Catalog

ü Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi Ekonomi 1960 dan bu yana düzenlenen bütçelerden ıı'i açık verdi Gorünuşte şımdıye kadar Tür kiye'de açıkia sonuçlanacak hıç bır butçe yapılmamıstır Hazır lanan butçelerde. gelır ve gıder kalemlerı bınbırme eşıt tutul maktadır Fakat buna rağıren uygulamadan sonra, btıtçelcnn a çık vermesı, butçe hazırlanırken gelir kalemlennın butünun ve ya bır bolumunıin gerçekçı ol mamasmdan ılerı gelmektedır Şımdıye kadar bütçe kalemle rı ıçmde en az gerçekçı olarak ele alınan kalern vergı gelırlen olmuştur Son yıllarda vergi ka lemlennde, yenı bır vergi getırmeden, buyuk artışlar ongorul muş olmasına rağmen fıyat artışlan boyle ongorülen haklı çı kannıştır Anrak vergı gelırlerıni yuksek tahmın etmekle, butçe harcama larının hepsını karsılamak mum kun olamamaktadır Bu durum da da butçelen denk hazırlayabıl mek ıçin başka bır kalem buvu tulmektedır Son zamanlarda büt celen denk göstennenın en belır gın vollanndan bınst ıc borçlanma îîalemı olmaktadır Har camalar, gelirlerden büyuk ol duğu zaman, genellıkle açığın ıç ıstıkrazla karsılanacafı belırtll mekt«dir 1975 vılında 8 mılyar lıralık ıç borçlanma vapılacagı ongorulmektedır Bıitçe gelir kalemieruvn bu şeküde buyurülmesıne rağmırı Tur kive'de bütçelerin kaden jjenel lıkle açık vermek olmaktadır 1960 yılmdan beri, 1963, 1967 re 1970 yıllan hanç bütün butçeler açıkla kapanmıştır. Bu dönem ıçınde bütçe açıklarının en yuksek olduğu yıl 1971 yılı olmuştur Bunun nedeni, 1971 yılında kurulan hukumetın bır kanadınm butreyı denk kapamak gerekçesiyle kamu vatınmla'ını kısmaktan kactnmalandır Pakat daha sonrakı hukı.metler tnitçe açığını küctiltebılraek amacıyla venı bır yol dermmeve ba$Iamıslardır Bu vol kamu yatınm har camalannı Rcrçekleşfırtnemet' ola rak ortava çıkmaktadır Her yılın başında kamu vatınm har camalen olarak butçeve konan odenekler kuüanılmayarak butçe açiklan kuçültulmeye çalışılmak tadır YılUr 1960 1461 1<«2 1963 1<»«4 1<W>5 11h6 BÜTÇE AÇIKLARI (MtLTAR TX.) B8tçe haromalan 7521 11.382 9 118 11725 Vi 5.İ4 Turkıye'de hazırlanan bütçeIenn hepsının denk olduğunun ıddıa edılmesıne rağmen 19601973 yıhannda ekonomıye yon veren 14 butçentn ll'ınln açıkla sonuçlandığı saptanmaktadır Ge nye kaian tıç butçedekı tnitçe faz lalan ıse ıhmal edılebılecek kadar kuçuk rakamlarda kalmakta Her yıl aralık ayı başında Mec lise veru butçejı sunan Malıve Bakanlan geneüıkle butçelen nın denk olduğunu ve yıl sonun da açık vermej'eceklennı ılân etmektedırler Pakat denk olaca ğı ılen surülen butçe jılı gende kahnca, ortaya çıkan kesın be saplar, butçelenn açık oldugunu gostermektedir Bntçe (eb'rleri Bntçe açıklan 6 933 10.933 SUİ8 117J1 J 388 449 U06 10ü b!4 901 «91 1%7 l%8 1«KS9 1<J7O 1971 14 488 17 248 20 288 21422 25 387 32 «65 47 Jt»6 ] l 920 1J5«7 16 5^7 2OÎ86 2lı h31 + («8 fi<)l 23ÎH0 1 827 33 121 4<m2 51 hiq 61 655 1972 1973 51 xn 63 092 + 256 6 584 168 ~1437 Irmak Hükümetinin kuruluşundan bu yana özel kesim kredileri bir haftada 2 milyar arttı Irmak Hukumetı'mn kuruluşundan sonrakı ılk hafta ıçmd» Merkez Bankası"nın ozel kesıme acmı« olduSu kredilprdp 2 mıl yar lıralık bır artış kajdedılmış tır Ozeı tcesıme açılan bu venı kaynaklann ozel kesımın stok fınansmanmı kolaylaştırması bek lenmcktedır Merkez Bankası'nuı haftalık durumlannı gosteren blânçolar her nafta resmı gazetede vavımlanmaktadır Bu Dlânçolara bakarak bankanm özel kesime açmış olduğu reeskont kredılerının «elişimıni ızlemek mumkun olmaktadır Irmak Hukümeti'nın kurulma«ından ikı çun onc«kı Merkez Bankası haftalık blânçosu 15 ka«ım tarıhmı taşımaktadır Bu t=)rıhte Merkez Bankdsı'nın reesk^nt voiu^ia OTÇI kpsıme acmı« olduğu kredı mıktarı 14 mıljar 78<) mılyon lırayı bulmaktadır Bundan sonrakı haftalık durum, ?2 kasım 1"74 Urıhınt tasımaktadır Bu tarıhtekı ÖZPI kesım kredılerının 15 mılvar 441 miljon lıraya cıktığı sorulmpktectır Ancak Merkez Bankası nın reeskont voluvla ozel kesıme açtığı kredı lerdeki asıl buyuk artı$ 29 kasırrüa son bulan haftada olmustur S'tndıve kader ya\intsnan en son haftalık durura oı m 29 kasım tarıhl, blânçoda reeskont kredılerının 17 mılyar 416 mıljon lıraya çıktığı gorülmektedır Bojlece bır hafta ıçınde O'PI Kesıır kredılennın 2 m 1 yar lıraya yakın bır artış gosterdıgı onava çıtDnaktadır Merkez Banka&ı haftalık durum blânçolarının ırdelenmesı bzei sesım kredılertnuı artışıyla ıleMı avrıntılı bıleılerı daha uzun bır dönem ıçınde saptamak olanagını vermektedır Bu trdelemeve gore Ecevıt Hükumetı'nm istıfasından sonra 20 eylülden. 29 lcasıma kadar eeeen zaman ıçınde özel kesıme açılan fcredılenn 7 milvar lıralık bır artış ao«;terdıgı anlaşilmaktadır 20 evlulde ozel kesımm senetlerın'n reeskont voluvla açılan Mer587 mılyon lıra ıdı Ttırkıve'de son vıllarda ö^el kesım krertılen ılp mal irti'kl?rı arasmda bel'rgın bır ılışkıntn ortavd cıktıtı goru'.mektedır Hukümetlerın ozel kesım kredılennde dkkafl) davrandıklan «utıanlarda mal kıtlıklarınm cıddî bır duzevp ulasmadıgı <aptanmPİ'tariiT BÜTÇE HARCAMALARININ DAGILIMI Yıllar 1«Î65 (YÜZDE Carı harcamalar «5.7 «.7 47.» 43,9 41.1 43,4 4»* OLARAK) fatınm harcamalan 12 3 n.3 16,5 11 4 97 77 53 127 Yorum Vergisiz ekonomi ve erken seçim Yalçın KÜÇÜK TÜRKÎYE'de ilerıcı düşünce ve akımia büyük sermaye bır nokfada tarıhın bellı bır kesıtınde bırıeş'ı Şımdı her ıkısi de tarımın rergılendırılmesıni ısüyor tlencı düsunce \e akım bu tstegını tek rarlamaktan bıktı Artık faıla üstunde durmaz gortınuvor BUyUk sprtnave ıse glın geçtıkçe daha açık açık bu ozlemını dlle getınvor Bırkaç vıl önce sadece «verjn dısı Kesımlenn vergılendırılmesinden» S02 edıyordu Bugunlerde bu dejnmm ne anlama geldıgını adını söy leyerek tarım kesımı dıyerek. ortava atmaktac cekınmivor ÎLEHtCILER. önde gider Bu tanhın vazzisı Blr sure, bnde (tıdenîeri vunırlar Bu da. tarihır dprsı Tooragın verKilendirllmesJ ı«t«jh bilinçli olarak 1960'lsrda ortava çıfctı Ka'dor ad'nda bir ikti satçı çağnldı tnsjıltere'dcn Toprak verçı>!i Uzerine kullanılabılır ve basıf bir not hszırladı O zamnmrt H»'k Partf't yfinptıoılen de dahil dıi/en adtnı komünıste çıkardı Ingılız düzenı ıse Kaldor'u Lord yapü •rtık su, yol elektnk RIW ÖT*\ fsletmeierie r»Vahef etmeven fhaleler1 almakla vetınmıvor BunUra ek olarak dojrrudan dogruya üre'ıme «eçen kamu eınsimlennm vapımlannın da cofeu OΫ»I fırmalarca japılıyor Artık Turkiye'de yol. su elektrik hastane okul bmalanndan başka bır fabnkanın tum vapım ıslennı üzenne alabılen ozel fırmaiar onaya çtttı Devlet bu tur vstınmlan artırdıkça bır bdlüm ozel kesım bundan sadece hoşnutluk duvuyor Bugun bır kesım ozel firnıalar devîetm bu tur vapımlanm hızlandırmak içın ozen gostenyor. Hatta nüfuz kullanıyor BU ışm hir yarn Dıgeri ise ozel kesımm kf>di vatırımla'ını arttırmak, kendı buyumesını surdürmek ıçın kavnağa ihtiyaç dujması Bu kayna^ın. devıet butçesinden nibe sekimde oınutsına nerei yok Uah» dofrusu açık hıbe şeklinde olması gerekli ılcjjll üevletm urettıjh mal ve hızmetlenn fiyatlannı uygun oir bıc'mue uvariavarak k*ynak transfer etmek mumkun Bu yapılıyor Aı/*8 bu vapıloıkçâ devlet yıne O7el sesım içın gereklı dığer ekonomiK e^ıecaıennı sürdUnnekts gUçlükle karşüasıyor Transfer harcamalan 39,6 410 1966 1967 19B8 1669 1S70 1971 1972 «,ı 39 8 4(U 45,6 49,2 48,9 45 1 BÜTÇE'DEN YATIR1MLARA AYRILAN PAY GİDEREK AZALIYOR 1972'DE BÜTÜN BÜTÇE HARCAMALARININ SADECE YÜZDE 5,9'U YATIRIMLARA AYRILABÎLMÎŞTÎ. Devlet bütçesının uygulama *o nuçlarını gosteren kesın hesaplar, butçe harcamaı&m dan yatınmlara ayrılan payın gıderek a zaldığmı ortaya ko> maktadır Aynı hesaplar, son yıllarda carı harcamalar juzdesınJe onemlı artışlann bulunduğunu göstermektedır Butçe harcaınaian, olarak, cari rıarcamaıar, lar ve transfer tıarcaanaifliı o'.nrak uç bolüme ayrılmaıcıddıı Ca n haı camalar, büyük ölçüaı» ka mu goıevlılermu. .ıı.i*Ç'*'m. lçer jnektedır Savuiıua ruzmrtlei. gcrek personel odemelcrı VP ge rekse araç ve gereç aiımıa.i}ı4 tıiketım harcarnalan sayUuğw dan, savunma g'derlennın butu nu can harcamalar olarak gh rulmektedır. bon yıllarda, artan fiyacıa*ı knişılamak ıçın Karnu goreviı.c rının maaş katsayılannın yukao! tılnıesı ve savunma gıderıer<ndekı artışlar nedenıyle devlet butçe sınıı çok onemlı bır boiumıi ca rı gıderlere ayrümıştır Can har camalar mıktar olarak artarısen gellrlenn aynı olçüde arttıriıarnaması nedenı>le toplam narcamalar ıçınde carı harcamalarıiı pa yı gıderek artmışür Kesın hesapların yapıldığı en son yıl olan 1972 yılında butçemn yüzde 49'u can kalemlere aynlmıştır Böylece, butçe buvuk olçüde can ışlen karşılayan bir tiütçe ozelhğıni kazanmıştır. Bıitçelerln, carl harcamaıardan sonrakı en btlyük kalemı, tıansftr narcamalan olmaktadır Bu ısaı*m ıçmde borç ödemelcn, ı«cunlâkler ve özelhkle kamb ekonomık gırışımlerını yapılan ser maye transferlerı yer almaktaaır Karr.u gınsımiennin oazıla nnın, uygulanan fıyat poiıuıtdmn nedeoiyle içleune açıklarıyıa karşılasması, gerek bu açılcian karşıiamak ve gerekse yatiı.mlannı fınanse edebümek içın outçeden sermaye transfennı geıss tırmektedır Bu ıkı kalemln büvürnesl, yaünm harcamalarına aynlacak y*. .uı azalmasına yol açmıştır Butçfcnın yatınm narcamalan b a u rnunde temel tıızmetlenn goiUı mesı içın gerekn yatınnuara aynlan paralar yer almaktadır 1972 yılında bütun bütçe narcamalannın sadece yüzde 5,9'u t> mel yatırımlara aynlabümnjtu. Vatınm harcamalannın payının gıderek azalmasında en oncrrili etken, hükürnetienn bütçelcrı denk olarak sonuçlandırmas ıçın, yatınrn uarcamalanru b««tu altında tulma eğılımlendır. rüıkıyede her yıl yapılan Dütyaıenn ujguJama sonuçlanuaa. v rılen odenekieru en çok carl \e transfer harcanıAiarmda kullanıldıgı, buna kirçiiık etkılerl dan^ iorırakj yülarda ortaya (ikauıic yatınm harcamalannda bıüuçU olarak tutumlu davranıldıgi gortüme^edır ICP7 popVac icr»'' 'en 10 miljar ÎLERÎCÎLİK ZOT bır meslek Tanhle sınırlı Tarlhte omekleri •rar Bır zamanlar, bundan yür n l kadar önce Frarsa'da Işçiler kıicük burjuvalann kuçük burjuvaiar büvuk tturıuvalaruı programını savundu Buyük burjuvmlar ıse. kendı Droeramlannı savunanlan « dt TUrkıve'de de igen'dan beri. toprak verpsınt savunanlan «mıir AYRICV ozel kesunın kaynak ıhtıvacının bütunuııü devift isburjuva» adı altında blr bolüm burj'ivazıyi sa\nınanlan, dığerlenyle letmeleruıın fiyatlannı uygun bıçımde ayarl&yarak saglamai olabırlıkte 1970'den sonrak' vıllarda büvuk buriuvaa ezdı Alt perde naksız Türklye"nın oze) kssımı kredı Uzerine kunılu Kredı gerus den toprak vergisı türküsünü sovleyerek. lemesınln ise bır sınırı var Çok Renlşletılırse enflasvon hızlamyor. Aslında ekonomık olarak ozel keslmin enflasyona oek 'tırftzı ola1973 seçimleri, bu ezgiye son verdı Sorunlara degıl 1973 seçim maz Enflasyonu sever ve enflasvon dönemlennde at'iım vapar t a sonuçlan. bir acılı gıdise dur diyecek güçte oldu Ancak gıdişin yö:st ozel kesiml salt «ekonomık hayvan» olarak düşünmek yamltıcı. nünü degiştırme olanağrnı varatmadı Ortadakı temellı sorunlann Bır verde, enflasyonun, ozel kesıme kaynak aktaran enfiasyonun, hır bınne el atma guç ve cesanrtını vermedı patlayıcı oldugunun farkında 73 seçımlennın zamamnda yapılabılmesintn, gilrtUtUsüzce yapılabılmesinin. bır nedenı bzel Sesimin bu âSLINDA ortaflalö tem«li sonınlar açıkça su vörün* çıktıgı aniayisı olmelı 1970 yılından beri duruyor Btı tnrıhten beri ekonomi renı ve onemlı verjn kaynaklan bulma sorunu^la karşı karçı^'a Bu sorunu 12 Mart" SO?niA kredı olanaklan pek devamlı olmuyor 12 Mart hükümetleri gelıvor Butün Kredı kaynaklannı ozel kesıme açıvor fcce\ıt tan once içinden parc&lanan AP çöıemedt 12 Mart hükumetlert bur Hukumetı gelijor. Sujun akış yonünu çevlnyor. Irmak Hükumetl juvazmin sıvasal sonınlannj temellı olarak çozmeve ekonomık sorun gelivor Tekrar ozeı kesıme fcredı açıhyor. Özel kesunın kredı kaylan çönneden daha çok önem verdıgl içın çozemedı Bilvük sermanaklarının devamlılıgını ıstemesi gayet norrnal yeve dayanan 12 Mart hükümetleri, Turkıye"nın temelli sorunlannın BÜTÜN bu ısteklerl bır de, büyüjen bır cweı kesim ıçın dUçöîümünün en içten savunucusu ilencılen karşısına aldıfı ıçin hıç «ünmelı özel kes'.m büyüyor; ama venı kaynaklann varatılrna hızı bir temellı çöziltne el atamadı. avnı olçüde gslişmıyor Son on yılda çıkarılan gaynmenkul artısı. ışletme vergısı gıbi yemlıklerle saglanan kaynaklar butçe ıçınde bır TÜRKrfE eJtonomisinln simdi karsılastıgı en önemli sorunlann vırgül olmaktan ilen gldemedi. haşmda vergisızlik sorunu gelivor Ekonomi buvüyor Ekonommın, özellikle özel ekonommın büjrümesınin bır vergı ıhtıyacı var KaBU durumda. ekonomi yenı vergi kaynakl&n buonakla yUktimltL üitalızmin selısmesı de sanıldıSımn aksıne devlet gelirlennı artır£n azından dort yıldır bu yükün altında. Enflasyonu önleme de bur.ıayı gerektiriyor Devletın carî harcamalan dışında kalan harcamana bağh Günhlk deyimle geçım de buna bağiı Bu ıse seçıme oagh. ı«r bzel kesım ıçın dogrudan ış aianları varatmak gıbı bır goreve (, unkü bu parlamentonun bilesiminden cıddi bır vergı beklemek faz««hip Devlrtin vatınm eylemlen vatmm mallan ureten özel ışletla safdlllık Cıddi bır vergı ıçın pn azından paılaiiietjtoaa bı» parmelenn baslıca ugraşı Bugfin Türkire'cle devletln vapım eylemlen tırun çoğunlugu alması gerekli Çoğunluk olmadan vergı osaıu. Vergi nı hızlandınrtasmı isteyen guçlü bir özel kesım var Ğ>zel yapuncılar, olmadan, geçim sorunu çozumlenemez musluklannın aç'ldığı 7amanlarda pıvassdan bır ÇOK malır cekildıeı eo7İenmektedır Bu durum kredi olanaklanrın genıslemesının bflınçlı stoklama eylemlerıni knlavla«tırd!?ırı ortava çıkarmaktadır Bu nedenle veni hükümet zamanında kredilerın eenişİPtılmpsırıln venıdpn kıtlıklara vol açmasını beklemek gerekmektedır P'iia Ifsr'in lf"'l ÖZEL KESİMDE ŞÎRKET TASARRUFLARI YATIRIMLARIN DÖRTTE BIRINÎ KARŞ1L1YOR özel kesunin vıllık yatınmlarının ancak dortte bırinın ozel kesıme aıt sirketlenn tasarrullfrmca saglandıgı saptannııştır. Özel kesim, vatınmlarının ger.ye kalan bölumünü vaoancı kaynaklarla finanse etmektedir. fktisat doktoru Sevıl Korum: Turkiye'de özeı kesım vatınmlarının finaiismanj konusuvla ligıli olarak vapmıp olduğu aras tırmasında. özej kesımın en Oüyuk fınansman kavnaklarından bmsinın kredıleı oldu*unu eöstermektedır. Özel kesımde kredı yoluyla vatınmıann fınansmanının. şirket tasarnölanvia yapılan finansmandan çok daha onemlı olduğu ortava çıkmaktadır. Senl Korum'un vapmış olduğu arastırmanın sonuçlan bır tablo hahnde düzenlenmıştlr. Buna gore. 1973 yılında özel kesımce vapılan toplam yaanmların 26 mılyar lırava ulaşmasma karsıhk özeı sesımaekı sırket tasarruflan 6 mılvar 528 mıl yon lırada kalmaktadır Bu durumda oz«l kesım vatınmlan, sırketlerce vapılan tasarruflaroan dort mıslı fazl" olmaktadır özel kesimın yapmıs olduğu yatınmların bır bolümü konut ratırımlandır Bu vatınmlaı ge rek fınansmanları ve gerekse japıhş bıçınılen bakımından dı4 » • Ekonomık sözlük BÜTÇE Devletın yıllık gelır ve narcamalarım gosteren >azıh belge Biı yanda, vergı ve dığer kaynaklardan saglanacak gelırler, diğer yanda harcamalar yer alır Gelırler, bır talmınler top lanııdır. Gelırlenn ne olacağı sadece tahmın edılır Harcamalar ıse daha kesındır Kamu organlan, butçede yazıh olandan daha fazla harcama \apamaziar. Ama blıtçede yazılı olması bır cdeneğın mutlaka narcanacafı anlamına gelmez Bütçeler, feodal ürens ve kralların devlet gelırlerme keyfi olarak harcamalarına fcarşı bır tepkı olaraJt ortaya çıku Hükıimoarlar da dahıl hıç bır kımsenın, uygun bır bıçımde odenek aJmadan harcama vapmaması ılkesı, butçelerın temel ılkesı oluyor Bıitçeler genellıkle denk olarak hazırlanıyor Gelır tahmınlerı harcama odeneklerıne e$ıt tutuluyor Bu ılke uzunca blr süre ekonommın eu kutsal vasalanndin bırısı oldu Uzuncu süre bütçeler denk omrsa ekonoınılenn de dengede olacağı duşunüldü Ama «ımdı prensip olarak bu goruşten vazgeçümıs du rumda Ekonomının cansız oldugu zamanlarda butçelenn açık verecek bır bıçımde yapılmasogutlenıjor Kamuoyu açık butçelerden rphatsız oıuvor fcakat boyle butçelenn durgun ekonomılen canlanoırabılecegı duşünulüyor Tabıî enflasyon zamanında açık veren butçeler, enllasyonu kamçılamaktan başka bır sonuç vermemıştır Denk olarak hazırlanan bütçe lerın denk olarak kapanması heı zaman mumkun olmaz Gelır tah mınlen abartılmıs olursa har camalar. gelırlen a$abilir Bu du rumda devletm bır verden borç aiması gerek Devletler genel olarak Merkez Bankalarından borç alırlar FAİZ borç verrnenınflyatıolarak tanımlanır Kredi veren kimse karşılığında bır gelir alır. Verdıg] borç ne kadar sürerse, alacağı gelır de bır yandan sureye dığer yandan birını zamanda almayı düsuudugü gelıre gore artar Faız modem zamanların bır ujgulaması Bu uygulamanın ortaya çıkmasıyla borç verenlerın r.eden faız almaya hak kazandıklan uzun uzun tartışıldı. Tartışümasmın bır nedenı btlyük dın lenn, Hırıstıyanlıgm, Müslümanlığın faızi haram sayrnasından ılen geliyor. Borç verme eskiden de vardı. Ama faız yoktu tlkei çaglarda bıle bir ınsan komşusuna bır çu\a» un veya buğday verırdı Fakat karşılığında faız almayı duşunmezdı Çunku komşusunun bu buğdayı sadece kendı ıhtivacı ıçın kullanacagım düşünUrdü. Çunkü be!U zamanlarda insanlarm bALT ıhtıyaçlannı karşılamaktan baska bır düşüncelerı voktu Buyuk dınler ınsanlıgm bu tarıhı asamasında çıktığı ıçın aç gozluluk ederek komşu sundan taız alma voluna gıdenlerı gunahkar ılân etmek zorun luluğunu duidu. Bunlar ıstısna idı Zamanla ınsanlar kendı ıbtıjaçlarımn otesınde, oazar İçın ekonomık ugraşlarda buıunmava başladılar Artık uretım ıçın uretım veya başkalarımn ihtıyacını karşilamak ıçın ekonomık evlem doğdu Her ekonomık evlem bır deger artınmıvla sonuc lanıyordu Borç veren, verdığı parayı alan kımsenın defer ar tınmında kutlandıgıtıı gordü. Bu durumda bu artan degerden pay almak ıstedı Faız boyle dogdu Faız dojrunca bır vandan d!n adamları. dığer vancan da tktısatçnar faız almanın naklı olcugunu gostermek ıçın çaltşm»ya basladılar Faız kuramlan, bu çaliîmalann sonucu. ÜCRETLERDEN KESÎLEN GEIİR VERGÎLERİ ARTARKEN BEYANNAMELİ YÜKÜMLÜLERÎN ARTAN GEIİRLERÎNÎN ÖNEMLÎ BÎR KISMINI VERGÎ DIŞINDA BIRAKTIKLARI ANLAŞILIYOR. VERGi GELiRLERi (MİLTAR TX.) 19 7 3 GerçekJeyme Tahmlni Vergi gelırleri toplam» Sl 50 Gehrden alınan vergıler 21 50 Gelır vergısı 16 20 Kurumlar vergısı 3 00 G Menkul kıvmet artjş vergısı OiO Mali denge vergısı 2 00 Servetten alınan vergıleı UbO Emlâk vergısı 0 30 Kars taşıt vergtsi 0 10 Veraset vergısı 0 20 Dığer vergıler 29 40 19 7 4 Gerçekleçme Tmhmini 68^0 3B.M 22JOO 19 7 4 Arti9 Oraaı 33.7 34.4 35.8 1 9 7S Bütçe Tahminl 88 60 3910 30.00 5.30 0 35 3.50 1.13 0.45 0.35 0.33 48.37 1 9 7S Artış Onıu 344 35.2 363 31J İM ».30 JJ0 .0J0 6JS 0M 0J5 39.20 ıoao 30.0 35.0 16.0 16 6 346 4U 28.5 75 0 320 23J FİYAT ARTIŞLARINDAN SOYUTLANIRSA REEL VERGİ GELİRİ ANCAK %> 4 ARTIYOR Son zamanlarda hıç bir yeni vergıleme çabalannın gostenlme dığı Türkıye'de, 12 Mart'tan beri yaşanan ozel koşullar ıçmde, gerçek vergılenn gıderek azaldı ğı gorulmektedır. 1975 butçesl nın Meclıse sunulmasıyla bırükte 1974 yılında vergı gelırlerının \uzde 34 çevresmde arttığı oğ renılmıştır Ancak 1974 vılmda ortalama fıvat artıslanr.ın da bu duzeye yaklaşacagı bellı olmu«tur Bu durumda. fıyat artışları nın etk'lermden ayıklandıgı za man, 1974 yılında gerçek vergi lerın önemlı bır artı$ göstermedığı ortaya çıkmaktadır. 1975 yılı butçesının hazırlana rak Mechs'e sunulması devlet gelırlennın tekrar tartışılması ola nagını yaratmıstır Malıve Bakan lığında bazırlanan tasanda vergı gelırlerının 91 mılyar lıraya çı kacağı ongörtılmüstü. Ancak gerek Yıiksek Planlama Kurulu ve gerekse Bakanlar Kurulunda ba zı Bakanlann itirazı üzenne 1975 yılı vergi gelirlert tahmml 89 mılyar lırava Indır'lmıstır Bovlece önümüzdeki vılda verzı gelirlerinin yüzde 34,4 artmuı beklenmektadir. îlk bakısta jrüzde 35'e yakın bır vergı artış tahmını çok yuksek görültnektedır Fakat önumuzdeki \ilın muhîemel fıyat ar tışian gerçekçı bır bıçımde de ğerlendınlırse 1975 vılına aıt vergı gelır tahmınlennın fazla degıl düşuk tutulmuş olduğu ortava çıkmaktadır Çunkü, bugim bekleyen zamlarla bnlıkte onümüzdeki yılda fıvat artışlannl vuzde 30'un altına düşürmek mumkun gorulmemektedlr. Uzun yıllardan ben Türkıye'dB venı bır vergıleme çabası gosterılmemesı, bir vandan, bütçe açıkları yoluvla enflasyonun önemlı kavnaklanndan bmsı olur ken, dıger vandan da, enflasyon dolayısıyla gerçek vergılenn %• zalmasma vol açmaktadır Gerçek tergı lerın azalması en çok ge hr vergısınde ortaya çıkmakta dır. 1974 vılı vertri kaîemleri İçın de en büvük arrışı gosteren ge lır vergısl olmuştur. Yalnız bu durum bütün kazanç sahiplerinin vergiierinde »rtıs anlamına gelmemektedlr Oelir vergisınm en önemli bölümü, ücret ve maaslılar tarafından ödenmpktedir. 1974 yüında memur maaslannın artısı, yenı toplu sözlesmelerle ücretlerde sağlanan artışlar, kay nakta kesılme yoluyla vergıye dönüşmektedir Gelır vergtsmdeki artışın en onemlı kaynağı, buradan gelmektedır Buna karsıhk gelır vergısıne tabı tıcaret ve sanavı kuruluşları vergılerıni. yılük kârlannı gosterdıkleri beyannameler uzennden odemektedjr. Bugun Turkıyede olduğu gıbi, cıddî bır kontrol slsteminin yokluğunda, beyannamelı vukumlülerin ode dıklen vergıler büyuk ölçude tmnların «ınsafına» bırakılmak tadır Bu tür vükümluler unav lon fatura» denılen sıstemle ger çek kârları ne olursa olsun. öır oncekl yılm vennsinı belîHt bır oranda artırarak vergı vüküm lulüklerınl kendılen saptamakta dırlar. Malıve Bakanlığı kontrol uzmanlannın vergi beyannamelermüı yüzde 5'mden azını Inceleyetrflmeleri, bovle bir durumu kaçınılmaz vapmaktadır Hızlı bir fıyat artısı doneminde İse. yükUmlülertB uygulaâüEİan oranlar, genellikle fiyat aröşlannı karsılam&itt&n uzak kalmaktadır* Maliye Bakanlığ] tıenUz 1973 ve 1974 vülanna aıt kesın vergi gelır rakamlanna sahıp bulunmamaktadır. EHde sadece, ban tahmınler mevcuttur. Bunlara gore 1973 yılının 513 mılyar lıra olan vergı gelırlen 1974 vümda 68 9 mılyat lıra olmustur. Ancak Devlet tstatıstik Enstlrüsü, 1974 vılına aıt milli telir deflatbrunu yüzde 30 olarak kabul etmektedır Bu durum da ulusal ekonomının çesıtli kalemlerınde ortalama olarak vuzde 30 çevresındeld bir artış, doğrudan doğruva fıyat artışlarmdan ilerl gelmektedır Dolayısıvla vergl geIırlerındekı 17,5 milyarlık artışın 15 mılvan asan trfr bölümU, 0yat artışlannden dogmus olmaktadır Butün bunlann sonucu olarak da 1974 vılındaki verRİ gelırleri artışı 2 milynr çevresmde kalmaktadır. Reel vergi gelirın de yüzde 4 oranındaki bu artıs, u!u«al gelirin vtizde 8 oranınd» arttığı blr yılda, artan eellrlerin önemli blr bolümUnün venri dısında kaldığını gostermektedir. ğer özel kesım vatırımlanndan aynlmaktadır Konut dışında ve en önemli bdlumu tmaiât sesımınde olan vatınmların 1973 yılmdakı toplamı 17 milvaı 819 roılvon Uravı dulmustur Bu vatınmların ancak vuzde 4(ı sirket tasarruflannca sarsılanmıstır Konut dısı özel sesım vatırımlannın fınansmanmdaki en oüvuk kavnaSın kredıler oldufu anlaşılmaktadır «evn Konım ca rafından vaoıian araştırmava eore özel kesırrnr vatmm finansmanında KUİlandığı Kredılenn tutan kendı tasarruflarını asmaktadır Bunların cok onemlı bır oölümu 6 TJİvarliK kasmı sanavı Kredılen oiaraK BÖrünmektedır Ancak nızlı bır yatırım ağıhmı ıçınrie bulunan özel kesim faız ve vad* ko$ullan bakımından ssnavı tredılennden daha az elvensh olsa da, tıcari krecUlpn ae vatınmlannm finansmanmda suUanmaktadır. özel kesım vatınra finansmanmda tahvıl satısıvla elde edilen kaynakJar çok önemli bır ver tutmamaktadır Buna raSmen tahvü çıkarımı Konusunda vapılan cartışmalar bir vandan kavnafır ven' rullan'lTnava başlamasından dığer jandan da, o?el Kesımın rıeı türiıı varıancı kavnaga sıdderle ıhtıvar duymasından ılen gelmektedaı. Ozel kesim tahvillerinin faız oranları yükseltıldi Merkez Bankası, almı$ olduğu bır kararla ozel kesım tarafın dan çıkartılacak tahvıllere uy gulanacak faı? oranını yuzde IV den yüzde 18 e çıkarmıştır Banka, Irmak Hukumetı'mn progTamında ycr alan fan oranlanni tasarruflan artınnanın aracı olarak kullanma vaadının ilk uygulamasını vermektedır Turkiye'de ozel sırketlerce tahvıl çıkarsrak tasarrul topla ma uygulamasının başlangıcı 1968 vılına kadar eıtmpktedır 1968 yılında başlayan uygulama, 197u vılındon sonra ıkı vıl durak ladıktan sonra 1973 yılında tekrar hi7İanmava başlamıştır Ancak 1974 yılında bir vandan halk "sektorü tnrtışmalarınm çık ması. dıger vandan Kıhnc Banş Harekâtı dolayısıyle jüzde 11 faızle devletın tahvü çıkar ması, özel kesim tahviliennın çekiciliğinı azaltmıstır Ortava çıkan yeni durumda, bir çok özel fırma yenı tahvıl çıkarmada guçlukle karsılaşirken mevcut tahvıllerın pıyasadakı satış fıjatları da duşmeve başlamıştır. H17I1 fıyat artışlannın olduğu bır ?amdnda kaçınılmaz olarak ortava çıkan bu durum fcars'sında OZPI kesım tahvıle uvgulanan faız oranını artırmak thtıyacını duymuşnır Ancak daha önce Merkez Bankasının almıs oldugu bır karar geregınce tahvil ıhracındakı faı/ oranınm tavanı vüzde IF olarak saptanmıstı Bu tavan Ö7el kesımın tahvillerini daha cazip hale çetırmesinı Bnlempkte ldi Irmak hukumetı Sunılduktan sonM Merkez Bankası'nın almış olduğu son karar ö?el kesımın önundekı bu diçiüğün ?ıdenlmesmi amaçlamaktadır Bankanın karanna eöre özel kesirn venı tahvıllerinde Tü7do 18'e kadar faiz ödeyebıleceliUr.