Catalog

CUMHURÎYET 31 Aralık 1973 * nönü, bej rengi giysisi içinde mahşer gibi lcala. balık yolun iki ysnına dizilmis Yozgatlıîarı selâmlayarak ilerliyordu. Yaz güneşinde yanmıştı, son derece sağlıklı, önce Ordu Komuıara Fahrettin Altay ve Kolorciu Komutam Muzaifer Ergüder başta olmak üzere altı generalin de içinde bulunduğu tören kıtasmı denetlemişti. 1941 yılının Temmuz ayında ve İnönü 57 yaşmdaydı. Halk kendisini coşkunlukla alkışlıyordu. Yozgat'ın Peyik Bucağı depremden yerle bir olmuş'.u. İnönü «geçmiş olsun»a geliyor, o zamanki kıt devlet olanaklarıyle dertlere çare bulunuş tarzını inceliyordu. Bu kendisini ilk görüşüm oldu. Sonraları uzaktan ve yakından çok gördüm. Yakından inceleme ve yeteneklerine hayran olma. ama eksiit liklerini eleştirme clanaklannı da buldıım. Yine de İnönü bana hep Yozgat'ta bir ortaokul öğrencisiyken gördüğüm görkem içinde ks'dı. Ulasılmas: güç yücelikleıde oturan kartallar gibiydi. I Olaylar ve görtişler İNÖNÜ VE PLANLAMA Arslan Başer KAFAOĞLU ganlannı Seferber etmişti. Her gün radyo 13.00'te haber bülteninde o günkii plan görüşmelerini verir. c'i. Bu görüşmeler. plancıların adlannı kamuoyuna malediliyordu. Birinci Beş Yıl'ık Plan beigesinin son kısmma rahmetli İnönünün bu çabaJarı içinde gelmiştik. Son kısım uygulama kısmıydı ve burada bir bolüm varriı ki, plancılarla Maliye Bakanhğı bir anlaşma noktasmda buluşamamı?tı: Vergiier. Planlama örgütü vergi düzenimizi yeni planlı dönome uydurmak için ünlü İngiliz Maliye Uzmanı KBIdor'u getirtmis. ve bu ünlü maliyecinin hazırladığı rapor Başbakan tnönü'ye sunulmustur. iAshnda yüz yüze konuştuğu bu ünlü maliyeciyi İnönü bağenmişti.) Ama maliye yöneticileri bazı önerileri eksik yorumlayıp görüşlere katılmamışlardı. O zamanm 1 Numaralı Başbakan Yardımcısı Ekrem Alican, 2. yardımcı Hasan Dinçer de Maliye Bakanı Ferit Melen'i destekliyorlardı. Vergiler konusu en sona bırskılmıştı. Planlamanm Müsteşarı Osman Nuri Torun da iyi bir maliye' teknisyeni olarak görüşîerini geniş bir şekilde açıkladı. Istanbul'dan sayın A!i Alaylı maliyecilerin yardımına çagrıldı. Bu ünlü teknisyen, zarif insan lnönü'nün kalbini fetheıti denilebilir. Iki tarafh da ağır toplarını seferher ettiği konu üzerinde tavizsiz tart:îma'ır baî'.sdı. İnönü. Atilla Karaosmanoğlu'nu (O zaman İkHsadi Planlama Daire Başkamydı* pek severdi. Ara sıra onunla şakalaşır, havayı yumu?atma çaba laıına girerdi. Tartışmalar uzun sürdü, jeldi tarım kazançlannı ve arsa spekülasyonunu vergilendirme progıammda diığümlendi. İki taraf da tavize yansşmıyor, görüşmeler aradan bir haf'.a geçmesine kaışın ilerlemiyordu. Alican ve Dinçer YTP ve CKMP'yi hükümetten çekmeye kadar varan aşırı bir direnme duygusu içindeydi. İnönü. gönlü teknisyenleıde olsa bile zor kurduğu bir koalisyonu bozmaya varacak bir çıkışt göze ala mıyordu. Belki de planlamayı haklı çıkarmanın dev let ..Tekanizması içinde başa çıkılmaz bir örgüt yaratılması sonucu doğuracağını düşünüyordu. îşte bu ruhsal gerilim, çabalar ve duygular içinda son görüşme gününe gelindi. Taratlar son delillerini ileri sürdüler. Son konusmalarını yaptılar. Karar dakikası gelip çatmıştı. İnönu önem li kosrjşmalarmın öncesinde yaptığı gibi sağ elini önce çenesine götürdü ve bir süre düşündükten sonra konuşmaya başladı: •Size. önce ben kendi iş görüs tarzınu anlatayırn. ben güçlüklerin iistüne gitmem. ama ben güçlükleri yıpratırım, Atatürk böyle değildi. O güç lüklerin üstüne, o üstiin nitelikleriyle yürümeyi o güçlükleri yenmeyi bilirdi, fakat ben onun da zaman zaman bu yolu seçtiğini bilirim. Tarım kazancından vergiyi alacağım, spekülasyonu önleyeceğim ama bir süre içinde bu nedenle bu tartışma burada bu esas sınırlarında kapanacaktır..« Gerçekten İnönü güçlükleri yıpratarak amaca giderdi. Bu haliyle de öğretmeni, üstadı Atatürk'ten bir farkı olduğunun kendisi de farkındaydı. Güçlükleri yıpratırken verdiği çetin çaîışmalarda, geri çekilmeyi de ilerlemeyi de bilirdi. Haftanın raporu ADANMIŞ HAYAT.. ISMET PAŞA ŞİMDİ. BÜTÜN HAYATINCA İÇİNDE YAŞADIĞ1 TOPLUMA KAN'ATLARINI GERMESE HER ŞEYİN BERBAT OLACAĞINA İNANAN. YAŞAMI BUNUN ÎÇİN İSTEYEN. ASLINDA ÇOKTAN YORULMUŞ BİR ÎHTÎYAR OLARAK. GÖZLERİMÎN ÖNÜNDEDİR.. ' Gücü ve Zaafı Plancılara Yardımı İsmet Paşa'ya ait birçok antlar yaymlanacaktır. Ama benim için Birinci Beş Yılhk Kalkınma Plsnı'nm hazırlandığı Yüksek Planlama Kurulu toplsntılar; en canlı anı niteliğindedir. P!anın bütün bölümlerinin teker teker görüşülmesi yapılmış. az çok denebilecek kadar da olsa teknisyc.nlerle 'yani biz plancılarla'. siyaset adamlan aıasında anlaşma olmuştu. Bu anlaşmada sayın îm'c.ü en büyük ve belki de tek büyük neden ve kaynak olmuştu. Hiç bir hoşgörü tanıır.ayan ciddî yönetimi büyük zekâsı, inanılmaz belleği i!e görüşnıeleri kısaltıyor. Sabuia olayları ve fikirlerî dinîiyor, hskern oluyordu. Ençok önem verdiği nok ta. kuşkusuz, bir devlet mekanizması, az çok yetişmiş bir yönetim kadrosu var iken Planlama'nın ÜÎtün bir baska kadro gibi oıtaya çıkıp güçlükler co. ğurması idi. Böyle bir şey olmadı. Planlamanın rolünün bazen büyütülüp, bazen küçültülmesine karşın hiç bir sürtünme bir işleyij problemi doğmadıysa bunu İnönü'ye borçluyuz. İnönü, plan belgesinin önemini anlatmak için radyo ve yayın or Yenme Yıpratma İnönü. bir denge uzmanı idi. ama bu uzmanlık onun gücü olduğu kadar da zaafıydı, belki de bu nedenle gücünü olduğundan az hesaplardı. Uzun süreli büyük amaçlar uğruna da olsa kısa sürelerde sıkıntıh durumlara. risklere katlanmak isterrezdi. Hiç bir zaman ve hiç bir yerde bu nedenle bütün kozlarını ortaya attığı söylenemez. Çağdaş bir devlet adamıydı. şu anlamda ki. olsylan duygular açısmdan deâil akıl ve karşıhkh çıkarlar açısından ele alıp çözüm arardı. Geniş bir bilg: edinme merakı içinde olduğundan her türlii otoritelik suçlamalarına karşı her konuşanı dinlerdi. Meclis konuşmalannı en yakından izleyen milletvekili kendisi olduğu gibi Yüksek Planlama Kurulu toplantılarmı da geniş bir dinlenme süresini esas alarak yönetirdi. Bana kalırsa bu Kmulda o yıllardaki kadar demokratik bir yöntem bir daha görülmemiştir. Yüksek Planlama Kurulu rapoıuna bu Kurulun üyesi olan uzmanl^r 'karşı oy yazısı) yazarlardı. Ondan sonra böyle bir uygulamaya rastlanmaz. Kurııldaki teknisyen bakan eşitliği ilkesi Ismet Paşn'nın Basbakanlığı ile birlikte sona ermiştir. tmnet İnönü elbette bir Atatürk değildi, ama yurt işlerinde canla basla çalışmak, konuya kendini vermek, ulusuna inanmak gibi hasletleriyle onun canlı bir temsilcisiydi. Metodlarında onun kadar cesur olmasa da.. Bu nedenle de kaybımız büyüktür. SADUN TANJU ir çocuk gelir dünyaya. Her çocuk gibi, dogânın kadın ve erkeğe verdiji sevişme içgüdüsünün bir ürünü olarak doğar, büyür ve yaşamın içine karışır, bir insan olur. İnsanın yaşam içindeki' yolcuîupu ilginçtir. Nasıl dühyaya gelişimiz bizim öz karanmızla olmamışsa. yaşam biçimimiz de bizim dışımızda şekillenir. Hgle bu, 1800"leriı sonlannda, 1300'lerin başlarında çok daha böyle'ydi. İhtilâlciler, teoriciler, liderler, devlet kurucular kendilerini tarihi bir görevle karşı karşı'ya ^buluriar. Genç ariam artık sevdiğivle diz çöküp bir çimenliğe, Jezzetn ve aydinlık bir mutlulugu paylasamaz. Bastan aşaSı sevdaya, denize kuma, güneşe. aijaca. gökvüzüne. yrldızlara, toza sıcajs ve hepsinden hepsinden çok in'tanB bulanarak yaşamak is ter: ya?ayamaz. Öpmek. •okşamak, bakısmak, yüzünü biı karfın saçına pömmek, koklamak,' bir akşamüstü sevgiliyll ajaçh bir yolda yürümek. bir defıiz kıyısına uzanıp vıl dızlan seyretmek. ç;tırtıl»rı dinlemek istese de yapamaz O, ülkeyi kurtaracak.. adanmış bir hayatı yaşıyacaktır Kendisine kutsal bir gör«v verilmijtir. Vapurda rastladı ğı, geçerken pencerede gördüğü eenç kıı ve kadınlarla ir yoktur onun. Meydandaki saatiıj altında, muhallebicide sokaîın köşesinde kimseye randevu veremez. Ask mektu bu yazamaz. Uykusuz gecelerde yatagın içinde sağa so!s dönüp hep o yüzün, o güiiifün. o sözün anılarmı yasıya maz Günlük i? kovalamacası. kazanç hesa*bı, sezmeler haytallklar, hınzırlıklar, cinsel heyecanlar dü?ünemez. Göre\i; halkı, ülkeyi ve devleti kurtarmaktır. B Hükümet Iktidar Problemi Dr. Deniz SAVUN içimsel olarak sona erse de ermese de, hemen hemen hiç bir ülkede görülmeyen us dışı belirtilerle dolu bir hükümet bunalımı içindedir Türkiye. Fakat biraz derinden düşününce bunun, bir «hükümet kurma» değil, bir «iktidar olma» bir «iktidar sürme» bunalınnndan gelen bir dış görüntüden ba<<a birşey olmadığı anlaşılacaktır. Onun için. hükümet kurulduktan sonra da bir «iktidar probîemi» sürüp gidecektir. Çünkü asıl çözülmez o!arak kalmakta olan, kalacak olan odur: Ta btr yeni seçime kadar. Bu yazi yazılırken henüz hükümet kurulmamıştı. Yalnız, Ssvm Talu'nun görevi olan «Ulusal Hükümet» formülünün gerçekleşmezliği anlaşılmıştı. Ama ulusal hükiimet formülü üzerinde çahşıhricen karşılasılan olumsuzluk düğümleri arasından, bir «sağ koalis5Tm:ı olanağımn ışıgı az da olsa görülmüstür. Bu sag hükümet. APnin ağırlıfı içinde. fakat onun Iiderj dışında bir fonnüle kavuşursa gerçekleşeceğe benzer. Bir sağ hükümetin kendisi, Türkiye için «saçmalık yolu ile frerçskleşme» biçiminde belirecektir. Çünkü sosyal gelişim, toplumsal kuvvetler uyanışımı, «sag»a olan krediyi kesme, halkçı alsn fidrak; üzerinde bir toplumsallığa yönelme istidadını iyice belirtmiştir. Bir sağ koalisyon sosyal açıdan bir gerçektir. Fakat bu gerçek, ilerıyi gözlemeden gelen bir psikolojik durumdan doğmaktariır. İleriyi gözleme: sosyal uyanış ve gelişimi hazmetmeye gücü ve ideolojik niteliği elvermeyen sağcı görüslere korku verivor. Onîar. ileriyi gözleyince, görüyorlar ki. türlü sosyal (truplar, onlarm doğrultu ve ideolojik açılannm nitelikleri yönlerinrie daha kristalleşip kutuplaştığı zaman, sağcı görüsler siyasai • sosyal yelpazenin zay^f yarunı nıevdana getireceklerd^. İştel sağcı |r6Hişter, bundan^d®i1ferVay6rl«r. Ü men «lcendi nükümeU6ri»ni Kurtp'.'* dana bueö olmak istiyorlar. İktidar olmantn olanakları. araçları, komblnezonlan, ittifakları ile de tarihin getirdigi modernleşme eğilimini, akımını kald:rmayı (hiç olmazsa durdurmayı) umuyorlar. 1973'ün sonuçlanna direnmeleri bundandır. Bu sonuçlann daha berrak bir biçimlenme getireceği bir yakın seçfme, türlü sözcük oyunlan ve mugalata mantığı ile karşı gelmeleri de, bundandır. Bu sözcük oyunlan ile mugalata mantıklannın başında geleni şudur: Problem. hemen seçim (yakın tarihli bir seçim) problemi değilmiş; ülkenin gereksinmelerini çözmeye el atacak bir hüfeümet kurma problemi imiş.. Bu da, millî olmalıymış. Olnıazsa. sağ olnıalıymış. Hemen boyle bir hükümet kurup çözüm bekleyen sorunlan hemen çözmeye başlamalıymış. Seçim de ne oluyormuş ki?.. Burada ileri sürciükleri bu «hükümet problemi» konusundaki tutarsızlıklannı belirtnıek istiyoruz. Her clemokratik seçim. bir «iktidar» yaratmak içüıdir. İktidar. toplumsal yaşam'a «amaç» gösterme gücü ve olayıdır. Ama, terimi anlatmak için bu soyutlamada kalamayız. Daha somuta varmak için şunu eklemeîc gerekir: Ve böylece «iktidar», topli'insal yaşanıa gösterdiği bu «amaç»a ulaşma «yollaTinrı da belirtme gücü ve olayı olarak belirir. Somutlamada bir adım daha ileri atarak diyebiliriz ki iktidar, bu «yollar» içinde «işlemlerde bulunma», cuygulamalarda bulunma» gücü ve olayıdır. Bir tek tümcede belirtmelc gerekirse, «iktldara: topluma Rmaç gösterme, ona giden yolları belirtme, bu yollar içinde somut eylemlerde bulunma gücüdür. Bundan dolayıdır ki her seçim; bu amaçlarm, onların yollannuı, bu yollar içindeki işlem ve uygulamaların gözden geçirilerek. ya yeniden sürme hukukiliği kazandığım saptar, ya da bunun yitirilip, jerine yeni beğenilerin gelme hukukiliğinin yolunu açar. Eöylece, her seçim; bir iktidar yaratarak, onu «hükümet etme» içinde uygulamaya vurmadır. Bu seçimde ya önceki «hüktimet etme» olayının yfnelenmesi vardır; ya da onun itilerek yeni eğilimlere uygun bir yeni «hükümet et me» oiayının yaratılması vardır. 1973 seçimleri. sağct bir iktidar olayını silkeleyip bir kıyıja itmiştir. Ama, bir sosyal çağdaşlaşma iktidannı da, «hükümet etme»ye hukukça yetenekli kılamamıştır. Sağcı özde bir politikayı Türk toplumunun şimdiki en büyük kesimine uygulamak, sağcı bir politikayı halkçı kümak eger seçmen plâtformu denen bir siyasai gerçek varsa olası değildir. Seçmen, onu böyle bir birleşimden yoksun kümıştır. Ortada böyle bir iktidar olasıhğı olmayınca, onun hükümetlesmesi de olamaz; böyle bir yol ile hükümet problemi bu yazı çıktığı zaman çözülmüş olsa bile çözülmüs sayüamaz. B SAATLİ MAARİF DU VAR CAĞDAS YAYINLARI İlk serisinin birinci kitabı yakında çıkıyor HIFZI VELDET VELIDEDEOGLÜ Tarih ve Talih TAKVİMI Aziz ve muhterem okuyucularının YENİ YILINI ve KURBAN BAYRAMINI Tebrik eder, Saadetler diler. ISTANBUL MAARİF KİTAPHANESİ Sagsız Solsuz Kimse karnında böyle bi» «misyon»1a doğmaz. Tarih ve talih öyle getirir ki, bakarsınız ftendi yaşammız ellerınizden uçmuş citmis, fiz «rtık başkaları için yaşama£s başlamışsınız. İşte bu, olağanüstüdür. İnsanın adanmış bır hayata süriiklenmeri toplumsal bir karardır. Sen artlk başımızsm.. Sen kartarıcırausın» traoclnmuwwn» Sen bıxi bırakamazsın.. İnsanoğlu bu sesleri duymağa, bu bakışlan ?ormege basladı mı, ölümlülüğünü unutur ölümsüzler kaına çıkar oturur. Kurtulus savaşlarmın. ihtilâllerin, toülumsal bunahm dönemlerinin liderleri Tann taralından gönderilmezler. Yasamın içinde bir may»lanma oıayidır bu Maya tuttu mu toplum kahramanına kaıuşur. Ama kahraman artık ölümlü bir yasamın küçük mutlulukların: tadamıyacak. O hakkı olan hayatı degil görevi Oıao h*yatı yaşıyacak. Başlar Üzerindeki Carpı Modern toplumlarda bu doSamn dışına cıkıs oıar» yani adanmış hayat gelenegi kayboluyor. Lider de, iuutıiıden biri gibi. kusurları. meziyetleri, özellikleri, Oilsrisı y»nılgısı. iyi göriişü. beklenmez davranısı olabilen bir kisidir. Anlaşamıyorsa eşinden aynlabilir. Hoşianıyorsa bir film yıldızı ile topluluk arasına kansabilir. Aile hayatmm, kişisel yaşantısmın, toplumsal ilişkilerinin kusursuz pevgamberce olması şart deeildir. Toplum için gereKli olan bilgi. zekâ, iyi yönetim ve yerinde alınmıs tauarlardır Hayat bovunca eşinin eUni tutması. çocukUnm sevmesi iyi bîr aile babası otmaSsı de?ildi tsmet Pasayı Ismrt ?%• şa yapan; lMO'lerin sonlannda başlavıp 1900'lenn ilk çevırtine kadar sürüp fiden siya«al ekonomik ve sosval çökü$lerdi. Tarihin biiviik fotosrafhanesinde, resimdekl ha?lardan haneisinin üzerine bir çarpı ışareti knnalmuşsa onlar ileri çıkacak ve baska bir hayatı yasayaçakİsmet Paşa'İle beraber oldugumuz «ayiSEz zamanllrda, hep onun görevini değil de, öz benligıni, ölümtf. îns^n janını görmege çahşırdım. Gülerdi. öfkelenırcu djnerdı, dinlemezdl. gerçeji söylerdi, söylemez susardı sevgiyi» bakardı. alay ederdi, güçsuz kahrdı. gücünü eösterme* isterdi Arkadaslanmt (retirdim hanımefendi ne remek m dlye o önde biz arkada evine dalardık. îradesine karsı çıkılmaz oldugunu bilmese bu oldubittiyj nanımeferdjvt nasıl kabul ettirecek? Açıkca yanıldığı bir sivasal nvselede «olan oldu. unuUlım» diyebilirdi. Kime hesao vereoeki Himmetdede'de. Yesilhisar'da. Topkapı olaylannda devle. tin askeriyle yolunu kestikleri zaman, bir «ıtıerhab» a«ker» dese «sagol!* cevabını alacağım. «vol verin hana» dedijti zaman askerin iki yana açıhicağtm bilirdi Ba$Ka kim bilecek? Ama eiümsüzler de ölür. ölümsüz olan dogadîr İsmet Paşa şimdi. Nerşehir'de, bir doktorun eviuue vorgam arkasına sıkıştırarak uyuttugum. ihtivar »aş.nda cektıgi sıkıntılara üzüldügüm. küçücük vilcudu ile örtüıeriı aJtında kaybolan. bütün hayatmca içinde vasadıgı topuma kanatlarını germesp heTşeyin berbat olacagına inanan yaşamı bunun için istfyen. aslında çoktan yorulmuş bi? Uıtiyar olarak eözlerimin önündedir. ' ' , Ölümru ve öıumsüz r (îlftncüık: 5182) 10881 ÇAGDAŞ YAVINLARI m E M İ N Cumhuriyet • 10901 Herkesin bekledigi SAYIN DOST VE MÜŞTERİLERİNtN YENİ YILINI CANDAN KUTLAR, HAYIRLI İŞLER DİLER. Sirkeci Dariissaade Sokak 5/B • Tel: 27 88 06 Meyva ve Yoğurt bir arada PEK YAKINDA BAKKALINI2DA (Üâncılık: 5221) 10878 ' MEYVA111İMİİR DESER' (Cumhuriyet 10900) VEFAT Baromuzuri 2513 sicil sayısında kayıtli, ,, A\tıkat SENAt MERİÇ vefaf etmŞtir: * Muhterem meslekdaşımızın naaşı 31.12.1973 pazartesı günü fBugün) öğle'nafnazından sonra, Bakırköy Çarşı Ca miinden 'alınarak Feriköy'deki ebed! istirühatg4hına tevdi edüecektir. Üsfadımıza Tanrıdan rah,met, kederli ailesine ve mes lekdaşlaronıza başsağlığı diİerizr. . . İSTANBIL BAROSt BAijKANLlĞI (Cumhuriyet: 10806) ILAN Eskişehir İktisadi Ve Ticari İlimler flkademisi Reisliğinden Akademimiz Kütüphane iîlerini yönetecek, kütüphanecilik konusunda yüksek öğrenim görmüş 10. derece kadroya nakien veya yeni tayinle bir eleman alınacaktır. Atanacak görevliye başan ve hizmetine göre ek mall imkânlar sağlanacaktır. İsteklilerin en geç 8 ocak 1974 tarihine kadar Akademi Reisliğine başvurmalan duyurulur. (Basın: 28202) 10890 Sayın şoför arftadaslarımızın, vasıta sahiplerinin dost vemüsterilerimizin yeni yıhnı ve Kurban Bayramını kutlar sıhhat ve mutlu günler dileriz. VEfAT Kıymetli aile buyüğümü/. babamız, Sivas eşrafından merhum Raif Bcy ve Ayşe Hanımın oğ!u, Kadıköy Mal Müdürlüğünden cmekli, CELAL DİREN 29 Aralık J973 günü Hakkm rahfnctine kav\ı^muştur. • Cenazesi 31.12.1373 günü' ögie namazını müteakip, Ka rfıköy Osmanaga Camiinden .föıldınlacaktır. . Tanrı rahmet eyleye. AtLESİ İ.T.Ü. MÜHENDİSLİK . MİMARLIK ı FAKÜLTESİ DEKANLIĞINDAN Profesör Doçent ve ftsistan Alınacaktır Fakültemizin Inçaat, Mimarlık, Makina Elektrik, Kimya ve Maden Bölümlerinde açık bulunan Profesör, Doçent ve Asistanlık kadrolarına eleman alınacaktır. Isteklilerin bir dilekçe ile en geç 12/1/1974 tarihihe kadar Dekanlığa müracaatları ilân olunur. 55 (Basın: 28217) 10888 TiURKIIRELLI (Rektas 1457) 10883 AJantür /10899