Katalog

Cumhuriyet Strateji 29 Eylül 2008/222 ST R A T E J İ c 15 dışı bırakarak Almanya’ya ulaşacak olan boru hattı projesi için çalışmalara başlaması Rusya'nın buna izin vermeyeceğini gösterir. Sonuç olarak, Rusya elden bırakmaya hiç niyetli olmadığı enerji kozunu her fırsatta kullanmaya devam edecektir. Putin Medvedev UKRAYNA’NIN TUTUMU Tüm bu kozlarını kullanarak Ukrayna’ya korku salan Rusya, bu ülke için yalnızca dıştan değil içten de tehdit oluşturabileceğini açıkça ortaya koymuştur. Zira Ukrayna da Kırım’daki Rus çoğunluğun muhalefetinden rahatsız olmaktadır. Örneğin, içinde çoğunlukla Rusların yer aldığı Kırım Özerk Cumhuriyeti Meclisi, Ukrayna’yı Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlıklarını tanımaya çağırdı. Rus milliyetçiliğinin öne çıktığı sivil toplum kuruluşları da boş durmayarak, faaliyetleriyle ortak tepki verme yönünde halka öncülük ediyorlar. Hükümet buradaki okullarda Ukraynaca ders saatlerinin arttırılması ve Ukrayna kimliğini vurgulayan tarihi ve kültürel anıtlar, etkinlikler ve benzeri yöntemlerle karşıtlığı azaltmaya yönelik uzun vadeye yayılan bir politika izlemeye çalışmaktadır. Rusya açısından Ukrayna’da Rus Ortodoks Patrikhanesi’nin egemenliği altında etkinliğini sürdürecek bir kilise Ukrayna’nın Rusya ile bağlarını koparmasında en önemli engel olacaktır. Açıkçası Rusya Ortodoksluğu, Ortodoks dünyası üzerinde nüfuz oluşturmanın aracı olarak kullanmak istiyor. Dinin siyasetle olan bağlantısı nedeniyle, Ukrayna din konusunda bile Rusya ile birlik içinde olmak istememekte ve kiliselerini Rus Ortodoks Patrikhanesi etkisinden kurtarmak çabası göstermektedir. Rus Ortodoks Patrikhanesi’nin Kiev Patrikhanesi’ni tanımayacağını açıklamasına rağmen Ukrayna, kendi kilisesini kurma çalışmalarını hızlandırdı. Ancak, buna karşılık Kırım Rusları, vatanlarını ve dinlerini Rusya’dan ayrı görmediklerini 2004 seçimlerinde Yanukoviç’e verdikleri oylarla göstermiş oldular. Sonuç olarak, Rusya Gürcistanla yaptığı savaşta uluslararası arenada bölgenin hakim gücü olma niyetini sert bir dille Batı’nın yüzüne bir kez daha çarpmıştır. Rusya’nın arka bahçesini temizlemeye Gürcistan’dan başlamasıyla, Gürcistan gibi devrim deneyimi yaşayan ve Batı’nın Rusya’yla arasındaki tampon bölge olarak gördüğü Ukrayna’daki uyarı çanlarının sesi yükselmiştir. Yaşanan gelişmeler, Batı’yı ve Ukrayna’nın kendisini, Ukrayna’yı Rusya’ya karşı koruyabilmenin yollarını aramaya itmiştir. Ukrayna, Rus etkisinden bir adım daha uzaklaşmak için bile olsa her fırsatı değerlendirmeye çalışmaktadır. Ancak, ülke özellikle coğrafi konumu itibariyle Rusya ve Batı’nın çatışan çıkarlarının ortasında kalmaya devam edecektir. Devlet Başkanı Dmitri Medvedev tek kutuplu dünya düzenin yıkıldığını ilan ederken, ABD’nin hegemon etiketini korumayı amaçlayan hedeflerinin Rusya’nınkilerle çatışması kaçınılmaz bir hal almıştır. Daha da önemlisi Avrupa’nın Rusya’ya olan enerji bağımlılığı daha uzun süre Rusya’yı NATO ve Avrupa’nın olası yaptırımlarından koruyacak gibi görünmektedir. Türkiye ise, Kırım üzerinden yaratılacak olası RusUkrayna krizinden en çok etkilenen ülkelerden biri olacaktır. Rus enerjisine olan bağımlılık gerçeği ile bir NATO ülkesi ve ABD’nin stratejik müttefiki olmanın uyguladığı baskıyı tam üzerinde hissedecektir. Jeopolitik konumunun avantajlarını en iyi şekilde değerlendirmeli, ciddiyetle izleyeceği hassas bir denge politikası yararına olacaktır. SİVASTOPOL KOZU RusyaUkrayna arasında 1997’de imzalanan anlaşmaya göre, Rus donanması 2017'ye kadar Ukrayna’nın Karadeniz kıyısındaki Sivastopol limanında kalacak. Rusya’nın doğal bir sığınaktan yoksun kıyıları, 517 adet duraklama yerine ve yaklaşık 300 adet gemiye sahip Kırım Yarımadası’nda bulunan Karadeniz filosunu kaldıracak durumda değil. Jeopolitik olarak, Moskova'ya Ukrayna'nın deniz üzerinden yapılacak her türlü faaliyetini kontrol etme olanağı vermektedir. Aynı zamanda, bölge halkı üzerinde Rus taraftarı etki yaratarak, Kırım ve Sivastopol'deki siyasi durumu yönlendirme olanağı sunmaktadır. Tıpkı 2008 Mayıs’ında Ukrayna Komünist Partisi’nin liderliğinde Rus filosunun varlığının devamını destekleyen bir imza kampanyası başlatılmasında olduğu gibi. Bunlardan başka, Karadeniz filosu sayesinde sağlayacağı kontrol, Ukrayna’da benzer üsler kurabilmenin yolunu açacaktır. Filo Karadeniz dışında da etkili olma fırsatını yakalayacak ve Kırım’daki askeri üsler Rusya’nın eline Karadeniz bölgesi boyunca gelişmelere dahil olmasını sağlayacak önemli ve stratejik araçlar verecektir. Böylelikle, Rusya’nın Kırım’daki eli, Karadeniz üzerinde kontrol sağlama jeostratejik hedefleriyle tamamıyla örtüşmektedir. Ukrayna’da, SSCB’den ayrılan bir ülke olarak bu nüfuz alanı içinde olmayı reddedenler bugün çoğunlukta. İktidar, kaçış noktasına yaklaştırabilecek her adımı atmaya devam etmekte böylelikle Rus etkisinden kurtulmaya kararlı olduğunu her fırsatta ortaya koymaktadır. Turuncu Devrim liderleri olan Cumhurbaşkanı Viktor Yuşçenko ve Başbakan Yulia Timoşenko yönlerini kaçış yolu olarak gördükleri Batı’ya dönmüş, NATO’yu dış politika hedeflerinin arasına almışlardır. NATO ise üye ülkelerin toprakları üzerindeki üye olmayan bir devletin üssünü yasaklıyor. Bu yüzden de Ukrayna hükümeti, NATO’ya üyeliğin önündeki en büyük engel olarak görülen Rus filosunun Sivastopol limanındaki varlığının koşullarını belirleyen anlaşmanın süresini uzatma yanlısı değil. RusGürcü savaşında Sivastopol limanındaki gemilerin kullanılması, Rus filosundan duyulan rahatsızlığı bir kez daha hatırlatma fırsatı sundu. Devlet Başkanlığı’nın hazırladığı kararname, Rus savaş gemi ve uçaklarının Kırım'daki Sivastopol limanına dönmek ya da buradan ayrılmak için en az 72 saat önce Ukrayna askerlerini uyarması ve askerlerden onay alması gerektiğini duyurdu. Ancak Rusya’dan gelen “Rus filosunun nasıl hareket edeceğine Rusya karar verir” cevabından sonra Ukrayna daha ileriye gidememiştir. Dahası Ukrayna ve Gürcistan arasında imzalanan anlaşma, Gürcistan’a yapılacak herhangi bir askeri müdahalede Ukrayna topraklarının kullanılmasını yasaklamasına rağmen bu konuda da herhangi bir şey yapılamamıştır. Rusya’nın olası kriz anında Ukrayna’ya karşı güçlü kozları, bu ülkedeki Rus nüfus ve doğalgaz… Moskova’nın kriz anında Gürcistan’a olduğu kadar Ukrayna’ya sert davranamayacağı savunuluyor. Ancak Moskova kozlarını çeşitlendiriyor… NÜFUS VE KIRIM Ukrayna’nın en büyük endişesi, “hediye” olmasından dolayı çeşitli sebeplerle Kırım’ın verildiği gibi geri alınabilmesidir. Nitekim, tarih boyunca pek çok milleti üzerinde barındıran Kırım Yarımadası, 1954’te dönemin SSCB lideri Nikita Kruşçev tarafından bir jestle Ukrayna’ya “hediye” edilmişti. Ukrayna nüfusunun yüzde 77,8’ini Ukraynalılar, yüzde 17,3’ünü Ruslar (8 milyon) ve yüzde 0,5’ini Kırım Tatarları oluşturmaktayken; Kırım nüfusunun, yüzde 60’ını Ruslar ve yüzde 23’ünü Ukraynalılar oluşturmaktadır. Kırım’daki bu Rus çoğunluğu Rusya’nın gerekli gördüğünde ülkeye müdahalesini kolaylaştırmaktadır. Gürcistan’ın savaşından gerekli dersi aldığını gösteren Ukrayna hükümeti, Kırım’daki Rus Konsolosluğu’na gönderdiği notayla, Rusya’nın Kırım’da ne kadar Rus pasaportu dağıttığının bildirilmesini istedi. Güney Osetya’ya vatandaşlarını korumak için müdahale ettiğini açıklaması bakımından Rusya’nın Kırım’da pasaport dağıtması ile Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü tanıdığını vurgulaması arasında çelişki var. Fakat, Rusya ikinci bir savaşa girmeyecek gibi görünmektedir. Çünkü, Ukrayna Avrupa’nın tampon bölge olarak gördüğü bir ülke ve AB, Rusya ile sınır komşusu olmak istemeyecektir. Ukrayna’ya karşı açacağı savaşın çok daha büyük tepki ve yaptırımları beraberinde getirme riski yüksek. Buna ek olarak, pasaport kozu Rusya’nın her daim elinde tutmak isteyeceği türden bir koz olması sebebiyle, askeri müdahale çözümünün dışında, çok çeşitli siyasi müdahale imkanına eşlik edebilecek bir avantajdır. Yani, problemlerin çözümünde diplomatik yolları zorlarken de kullanılması mümkün olacaktır.