Katalog

HACI BEKTAŞ VELİ ÖZEL Hacı Bektaş Veli, kendisine ait dduğu beürtilen, Şathiyye, Fevaid, Üssül Hakika, Hurdename gibi bir çok eser vermişti Hacı Bektaş Veli, topluma insan sbvgisini ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) 1271180 yılları arasında Aıuulolu 'ya gelen Hacı Bcktaş Vdi, 13. yu/yılda yetişmış ünlü bir düşünürdu. Kcsin olmamakla hırlıktc. 1248'dc Horasan*ın Nîfabur kcntındc doğduğu vc I337*dc de eski aıh Sultıcakaı ahîiyük olatı bugünku Hacıhcktaş'ta nldügü kabul cdilmektedir. Fckcfcsıni insan sevgîsı. hnşgürii vc tophımsal cşıtlik îlkeleh üzeriıulc geiiştirmcsı ncdenıyle kcııdisı "üönüUerin Sultanr olarak da anılır. Çocukluk vc gcnçlik yıllarını Iloıasan'da gcçircn 1 lacı Bektaş Veli, zamomn inanç öndcrî olan lloca Ahmct Ycscvi'nın ocagında felscfc, sosyal ve fen bilımlen alanında ögrcnim gördü. Daha sonra Iraıı. Irak, Anıbıslan ve Suriye v üzcrindcn Anadolu ya gıriş yaptı ve kesin bir larihı olmanıakla hirlikte Sulııcakarahöyük'e gelerek burada ycrlcşti. Mogol işgali allında olan Anadolu'da fclsefesıni gcliştircn Hacı Bektaş Veli *nin göriişlen kı*a zamanda yayılır ve bcnıııısemr Insanlıgın variıgını soıgulaması. bülün kotü huy ve dü*suncelerinden artnması. ınsanlıga yararlı bir şeyler üretmesi, aklın ışıgında birlikte ve hanş içinde yaşama anlayışı, fclsefenın iç dinamıklennı oluşiıırnıaktadır. Sürekli dcvınım ıçındc olan bu dinamikler, Hacı Bckiaş Veli'nin düşüncelcrinin yuzyıllardan bcri halk kitlelerince benimscnnıcsi ve günümüzde bilc ınsanlıga ıştk lutuyor olmaaının da ncdenidir. Hacı Bektaş \WI Hacı Bektaş Vcli'nüıdinanlayişi akılcı bir nitelik taşunaktadır. ögretisınde tannya ulaşma sadecc ibadet ılc yapılmamakla birlikte, aynı zamanda onun yaıattıgı, başta insan olmak uzcrc. canlı ve cansız tüm varlıklan sevınck ve onlara saygı duymak gerekir. Onun anlayu>ında dının kaynağı tann korkusuna dcgil, tann sevgisine dayanır Bektaşilik inancında tann suyut bir kavram. insan isc somııt hir varlıktır. Bu nedcnlc sııyui scvgi ^mutlaşarak, tnsan sevgisi biçîminde ortaya çılunaktiidır. Anadolu halk fclsefcsî çpğu ke/ bir inanç kimlığınde ortaya çıktıgı vc Anadolu halk edebıyatının da sözlü olarak yaşındıgı için üönüller Sullanı Hunkârı Hacı Beklaş Vfeli'nin kendisine ait herhangı hir yazılı eser kcsin olarak bilinmeıncktedir. Ancak kendisi ne fclsefi ve dil bakımından ait olduğu bclirtilcn ba/ı escrler ısc şunlar:Şathiyc, Fevaid, Üssül Ilakika, Hurdcnamev Makalatı (îaybiyyc, Kclamat*ı Aynîyye ilc Fatiha vc Besmelc Tefsirlcri.Yaşamı ve keramctlenni anlatan ve ölümündcn sonra Uzuıı Firdcvsî tarafuıdan yazıldıgı anlaşılan "Vilayetname" adlı cdebi kîtap da önetnli bir eser olarak kabul edilir. AleviBektaşi METİNTURAN Bektaşi kültüru eirafında gclişcn edcbîyat anlayışinın, ekonomiktopluımal ilışFoUdor/Edebiyat Dergisl kilerın ortaklık gösteıdıgı Anadolu'nun iç Genel Yayın Yönetmani ve halı kesımlerı ıle Balkanlar'Oda yayılma alanı buldugu gösGönüne alınır. yaratıRcktaşî tekkesinin baslangıçta göçebe cılanmn cle aldıgı lemalar ve bunlann lopdu2endcn kopmuş ama. yerleşik düzenın luımal siatüleri düşünulürse. bu elkinın kuıuınlanm da hcnüz kunımamış kırsal cgemeıı edebıyal anlayışının dışında cıdbir yerleşim binmindc hayal buldugu dü di bir yerellik ve yerlilik laşıdıgını görşunültne, bu mekan durumunun $iir. mfl mek gerekir zîk, dans gibi Mcktaşı gelenefEİ içerisinde Özellikle Bektaşi kflltürü etkisınde gcşekillenen sanatsal ıııiMirları da bıvımlen lişcn tekke cdctnyati, mıstı/m kuşatmadirdigi göriilür.Sonrakı yıllarda özellikle suıda. gerçckliktcn aayutlanmış bir dîınvakfiyelerle şehir merkczlenne yönclen yayı anlatmaz. Hayat buldugu toplumsal ve bu merkezlerin toplumsal yapısıyla be ve düşünscl koşullann gereklen dognılturaber cstclik/sanatsal anlayişını da yanw sunda Mîtün dmselligine karşııu bu edebıtan firiinleıi de bünycsinde toplayan gclc yal urünlerinde, gerçek birdOzcnin insanncgm, güçlü tenutlcilehnin yine de kırsal lannn ılişkilcnnı ve en önemlisi dcgerlekesimden yetiştiginî beluHnek gcrelur. rini de hulunız.Bu gelencgc baglı cdebiyal üriJnleri ırdclendiginde, hayata baglı, kunılu duzeni sarsıcı; onun aksaklıklanm ve yanlışlıklannı cleşiimickten kaçınmayan; ona kafa tııtan ve dogal olarak yenilikten yana, aydınlanmacı bir cdebıyat gelcnegi oluşturdugu kolaylıkla göriilur. AleviBektaşi edebiyatının merkezmdc insan vardır ve bu insan. bütün eylemleriylc, bütün uasurlanyla hayata baglı insandirözellikle IS. Yüzyıluı sonu ilc 16. Yüzyılın haşlanııda şekillenmcyc başlayan âşık edebiyatının kendısini önemli öU çüdc lckke merkczli dinsel içcriktetıayıklayarak, bir anlamda Sünni Islam anlayışı tçerisindekı "Müslümanlıgın"güzcl sanatlann önemli bir bölümünu yaaklayıcı anlayışının aşilmasında da Bektaşîligîn önemli işlevi vardır. Belirtmckgerdürki, Tütfc halk şıiri yanısıra, bugun AleviBck biyatı taşi inanışt içerisinde varliğtnı konıyagetmiş Tfirk kfilturiî unsurlannın önemli bir bölümü keıuliMiıî kaiı ıslaııı anlayışı içensincfcrki asimîlasyondan hıı felscl'e yoluyla konıyabilntıştir. Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal, Kul Himmct, Kul Scvindik, Kul Ihrahim. lX*rili, Sey rani gibi hcr biri Tüıfc şiirinin öncmlî köşc taşlannı oluştuıaıı tcınsılcilenııîıı elkinliklcri anımsanırsa. AleviBcktaşî edebiyatının /enginligi dalia kolay anlaşılmış olur.Üzellikle sözlü gclencge tlayalı, Tînk halk edchîyatının /eııgin hir alanmı AkviBcklaşi cdebîyatı oluştunır kı, bu gelenck, saıut dcgcri yüksek mıetnli yapıllan mlebiyat tarihimize kazandıımış olmasınm yanısıta, yazılı tarilıi gençTiu halkının kültür tarihinc kaynaklık etıncde de küçünuencmez işlev taşır.