Katalog

Cumhuriyet Strateji 20 Ekim 2008/225 ST R A T E J İ c 11 görülmektedir. Bunda iki ülkenin çatışan çıkarlarının örtüşen çıkarlarından fazla olmasının da önemli bir etkisi ve işbirliğinden çok jeopolitik bir rekabet söz konusudur. Örneğin; Kafkaslarda Türkiye’nin müttefiki Azerbaycan iken, Rusya’nın müttefikinin Türkiye ile sorunları olan Ermenistan olması, bu durumu açıklamakta, Karabağ ve Kıbrıs sorununda da iki ülkenin yaklaşımlarının çeliştiği görülmektedir. Gürcistan konusunda iki ülkenin tutumları çatışmakta, Rusya Gürcistan’ın NATO’ya katılmasını engellemeye, Türkiye ise Gürcistan ile ilişkilerini geliştirmeye ve NATO’ya katılımını desteklemeye çalışmaktadır. defa da ABD ile bozulan ilişkiler sonucu gelişme alanı bulduğu görülmektedir. Türkiye’nin Rusya ile ilişkilerinin AB ve ABD ile ilişkilerin tıkandığı noktada akla gelmesi, Rusya ile ilişkilerin mecbur kalındığı durumlarda kullanılabilecek bir seçenek veya alternatif olarak algılandığını göstermektedir. Bu olay ve sonrasında ABD’nin Türkiye’yi dışlayan bir Irak politikası izlemesi ve Türkiye’nin kaygılarını görmezden gelmesi, TürkiyeABD ilişkilerinde önemli bir kırılma yaşanmasına ve iki müttefik ülke arasında karşılıklı güvensizliğe yol açarken, bir dönüm noktası TürkiyeRusya ilişkilerinin gelişmesine yol açmıştır. Özetle; yıpranan TürkiyeABD ilişkileri, TürkiyeRusya ilişkilerinin ivme kazanmasına yol açmıştır. Zaten Türk yönetim eliti ne zaman AB ile ilişkilerde bir hayal kırıklığı yaşasa, hemen Türkiye’nin Asya’ya dönme alternatifini tartışmıştır. Özellikle de Putin’in 43. Münih Güvenlik Konferansında yaptığı konuşma metnine Genelkurmay Başkanlığının sitesinde yer verilmesi, yerli ve yabancı çevrelerde askeri elitin de Rusya eksenine sempati duyduğu tartışmalarına neden olmuştur. Ancak, TürkiyeRusya ilişkilerindeki yakınlaşma, Türkiye’nin Rusya eksenine kaymasından çok bir anlamda ABD ile ilişkilerde yaşanan gerilime bağlı olarak gelişmiştir. Türkiye ile Rusya’nın Irak’ın toprak bütünlüğü yönünde örtüşen çıkarları ve Ortadoğu denkleminde ABD’nin dengeleri değiştirici politikalarına karşı iki ülkenin dengelerin korunması yönündeki yaklaşımları Türkiye ve Rusya’nın Irak politikalarının örtüşmesine yol açmıştır. Bu bağlamda, TürkiyeRusya ilişkilerinin yakınlaşmasında dış faktörlerin belirleyici rol oynadığı, ABD, Türkiye ve Rusya’nın küresel ve bölgesel gelişmelerde çıkarlarının çatışması iki ülke ilişkilerine ivme kazandırmıştır. Bununla birlikte, TürkiyeRusya ilişkilerinin gelişmesine zemin hazırlayan en önemli unsurun iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin son yıllarda beklenenin üzerinde artmasıdır. Nitekim Türkiye ve Rusya arasındaki dış ticaret hacmi 2003 yılında 6 milyar dolar civarındayken 2004’te 10 milyar, 2005’te 15 milyar ve 2006’da 20 milyar doları aşmaya başlamış ve 2008’de 25 milyar dolara çıkarılması hedeflenmiştir. Ekonomik ilişkilerin artmasına paralel olarak iki ülke arasında işbirliği potansiyelinin geliştiği görülmektedir. Ekonomik ilişkilere bağlı olarak artan işbirliğinin (işlevselcilik yaklaşımındaki) siyasi boyuta da yansıyacağı/yayılacağı (spillover) beklenmişse de bu gerçekleşmemiştir. Ancak, TürkiyeRusya ilişkilerinin temel dinamiğini artan bu ticari ilişkilere bağlamak mümkündür. Putin’in 5–6 Aralık 2004 tarihindeki Ankara ziyareti, 1973’ten beri Rusya’dan Türkiye’ye yapılan cumhurbaşkanlığı düzeyinde ilk ziyaret olması açısından ilişkilerin kazandığı ivmeyi göstermektedir. Bu ziyaret sonucunda iki ülke arasında ortak bir siyasi bildirge imzalanmış, akabinde Başbakan Erdoğan’ın Ocak 2005 tarihinde Moskova ziyareti gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 31 Mayıs 2006’da Rusya Dışişleri Putin ve Erdoğan ENERJİ BAĞIMLILIĞI İki ülke arasındaki enerji ilişkilerine bakıldığında, Türkiye’nin doğalgaz bakımından Rusya’ya asimetrik bağımlılığı, Türkiye’nin enerji güvenliğinin aleyhine, Rusya’nın ise lehine bir durumdur. Enerji politikaları bakımından da iki ülkenin çıkarlarının çatıştığı görülmektedir. Nitekim Rusya tekelci bir enerji politikası izleyerek Hazar enerji kaynaklarını kendi tekelindeki boru hatları ile Batı pazarlarına ulaştırmayı hedeflerken, Türkiye enerji güvenliği söylemi ile enerjiyi kendi topraklarından geçen boru hatları ile kontrol etmek istemektedir. TürkiyeRusya ilişkilerinde enerji alanlarında bir rekabet yaşanırken, ticari ilişkilerde işbirliği görülmektedir. Bununla birlikte, ticaret dengesinin Türkiye’nin aleyhine, Rusya lehine olması ayrı bir problem kaynağıdır. Rusya, dış ticarette Türkiye’nin ikinci en büyük partneri iken, Türkiye Rusya’nın dış ticaretinde on ikinci sırada ve sadece yüzde 4,5’lik bir payla yer almaktadır. Türkiye, doğalgaz (yüzde 65) ve petrol (yüzde 25) alımları nedeniyle Rusya’ya büyük miktarda nakit akışı sağlamakta, bu dengesiz ticaret rakamlara da yansımaktadır. Örneğin; 2006 yılı verilerine göre Türkiye, Rusya’dan 17 milyar dolarlık ithalat yaparken, ancak 3 milyar dolar seviyesinde ihracat yapabilmiş ve bu durum 14 milyarlık bir dış ticaret açığına neden olmuştur. Sonuç olarak; TürkiyeRusya ilişkileri genelde Avrasya coğrafyası ve jeopolitiği çerçevesinde değerlendirilmektedir. Son dönemdeki gelişmelerle iki ülke ilişkilerinin küresel politikada ABD’ye karşı ulaştığı seviye, TürkiyeRusya ilişkilerinin ABD endeksinde değerlendirilmesini gerekli kılmıştır. TürkiyeRusya ilişkilerinde çatışan ve örtüşen çıkarlara, küresel ve bölgesel gelişmelere bağlı olarak işbirliği ve rekabet ikilemi görülmektedir. Ticari alanda artan ilişkilerin işbirliği kapsamında iki ülke siyasi ilişkilerine yansıması gerçekleşmemiş, sadece iç ve dış faktörler düzeyinde ülkeler arasında 2003–2007 yılları arasında geçici olarak bir yakınlaşma meydana gelmiştir. Bozulan ABD ile ilişkiler nedeniyle ivme kazanan TürkiyeRusya ilişkileri, 2008 yılından itibaren ABDTürkiye ilişkilerinin düzelmesiyle ivmesini kaybetmeye başlamıştır. Bu durum Türkiye’nin Rusya ile ilişkilerinin bir anlamda ABD’ye endeksli olduğu ve konjonktürel gelişmelere bağlı olarak şekillendiği söylenebilir. TürkiyeRusya ilişkilerinde çatışan ve örtüşen çıkarlara, küresel ve bölgesel gelişmelere bağlı olarak işbirliği ve rekabet ikilemi görülüyor. Irak konusunda Moskova ile paralel düşünen Ankara, Gürcistan konusunda ayrışıyor. Bakanı Lavrov Ankara’yı ziyaret etmiştir. Sadece 2004–2005 arasında iki ülke arasında karşılıklı altı diplomatik ziyaretin gerçekleştirilmiş olması bile (önceki dönemlerle karşılaştırıldığında) iki ülke ilişkilerinde bir balayı yaşandığı izlenimini vermektedir. Ancak, iki ülke arasında gelişen ticari ilişkilerin etkisi siyasi alanda görülmemiş, ilişkiler karşılıklı diplomatik ziyaretlerle sınırlı kalmıştır. Bunda iki ülke arasındaki siyasi ilişkilerinin liderler üzerinden yürütülmesi etkili olmuştur. Ayrıca Putin’in ekonomik ilişkileri dış politika önceliği olarak kullanması iki ülke arasındaki ticaretin gelişmesine önemli katkı sağlamakta, Türkiye’nin artan enerji ihtiyaçları, ilişkilerin gelişmesine yardımcı olmaktadır. Liderler seviyesinde gerçekleşen ziyaretler sayesinde iki ülke ilişkilerinin ivme kazandığı ve karşılıklı güvenin artmasını sağladığı da söylenebilir. TürkiyeRusya ilişkilerinde 2003–2007 arası dönemde yaşanan yakınlaşmanın 2008’den itibaren ivme kaybetmesi, yani geçici bir balayı şeklinde tezahür etmesi aslında ikili ilişkilerdeki problematiklerden kaynaklanmaktadır. TürkiyeRusya ilişkilerinde tarihsel derinlikte karşılıklı güvensizlik, şüphe, korku ve aldatma olgularının varlığı ve ilişkilerin çok yönlü ve karmaşık yapısı, işbirliğinin gelişmesini engelleyen önemli faktörlerden biridir. Bu anlamda gelişen ilişkiler, iki ülkeyi yakınlaştırmakta, fakat imzalanan diplomatik belgelerdeki stratejik ortaklık ve işbirliği kavramlarının gerçekleşmediği TEHDİT ALGISI TürkiyeRusya ilişkilerinde yakınlaşmayı sağlayan faktörlerin başında öncelikle iki ülkenin karşılıklı olarak tehdit algılamalarındaki değişim gelmektedir. Türkiye, artık Rusya’yı Sovyet dönemindeki gibi bir tehdit olarak algılamamakta, Rusya da Türkiye’yi Soğuk savaş dönemindeki gibi NATO’nun güney kanat ülkesi olarak değil, enerji kaynakları için karlı bir pazar olarak görmektedir. Gül ve Medvedev