anlattıklarınıza gore, 15 Temmuz 1974'te Kıbns'ta yapılan darbe ile haşhaş konusu >e Turkiye'ye karşı Araerikan tutumu arasında bir bağlantı goruyor mu idiniz? ECEVİT Kesın bır şey söyleyemem, ama o yonde çarpıcı belırtıler vardı En azından Yunanlılar ve Kıbns Rumları, darbe tarıhını bızım haşhaş ekımı karanmıza gore ayarlamış olabıhrler O sıralarda, Yunanıstan'dakı cunta rejımı busbutun sertleşmıştı ve bu rejıme karşı yonetım hoşgörulu davransa da Amerı kan kamuoyunda tepkıler artıyordu. Yunan lobısının büyuk çoğunluğu bıle cunta rejımıni desteklemıyordu. Yunanıstan butun dunyada yalmzlığa suruklenmıştı Buna karşılık Turkıye, bır askerı mudahale dönemınden kısa surede çıkarak demokrasıye dönebılmış ve dunyadakı saygınhğını yukseltmıştı Kıbns darbesını planlayanlar, öyle bu ortamda darbeyı kolay göze alamazlardı. Darbe uzenne Turkıye Kıbns'ta garantörluk hakkını kullanarak askerı harekâta gırışırse, Amenkan ve dunya kamuoyunu Turkıye'ye karşı kışkırtmakta guçluk çekeceklerını herhalde hesaplıyor olmalıydılar. Fakat haşhaş ekımını başlatma karanmız uzenne Turkıye'nuı de Amenkan ve dunya kamuoyu karşısında guç duruma duşeceğını, Turkıye ıle Yunanıstan arasında bır yainızlık dengesı kurulacağını, Kıbns'taki planlarını uygulamak ıçın bunun elvenşh bır fırsat sağladığını duşünmuş ve darbe tanhını ona gore saptamış olabılırler. Nıtekım, bız, haşhaş ekımıne ızın verme karanmızı 1 temmuzda açıkladık, hemen ardından Amerıkan basınında Turkıye'yı bombardıman etmeye kadar varan onenler yer almaya başladı, bazı Kongre uyelerı Türkiye'ye her turlu yardımın ve asken mal Kesin belgeler yok ECEVİT Bu sorunuzu yanıtlayabılmem ıçın, Kıbrıs'taki darbe ıle Amenkan yonetımının bır ılışkısı olup olmadığını bılmem gerekır Elımde kesın belgeler ve bılgıler olmadıkça böyle bır ıddıada bulunamam. Gerçı, ABD yönetimi Yunanıstan'dakı yönetimi bazen eleştırîr görunse bıle, desteklıyordu Kıbrıs'taki darbeden pek rahatsız olmuşa benzemiyordu. Hatta Makarios'tan kurtulduğu ıçın sevındığıru bellı edıyordu Kıbrıs'taki olup bıttıyı kabule hazırlandığı goruluyordu. Daha sonralan, Yunanıstan'da, Kıbrıs Rumları arasında, hatta Amerıka'da ABD yonetı Lobilerin baskıları Bu çelişkiler ve karmaşık ilişkiler, o donemde, Turk Amerıkan ilışkilerini nasıl etkilemişti? ECEVİT Bu karmaşık Amerıkalar ortamında, bellı dengelerden yararlanan bazı guçler, zaman zaman yonetım uzerınde kendı guçlerını çok aşan bır etkınlık sağlayabılırler O arada, bazı yabancı lobıleruıın veya etnık gruplarm Kongre'dekı temsılcılen veya yönetrmdekı Rossıdes benzerı uzantılan, yonetimin tutumu uzerınde çok etkılı olabılır, ya da yonetimin tutumunda, davranışlannda şaşırtıcı çelışkılere yol açabılrrler Bu durumda, Kıbns'taki darbenın planlanmasında ve zamanlanmasında ABÜ yonetımının bır rolu olup olmadığını, yonetimin bazı kesımlerinın rolu bulunsa bıle, Başkanın ve Dışışlerı Bakanımn bunu bılıp bılmedığını, onaylayıp onaylamadığmı kestırmek çok zor Ancak Amerıka'dakı Rum lobısı ve bu lobının yonetımdekı ve Kongre'dekı uzantıları, bızım haşhaş ekımı yasağını kaldırmamızdan, Amerıkan yonetımını, ozellıkle de Kongre'yı, Turkıye aleyhıne etkılemek uzere yararlanmak ıçın herhalde ellennden geleni yapmış olmalıdırlar Boyle bır fırsatın çekıcılığı karşısında ellerı kolları bağlı durduklannı duşunmek fazla saflık olur Haşhaş ekımı karanmızı, Turkiye'de bıle, Kıbrıs'taki darbeve bağlavarak ıstısmar eden çevreler çıkarken, Amerıka'da boyle bağlantılann kurulmadığı, boyle ıstısmarlann yapılmadığı duşunulemez V\l«l\: Tiırki>e'>e mâdahale olasılıgı > ar Afyon yolları Elinizde buna dair kanıt var mıydı? ECEV IT O sırada yoktu Ama hukumetten ayrılışımızdan sonra, yıne Amenkan basıntnda, bu konuda çok ılgınç açıklamalar çıktı Orneğın 24 Hazıran 197S gunlu "Los Angeles Times"da çıkan bır >azının kupuru \ar elımde Bu yazıda "guvenilır Amerıkan kaynaklan"na da>anılarak bıl dırıldığıne gore, Guneydoğu A.s ya'dakı o "Altın Lçgen"de ve tıştırılen afyonun Amerıkan ka çak eroın pıyasasına ulaştırılmasına bazı CIA gorevlılerı de \ ardımcı olu>ordu Gazetede adı verılen tanınmış bir afyon kaçakçısı, o bolgeden Amerıka'ya ne kadar kolaylıkla ışlenmemış kaçak afvon ulaştırabıldığını ve bu konuda bazı Amerıkan gorevlılerının de kendısıne yardımcı olduğunu oğunerek açıklıvordu Bu adamın Amerıka'ya kaçırdığı at>onlar dan bazısına gumrukte el kondu ğu da oluyordu, fakat suçusru yakalardığı halde, bır turlu tutuklanamıyordu Bu kaçakçı ıle ışbırlığı >aptığını ıtırat eden ve >ıne gazetede adı verılen bır C1A gorevlısı ıse, eroın kd«,ak<,ılığından mahkemeye verıldığı halde, C L'\T4Y4 K4RŞI GOSTERILER Atina, 25 Kasım 1973. Fotoğraftan kısa bir sure sonra polis ve asker ateş açacak. tceııt şoyle diyor: "Yunanıstan'daki cunta rejimı busbutun sertleşmiştı ve bu rejime karşı yonetım hoşgörulu davransa da Amerıkan kamuoyunda tepkıler artıyordu. Yunan lobısinin büyuk çoğunluğu bile cunta rejimini desteklemiyordu." mıydı?