Katalog

7 MAYIS 2024 SALI 2 Yenigün’den C’e umhuriyet, ne Aradan koca 100 yıl geçti. gazete. Çağdaşlaşma savaşını bugüne hükümet ne de fırka Devrimler, 2. Dünya Savaşı, tek kadar ödünsüz sürdüren Cumhuriyet, “C(parti) gazetesidir. partili dönemden çok partili bu uğurda pek çok saldırıya uğradı, Cumhuriyet sadece döneme geçiş, siyasi çalkantılar, yazarlarını şehit verdi. Ancak yolundan cumhuriyetin, daha ilmi ve darbeler, ekonomik krizler... asla dönmedi... yaygın ifadesiyle demokrasinin Türkiye Cumhuriyeti ile yaşıt, Malta’ya sürülebilirdi savunucusudur. Cumhuriyet anlamdaş ve özdeş olan, adı ve demokrasi fikir ve esaslarını Kurtuluş Savaşı’nın devrimci Yunus Nadi, Yenigün’ü 2 Eylül çiğneyen ve yıkan, yıkmaya önderi Atatürk tarafından 1918’de çıkarmaya başlamıştı. çalışan her kuvvetle mücadele konulan Cumhuriyet gazetemizin Mütareke yıllarıydı. İngilizler, ulusal edecektir...” 100 yıllık tarihi, yalnızca bir davayı savunan bu gazeteyi sık sık 7 Mayıs 1924 tarihli gazetenin tarihi değil, bir kapatıyorlardı. Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet gazetesindeki devrimin de tarihi aynı zamanda. Samsun’a çıktıktan sonra Yunus Nadi de ilk başyazısında Yunus Nadi Gücünü adının anlamından, Anadolu’ya geçti. gazetenin ilkelerini böyle bilimden ve Aydınlanmadan Bu işi yapmasaydı yakalanıp Malta’ya Mustafa Kemal Atatürk ve Yunus Nadi özetliyordu. alan okurlarıyla bütünleşmiş tek sürülmesi işten değildi. Yunus Nadi, İstanbul’dan 2 Nisan 1920 tarihinde ayrılmıştı. Ankara’da Karaoğlan Caddesi’nde hapishaneye bitişik bir ahşap ev bulunmuş, alt kattaki odaya elle çalıştırılan bir köhne baskı makinesi konulmuştu. Ancak mürettip yoktu. Ankara’da Vilayet Matbaası’nda yerli birkaç ihtiyar mürettip vardı. Akşam ezanından sonra eşeklerine binerek bağlarına gidiyor, gece çalışmayı kafalarına sığdıramıyorlardı. O zaman Matbuat Müdürü Umumisi (Basın Genel Müdürü) Muhittin Birgen olmuştu. İstanbul’da gizli surette çalışmaya başlamış bulunan “m.m” grubundan mürettip istendi. Fakat kimse Babıâli’yi bırakıp Ankara’ya gelmedi. Yalnız Ahmet adında bir mürettip geldi. Muallim yapılarak yerli çocuklara mürettiplik öğretildi. Bu mürettiplerden bir kısmı Hâkimiyet-i Milliye gazetesine, bir kısmı da Yenigün matbaasına verildi. (Enver Behnan Şapolyo, 20.8.1945, Cumhuriyet) Ankara’dan Kayseri’ye taşındı Nadir Nadi de o günleri bir çocukluk anısında şöyle anlatıyordu: “1921’de Sakarya Savaşı’nın en yoğun günleriydi. Yenigün’ün matbaası Ankara’dan Kayseri’ye taşınmıştı. Pek külüstür, ilkel bir şeydi. Kolla çevrilen bir makineydi. Ben o zamanlar 12 yaşındaydım. Matbaadakilere yardım ediyordum. Bir keresinde kola asıldım, çevirmeye çalıştım, derken hop... Ben de merdaneyi çeviren kolun hareketiyle makinenin üstünden bir takla atıp, kâğıtların üstüne düşüverdim.” (11 Mayıs 1981, Cumhuriyet) Makinenin kollarını çevirmek için ancak eski devirlerde değirmen kolu döndürenler lazımdı. Bu ağır işe kimse dayanamıyordu. Sokaktan güçlü kuvvetli hamallar bulundu. Bunlar sıra ile birer saat kolu çevirdikten sonra “Ben bu işi yapamam” diyerek kaçarlardı. Gazetenin bir yüzü basılır diğer yüzü kalırdı. Daha sonra mürettipler kolu çevirirler, onlar yorulunca muharrirler gelir, nihayet iş başmuharrire kadar dayanırdı. Böyle zorluklar içinde Yenigün ancak (sabah gazetesi olarak) ikindi vakti çıkabilirdi.” (Enver Behnan Şapolyo, 20.8.1945, Cumhuriyet) Elle çevrilen baskı makinesinde her gün 2 bin 500 adet Yenigün basılıyordu. Kâğıdın iki yüzü ayrı ayrı basıldığından bu 5 bin baskı demekti. En ilkel koşullarda yaratılan Anadolu gazeteleri bir yandan direnişin kamuoyunu yaratıyor bir yandan da bütün dünyaya bağımsızlık savaşının sesini duyuruyordu. Ulusal Bağımsızlık Savaşı “zafer”le sona ermişti ama bitmemişti. 29 Ekim 1923’te ülkede cumhuriyet ilan edilmişti. (Cumhuriyet gazetesi bu büyük devrimden yedi ay sonra çıkmıştır), Yunus Nadi Büyük Millet Meclisi’nde, Cumhuriyet Devrimi’nin ateşli bir sözcüsüydü. İlginç olan bu yedi ay süresinde “Anadolu’da Yenigün”ün Ankara’da yayınını sürdürmesidir. Yenigün, 11 Mayıs 1924’te yayınını durdurmuştur. Cumhuriyet, 7 Mayıs 1924’te çıkmaya başladığına göre Yenigün’ün Cumhuriyet’le birlikte dört gün yayımlandığı anlaşılır. Fethi Bey İstanbul’da Yunus Nadi bir yandan Cumhuriyet’in ilanı ve hilafetin kaldırılması gibi devrim eylemlerinin içinde etkin rol alırken bir yandan da artık işgalcilerden temizlenen İstanbul’da yeni çıkaracağı gazeteyi kurmak için idare müdürü Fethi Bey’i İstanbul’a yollamıştı. “İttihat Terakki”nin eski genel merkezi olan Pembe Konak’ı kiralamıştı. Bir sabah İstanbullular dağıtılan sabah gazeteleriyle birlikte bir anket formunu da kapılarında buldular. Bu ankette, “Okurun istediği gazetenin temel çizgileri nedir?” sorusuna yanıt aranıyordu. Cumhuriyet’in yolculuğu başlamıştı.