Katalog

4 Akademi 3 Mayıs 2017 Çarşamba Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi ve emeklilik Asya Saydam Zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ya da daha teknik ve “zorunlu”ya kıyasla daha az can sıkıcı adıyla “otomatik katılımlı” BES 1 Nisan 2017 itibarıyla dört milyona yakın kişiyi daha sisteme dahil etti. Zorunlu BES, yüksek lisans tezimi de üzerine yazdığım emeklilik konusunda beni daha fazla düşünmeye itti. Bu yazıda yasanın genel çerçevesinden bahsedip şu ana kadar eldeki veriler ve medyaya yansıyan haberler ışığında BES’e ilişkin görüşlerimi paylaşacağım. l Yasal çerçeve Mayıs 2016’da duyurulan ve ağustosta yasal detayları açıklanan otomatik katılımlı BES, Türkiye’de 12 milyon kişiyi ilgilendiren ve 15 milyar liraya yakın, ciddi bir tasarruf öngören1 bir uygulama olarak hayatımıza girdi. 2016’da olgunlaşan yasal çerçeve, 1 Ocak 2017’de bin ve daha fazla kişi çalıştıran şirketlerin 45 yaş altı ve 4/A’lı, yani iş sözleşmesiyle bağımlı çalışanların otomatik katılımı ile başladı. Aylık kazancınızdan, brüt maaşlardan yüzde 3, yani asgari düzeyde maaş alıyorsanız 50 lira kadar, 2017 için tavan rakam olan 13331 lira ve üstü maaş alıyorsanız, 400 lira kadar eksilecek. Ancak geleceğe yönelik muazzam bir yatırımınız(!) olacak. Eğer KHK ile işimden atılmamış olsaydım geçtiğimiz 1 Nisan 2017 itibarıyla BES benim de hayatımı etkileyecekti. 3 Nisan Pazartesi günü yapacağım ilk iş ise zorunlu olarak katıldığım BES’ten cayma dilekçesini personel işlerine bırakmak olacaktı.2 Çünkü zorunlu BES, emekliliğe dair oluşturduğum düşüncelerim doğrultusunda içime sinen, sosyal güvence anlayışıma uygun bir sistem değil. Öte yandan, benim davranacağım kadar aceleci olmaya gerek olmadığını da belirtmeliyim. İlk iki ay içinde BES’ten caymak kişiyi herhangi bir maddi zarara uğratmıyor. Ödenen katkı payları ve eğer varsa çalışanın hesabında bulunan yatırım gelirleri on iş günü içinde çalışana iade ediliyor.3 Sistemden daha sonra çıkış yapmak da mümkün, fakat o zaman katkı paylarını ve getirilerin tamamını almak mümkün değil. “Emeklilik, geleceğe dair bir kurgudur. Bu kurgu halihazırda insan ömrü, sağlık, fiziksel koşullar gibi riskleri barındırır. Buna bir de ‘yatırım riski’ eklemek anlamlı mı?” Elbette 1 Nisan 2017 itibarıyla sisteme dahil edilen yaklaşık 4 milyon kişinin henüz ne yönde davranacağını bilmiyoruz. Fakat Emeklilik Gözetim Merkezi verilerine göre 1 Ocak’ta sisteme katılan 1.8 milyon kişinin yüzde 62’si BES’ten caymış durumda.4 Bu oranın detaylarına bakmaksızın dayatılan tasarruf sisteminin yüzde 38 ile iyi bir kalma oranı yakaladığını veyahut kişileri sistemde tutma konusunda oldukça başarısız olduğunu söyleyebiliriz. Her durumda, zorunlu BES tartışmaları OHAL, KHK’ler, anayasa değişikliği, referandum ve AB tartışmaları arasında oldukça sessiz sedasız yürüyen, yürürlüğe sokulan bir uygulama oldu. l‘Portföy, fon, yatırım, uzun vade, sistemik risk, vs.’ Tartışmaları kavramak için gaze te haberlerinin yanı sıra biraz da akademik çalışmalara göz gezdirince BES’e dair kafanızda farklı şey ler canlanabilir. Bireysel emeklilik konusundan bahsedilmeye ve konu hakkında yazılıp çizilmeye başlandığında, öne çıkan kelime haznesinin “portföy”, “fon”, “yatırım”, “uzun vade”, “sistemik risk”, “finansal piyasalar”, “yabancı sermaye”, “emeklilik şirketleri” gibi terimlerle dolu olduğunu görüyorsunuz. Bu da demek oluyor ki bireysel emeklilik konusu, bildiğimiz anlamıyla “emeklilik”, yani bugünkü çalışmalarınız karşılığında, ileride, çalışamayacağınız günler için oluşturulmuş güvenceli, yeniden dağıtım esasına, dolayısıyla nesiller arası dayanışmaya bağlı, kamusal emeklilik sisteminin bir parçası değil. Emeklilik, geleceğe dair bir kurgudur. Bu kurgu halihazırda insan ömrü, sağlık, fiziksel koşullar gibi riskleri içinde barındırıyorken, bunların üstüne bir de kişilerin emeklilik kurgusunun içine zorunlu olarak “yatırım” riski eklemek ne kadar anlamlı? Bu sistem gerçekten kişilerin emeklilik refahını ve olası hayallerini des ?KİMDİR Asya Saydam, 7 Şubat 2017 tarihli 686 sayılı KHK ile ihraç edildi. Marmara Üniversitesi, İktisat Fakültesi, İktisadi Gelişme ve Uluslararası İktisat Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisiydi. Lisans eğitimini 2013 yılında Boğaziçi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü’nde tamamladı. Yüksek lisans derecesini Boğaziçi Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde, “Türkiye’de Değişen Emeklilik Biçimleri: Karşılaştırmalı Bir Perspektiften Metal Sanayi ve Belediye Sektörü İşçileri” adlı tezi ile 2015’te aldı. Aynı enstitüde doktora öğrencisi. ABD’deki University of TexasAustin, Sosyoloji Bölümü’nden altı senelik doktora programı bursu kazanmış fakat pasaportu iptal edildiği için dondurmak zorunda kalmıştır. Sosyal politika, emeklilik sistemleri, sosyal demografi, alternatif ekonomiler ve politik ekoloji ile ilgileniyor. tekleyecek mi? Yoksa ikinci emeklilik denilerek süslenmiş fakat içi yalın, devasa bir yatırım aracı mı? lZorla tasarruf olmaz Neden bu sisteme katılım otomatik ama çıkışlar serbest? Zorla güzellik, zorla tasarruf olamayacağı için değil sadece. Bireyler önceden sorulmaksızın bir yatırım aracının içine dahil ediliyor. Şirketlerin, kurumların çalışanları için anlaşacağı emeklilik şirketleri arasında 300 farklı fon ve risk tercihinden söz ediliyor. Halihazırda iyi ve kötü yönleriyle kamusal emeklilik sistemimizin bile oldukça karmaşık mevzuatı sebebiyle, birçok kişi dosya birleştirme ve emeklilik hakkı kazanma işlemlerini SGK uzmanlarından profesyonel destek alarak yapıyor Türkiye’de. Yapılan “reformlar”la birlikte kamusal emeklilik sistemi bile çözülmesi zor bir bulmaca haline gelmişken, şimdi farklı fonlar, yaş kırılımı gibi >>