Katalog

HACI BEKTAŞ VELİ ÖZEL EKİ/ enim Kâbem insandır Benim Kâhem insandır "Erenler meydamna vahdet ile gir de ör. jrk budakh şamdanda kırkımız bir yananz». Hua Bektaş Vdi MİYASE İLKNUR • y y a c ı Beklaş'uı gerçek yaşamı ğ ğ hakkında yeterii bclgc ve bilgiğ ğ w sahip dcgiliz. Bir ihtimal; va. £ JL rulan kaynaklar da lI.Mahmut zamamnda dergihlann kapatılması sırasın. da tahrip edilmiştir. Hurasan'ın Nişahiır kcntinde doğan Hacı Bektaş'ın doğum ve ölüm Karihi larlışmalı konulardan biridir. Bektaşîler llünkar'ın dogum tarihinî 1209, ölüm tarihim ise 1J43 ularak kabul eder. Bu larıh aralığı gözönuııe alındıgında Hacı Bektaş'ın 134 yıl yaşadıgı urlaya çıkar ki. bu da manlığa aykındır. Bazı kaynaklara görc 63, bazılanna göre ise 92 yıl yaşaııııştır. Babasımn adı Ibrahim Sani, aıınesi Halem Hatun'dur. Hacı Bektaş lıakkııula söylencclerc ıkıjalı bîlgilcr vercıı Vilayetname'ye göre soytı 7.lmam Musa Kazım'a dayamr. Ancak Hacı Beklaş'ın anne ve baba larafından Türkmen oldugu, Oguz huyundan geldigi şüphc gölürmcz bir gerçektir. Bu konuda tek tartı^ılan yön. Hacı Bektaş'ın hangi boydan oldugudur Bazı araştırmacılar Çepnilerin yerlcşik bulıındugu SulucakarahöyükV gılmcsi nedeniylc Hacı Bcktaş'ın da Çcpni boyuıulan ülacağı savıiıı ortaya ataıken Irenc Mclikoff, Sulucakarahöyük'te evınc konuk uldugy Idris Hoca'ıun başta kanleşı Saru olnıak üzere bazı Çepnilerm Hacı Bcklaş'a karşı düşmanca davranmalarını. Çepnilerin onu yabancı, el olarak görnıesine haglıyor Bu da onıın başka bir boydan olına otaılıgını guçlendıriyor. digi söyleniyor Bu konuda Aşık P&şazadc gibi Baba llyas'm tonınu olan Elvan Çelcbi farihınde dc hen/er hilgilcr veriliyor. Aynca Baha llyas ile Hacı Bektaş arasındaki ilişkiye Eflaki'nin ^Menakıbu'lArifnTde de deginilir. Bu uç kaynak da gösteriyor ki v Hacı Bektaş ile kardeşi Menteş Baba llyas'm mündiydi. Hacı Bektaş Anadohrya Baha llyas'la birliktc gclmişolması duşüncesi cn akla yaikın olanıdır. Hacı Bektaş Babailcr harelcetinin içinde ycralmakla birlikte Babailcrin kınmıyla sonuçlanan Malya Ovası'ndakı son savaşa da katılmadıftı yine Elvan Çclebi'nın Meıukıbu'1Kudsiyyc'sinde net bıçiınde belirtilıyor. Elvan Çelebi, dedesî Hacı Bdctaı Veli Uk Baba llyas'm ayakJanmayı kamilanabilınîş değildîr. Söylenceler onaylamadığını, halifesi Baba Ishak'a habcr göndertrek onu caydırmaya çalışüğını söy üzcrine yazılan vilayetnamelcr destansı lediğine göre, Hacı Beklaş1]!! da şeyhine özellikJcr taşır. O nedenle Hacıbektaş'ın yauydtığu düşunulebilir. Elvan Çclebi'ye gö şam öyküsü halkın ve müridlenıuıı duşünre. Hacı Beklaş dedesı Baba llyas4ın halife ccsinc göre biçimlendirilmiştir. lerinden biriydi. Elvan (,'elcbu Hacı BckVilayetname'de Hacı Bekiaş'ın Ahi EvM laş'm Baba llyas'(an sonnı "Tacı Su1tan ı ran, Sanı Saltuk. Taptuk linıre. Yunus Emgöze alamadıgını söylerken Aşık Paşazade re ve Mevlana ile söylenceli karsılaşmalan de şeyhlikten ve muridliklcn çckildiğtııi ve da «ınlatılmaktadır. birabdal gibi yaşadıgını belirtiyor. Bu bilHacı BektnşMd ılgîlî hilgüerverenbirdigileri Eflaki de doğnılamakta ve Hacı Bek ger kitap da kcndiüinc nıal edılen Makalattaş*! giyleri aıılayan bir arif olarak tanımla ı Hacı Beklaş 'tır. makla beraber Islamın kurallanna uymadığuıı da belirtiyor. H acı BHrtaş'ın mttcerredHfll Hacı Bektaş ile kardeşi Menleş Anadolu'ya Baba llyas ile gcldilerse, bu yirmili yaşlarda olduğu bîr dönemdedir. Hacı Beklaş ılc Kardeşi Menleşlin yollan Bahailer ayaklanmasmdan önce aynlıyor. Menleş Sivas'a gidip Babailerie birlikte Sdçuklular'a karşı savaşırken Hacı Bektaş Sulucakatahöyıik%c yerleşerek adını ıınuttııruyor. Aşık Paşazadcfye göre H a u Bektaş, kendinden geçmiş bir meczuptu. Tarikal kurmamış vc müridleri olması yönunde çalışmamıştı. Aynca Hacı Bektaş'ın yaşamı süresince Osman Gazi ve Osmanlı yönetiminden kîmse ile ilgisi olmadıgını yine Aşıkpaşazade larihinden ögrcniyonız. Bu bilgiler, Vilayelname'nin son bölümlerinde geçen Osman Gazi ile yakın ilişki içinde oldugu ve ona kılıç kıışatıp Elif tac giydirdiği bilgilcriyle çelişiyor. AlcviBcktaşi araştırmacılan içinde aaygın bir ycri olan ve otorite olarak kahul gören Prof.Dr Irene Melîkoff, Anadolu'ya Baha llyasia gelen ve Sulucakarahöyiîk'e çekilerck yalnız bir yaşam suren Hacı Bektaş'ın Osman Gazi ile ilîşkileri olduğu yönündeki bilgilerin asılsız olduğu ve Vilayelname'ye sonradan eklendigi göruşüudedir. Hacı Beklaş ile ilgili tariışmalarıian biri de onup evlenip evlcnmedigi konusudur. Bektaşiler Hünlcâr'ın evlenmedigı yani mücerred olduğu görüşündedir. Anadolu'daki Ocaklı yani bir dedeye baglı Alevilerin Snemlî bir kismı da bu görüşü benıınscr. Ancak Hacıbcktaş'ta Pirin soyıından geldiğine inanılan atleye bağlı olan Aİcvıler, bunun tersini öne sürrrler. VilaydnameVle de Hacı Bcktaş'ın mücerred olduğu ve yaşamı boyunca cinsel ilişkide bulunrnadı jSı iki kez belirtilmiştir. Sulucakarahöyük'e yerieşen Hacı Bektaş. tarikat kurmamış, müridleri olmamış» inzivaya çekilmişbirderviş yaşamı sürmüşlü. Felsefcsinı yol evladı ya da eşi olan bir lcadına. "kadıncık AnaMya« aktamıakla yetiniyor. U da kcndı müridi Abdal Musa'ya aktararak BcktnşilikTarikatrnın ilk temellerim atmış oluyor 4* Hacı Bcklaş okul çağına geldiginde Ahmet Yesevi'nin halifelerinden Lokmaıı fercnde larafından cğitildigi söylenir. Ancak bu konuda elde yctcrii yazılı kaynak bulunmamaktadir. Ismcl Zeki Eyüboglu, bu savı kcsın bir dıllc rvddeder. Doğumu. ölümü ve kim taraftndan cgitildigi hakkında kcsin vcrilere ulaşamadıgımız Hacı Bektaş'ın Anadolıı'ya lanı olaıak luuıgı tarihtegeldigi de bilinmiyıir. Âşık PalazadcTevarihi ANOsmani\leJlacı Bektaş'm kardeşi Menleş ile birlikte llorasan*dan kalkıp dugnıca Sıvas'a, Sıvaaı'tan Amasya*ya Baha tlyas'a geldiklcrini, ardından Sulucakaralıöyflk'e geçtiklerinî yazar. Ancak Sulucakarahoyfikie Hacı Bektaş ile kardeşi Mcnteş'in yollannın aynldıgını, MenteşMn yeniden Sıvas'a giderck Babailcr ayaklanmasına katıldıgı ve orada öldürfildügünü yinc Aşık Paşazade'den öjreniyoruz. Aşık Paşazadc Tarihî'nin Giese baskısıııda Hacı Bektaş ile kardeşi Menteş'in Anadolu*ya Baba llyas'ı bulmak hevesiyle gel "Hacı tkktaş Veli. HorasaıTdan Rum diyanna (Anadolu) gondmlır tielışinı haber alaıı Rum erenlcri. Hacı Beklaş Veirnın Anadolu'ya gîrmesini engcllcnurk ıçın kanal kanada vcnp yer>'ÎLdindcn gökyii/üne kadar bir düvarörcrler. 0 /arnan Hacıbekiaş, güvercın dnnuna gırcr vc hu duvan a^ar, gclıp Sulucakarahöyıik'tc hır laşın üstünc konar Rum eıcnleri arasında Beya/ıl llcstamrnın halifelerinden olan Hacı lugnıl, güvercinı kovalayıpyakalamakla g(irc\'lendinlîr. Birdojan kıİığın girer ve uçarak gclip laşın üslündc duran güvcrcine saldırır. () anda Haeı Beklaş. yeniden insan surctıne girer. doğanı yakalar, bofia/ını sıkarak şoyleder: **Ben sı/e güu'Kin donunda geldîm. Efcr daha ma?.lum bıı kılık hulabil.se>xlım, onu bürünecekiım Sı/se brnı hir /alim göranlüsu ile karşıladınız." Hacı Tuğrul, yaptığına pişman olur ve Hacı Bcktaş'lan hagışlanmasım istcr. Hacı Bektaş. lugnıl'u affcder, hayır duatar ederck dıgcr Rum crcnlerine haberci olarak gondenr." Gflveıcin dununa girme motifi daha önce de üede Korkut HiUyeleri'ndeki M Deli DumnılTa öykfisfindc göriilmektcdir Bu knnudaki karşılaştınnalı ıntelemeyi biiyük fblklor araştırmaciüi Prof.Dr IVftev Naili Bonılav yapmışlır. Boratav, berucr motıilcrin kullanılmasını 0ftU7Şaman kahntılannın izlerine baglar. Hacı Bekıaş'ın Rum diyanna gelişinc ili$kin bir söylence de bocası Ljokmanı Ptrcndc, ucu yanık dut dalını fırialır ve I lacı Beklaş'ın dalın düşlügü ycre gidcrck görev yapmasmı SöylencHcrde Hact Befctas irter. Anadolu <fan, Balkanlar ve Orta Avnıpa'ya kadar geniş bir coğrarvaıla hendeleri hulunan Hünkar Haeı Beklaş Vclı 'nin ya^am öyküsündc gerçek vc efsanc içiçe geçmıştir. Mitolojik Ewsen Vilayctımmc Pir'in ölünıünden yışam öyküsü halk arasında dilden dile aktarsonra onun hakkında halk arasında oluşan ma yoluya bugüne ulaşmışlır Söy lcnceyc g&söylencelerin 14811501 yılları arasında re Hacı Beklaş, Horasan'dan Anadolo'ya güderlenip yuzıya aktarılmasıyla oluşan bir venrın donunda gclmiştîr Hacı Beklaş'ı yapıttır. Abdfllbaki Gölpınar'lıya göre, Vı gü keramet ve mucızclenn manzum şdcilde layetname*nin yazan Hrdevsi Rumi ya da anlaiıldıgı "Hacı Beklaş Vilayvtnamesiwnde Uzun Firdcvsi diye anılan biridir. Ancak bu güvcrcin donunda gelişi şöy le anlatılmaktadıı Vtlayetnameıle gcçen hu efsanclenn hcpjtinin içsel bir yonımu vardır. "llimden gıdilmeycn yolun sonu karanlıktır" diycn Hün* kâr'ın felsefcsine pek dc uynıayan bu söylencelerin içscl yonımu gö/önünc alındıf ında molıHer yerlı yerine otunır. Güvcrcin bılındıgigjbibBnşınvehoşgiıriinünsembolüdür Keza Hacı Ikktaş'ın bılıncnrcsmındckuca£ında bulunan aslan ve ccylan Tıgürleri de yine farklılıklann hir anda hoşgöriiyle yaşamasına vurgu yapar. Ucu yanan dul kösscgı ı*c aydınlatmayı simgeler