Katalog

4 Akademi 31 Mayıs 2017 Çarşamba Para: Nereden, nereye? Alpaslan Varol İnsanlık eski zamanlarda bugünkü anlamda para diye bir şey kullanmıyordu. Para da insanlar gibi evrimleşerek bugünkü yapısına ulaştı. Avcılık döneminde çeşitli av eşyaları değişim ve birikim için kullanılmıştır. İnsanlar saklayabildikleri bazı avcılık ürünlerini, diğer insanlardan başka ürünler almak için kullanmıştır. Topraktan ürün elde etme dönemi başlayınca, bazı tarım ürünleri değişim aracı olmuştur. Zamanla küçük zanaat gelişince bu kez mücevher gibi bazı değerli eşyalar değişim ve birikim işlevi görmüştür. Madenlerin işlenmeye başlamasıyla birlikte bu işlevi bazı madenler yerine getirir olmuştur. Para yerine kullanılan bu cisimlerin taşınması, saklanması zor ve geçerliliğinin herkes tarafından kabulü güç olduğu için, zamanla en değerli madenler, bakır, gümüş ve altın değişim ve birikim amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Ülkelerin gereksinimi ölçüsünde altın ya da altın ile gümüş para olarak kullanılmıştır. l Kaydi para Zamanla para denen değişim ve birikim aracı devlet egemenliği altına alınmıştır. Devletin parayı sahiplenmesiyle süreç içinde madeni paralardan kâğıt paralara geçiş başlamıştır. Üretim ilişkilerinin gelişmesiyle bankacılık piyasasının yarattığı kaydi para sistemi denilen, somut olarak elle tutulamayan ancak, ödeme, biriktirme vb. işlevleri yerine getiren bir sistem doğmuştur. Buraya kadar anlatılanlardan, para denen şeyin insanların mal ve hizmet alımlarında değişim aracı olarak kullandıkları, isterlerse bu araç ile birikimlerini saklayabildikleri, bu birikimlerini ödünç vererek (faiz) gelir elde edebildikleri, ulaşılan ekonomik gelişmişlik durumuna göre çeşitli biçimlerde karşımıza çıkan bir şey olduğu sonucuna varabiliriz. lParanın klasik işlevleri Para değişim, birikim ve gelir sağ lama aracı. Gelişmiş ekonomik sistem ve toplumlarda paranın işlevlerini nasıl özetleyebiliriz? l Para değişim aracıdır. Ekonomi Paranın geleceği dijital para biriminde yatıyor olabilir mi? Peki, dijital para birimi tüm nakdi işlemlerin kayıt altına alınmasını sağlayabilir mi? de mal ve hizmetlerin alım satımında (değişiminde) kullanılabilir. l Paranın değer biriktirme işlevi vardır. Para artık bir ölçü birimi olarak kabul edilmiştir ve elinde parası olan, miktarı kadar bir servete, yani satın alma gücüne sahiptir. Bu satın alma gücü, (faiz aracılığı ile) gelir getirici niteliğe de dönüştürülebilir. l Para değer birimidir. Ekonomik değeri olan her şey para ile ifade edilebilmekte ve her şeyin parasal bir değeri olmaktadır. l Para bir ekonomik politika aracıdır. Para ve onun türevlerine müdahale edilerek istenen ekonomik politikalara ulaşılmaya çalışılır. l Para bir saygınlık ve itibar gücü sağlar. l Paranın geleceği Günümüzde piyasada (az miktarda) madeni ve kâğıt para bulunur. Ekonomik faaliyetler bunlarla halledilir. Para elden ele dolaşarak tüm işlevlerini yerine getirir. Ancak gelişen bankacılık sistemi sayesinde kaydi para dediğimiz olgu ile paranın elden ele dolaşmasına gerek kalmadan bankalardaki hesaplar aracılığıyla istenilen miktar ve biçimde aktarım olanağına sahip olunmuştur. Kişiler arası kâğıt para ile yapılan ödemeler kayıt altında olmayan işlemlerdir. Para el değiştirmekte ancak kimde olduğunun o an için anlaşılması imkânsızlaşmaktadır. Hırsızlık, yolsuzluk, kara para sirkülasyonu genellikle kâğıt paranın el değiştirmesiyle gerçekleşir ve kaydının tutulması, paranın kimden kime geçtiğinin saptanması hemen hemen olanaksızdır. Alınan bir mal karşılığı kâğıt para verilmesi ve karşılığında fatura vb. düzenlenmemesi bir birikimin kayıt dışı aktarımıdır ve aynı zamanda vergi kaybına neden olan bir işlemdir. Mal satan, malının bedelini almıştır. Ülkemiz için düşünürsek kamu, mal bedeli üzerinden alınması gereken KDV’yi alamayacak, ayrıca mal satıcısının elde ettiği gelir üzerinden de gelir vergisi kaybı olacaktır. Çünkü işlem kayıt dışıdır. Elde edilmeleri ahlaki ve yasal olmayan gelirlerin benzer yöntemler ile mal ve hizmete dönüştürülerek, bazı kişilerin servetlerini artırdıkları su götürmez bir gerçektir. Böylece kamu büyük gelir kayıplarına uğramakta, kamu harcamaları kayıt altındaki gelirlerden fazla vergi alınması yoluyla karşılanmak zorunda kalmaktadır. lKayıt dışına karşı ne yapılabilir? İnsanlık bu durum karşısında ça resiz midir? Bu vergi kayıplarının, yasal ve ahlaki olmayan gelir elde edilmesinin önüne geçilemez mi? Bunun bir yolu tüm para aktarımlarını kayıt altına almaktır. Peki, bu nasıl olacak? Kâğıt para kullanımı ortadan kaldırılarak. Tüm değişim ve birikimler kaydi para ile olacak. Tüm mallar, ücretler, gelirler ve bunların el değiştirmesi kayıt altına alınacak. Ekonomide çok az miktarda madeni para olacak. Bu madeni paralar ile küçük alışverişler yapılabilecek. Belirli bir tutarın üzerindeki tüm alışverişler mutlaka kaydi olarak, bankalar üzerinden veya kamunun bu iş için oluşturup işlem ve güven garantisi vere ?KİMDİR Alpaslan Varol, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu. Müfettiş olarak başladığı mesleğinde orta ve üst düzey yöneticilik yaptı. ceği bir sistem üzerinden yapılacak. Sistemin işleyişi şu an kullanılmakta olan kredi kartı veya bankamatiklerin işleyişi gibi olacak. Apartman dairesi mi satın alacaksınız, kâğıt para ile ödeme olmayacağı için, mülk bedel ya banka üzerinden el değiştirecek veya daire satıcısının alacağı ve alıcının birikimi kamu kurumu aracılığı ile takas edilecek. İşlem kaydi olarak yapılacak, fiziki para hareketi olmayacak. Böylece kayıt dışı veya ahlaki olmayan yollardan elde edilen gelirlerin önüne geçilecek, kamu vergi kaybına uğramayacak, işlem güvenli olacak, yasadışı vb. oluşumların oluşmasının önüne geçilecek. Kara para gibi yapılar faaliyet gösteremeyecek. Hukuksal olmayan hiçbir parasal işlem kayıt altına alınmayacak, dolayısıyla yapılamayacak, sistem güçlü biçimde denetim sağlayacak. Sistemin işleyişinde güven için, parmak izi vb. güvenlik açısından tartışılmaz olan yöntemler kullanılacak, işlem güvenliği mutlaka kamu tarafından sağlanacak, sisteme yönelik kötü niyetli saldırılar ağır biçimde cezalandırılacak. Başkasının birikiminde gözü olan kötü niyetlilerin herhangi bir eylemleri mutlaka en ağır biçimde karşılık görecek, bu yönde devletlerarası işbirliği ve işlemlerin (para hareketlerinin) özgür irade ile yapılmasının garantisi kamu tarafından mutlaka sağlanacak. Tüm bunlara rağmen, günümüzde var olan vergi cennetleri, off shore bankacılığı gibi olanaklar ile kayıt altında da vergiden kaçınma olanaklarının bulunduğu bilindiğinden, bu yapıların da sorgulanmasının zamanının geldiği açıktır. Ayrıca, yukarıdaki önerilerin statik olmadığı, gelişen koşullara göre sistemde açık yakalayıp buradan yarar sağlamaya çalışan kötü niyetlilere karşı sürekli gözden geçirilerek, yeni yapı ve biçimler alacağı kuşkusuzdur. Bir değişim ve birikim aracı olarak paranın geleceğini burada görüyorum. n