Katalog

2 Cumhuriyel 81. YIL YUNUS NADİ Bîr tabanca kurşununun böylesi bir hengâmeye yol açması aklın alacağı bir şey değildir Dünya savaşın eşiğinde B ınncı Dun\a Savaşı, 1914'te Almanya. AvusturyaMacanstan. Bulganstan ve Osmanlı De\ letı nın oluşturduğu Ittıfak De\letlen ıle Fransa, tngıltere Rusya. Italya ve A\Tupa dışından Japonya ıle Amenka Bırleşık De\letlen'nın oluşturduğu ttılaf Devletlen'nı karşı karşıya getınr Sıradan ınsanlann gozunde savaş. 28 Hazıran 1914'te Saravbosna da Avusturva v elıahtı \rşıduk Franz Ferdinand'ı bir Boşnak oğrencının oldurmesıy le ortaya çıkmıstır Bir tabanca kurşununun boylesı bırhengameye yol açması aklın alacağı şey değıldır denn nedenlen olsa gerek olay ın O korkunç boğuşmayı \e onu ızle\en gelışmelen anlatmadanonce Bınncı Dun>aSa\aşfnın eşiğinde \vrupa nın ustunluğunün davandığı temellen gormekte yarar var Boğazlar ve Dünya Barışı ontreux Konferansı dun Boğaziara verılecek yenı rejımı tayın eden mukavelenın tumunu goruşerek esas ıtıbarıyle ışını bıtırmıştır Konferansa katılan delegeler bugun nısbeten az bırzamanda, çok tartışmalı bırışı nıhayeten lyı şekıllenne bağlamış olmak kanaatınden gelen bır kalb rahatıyla, guzel bır tatıl gunu geçırecekler ve yann akşam yenı mukaveleyı şenhkle şetaretle ımza etmeye hazırlanacaklardır Bu eser onlann kendı esendır onu severek ve sevınerek ımza edeceklerdır Bu yenı rejımle devletler Boğazlarda sulhu bozabılecek bır zayıflık sebebını ortadan kaldırmış ve boylelıkle dunyanın bu tarafında belkı butun Avrupa'yı ıçme alan hızmetı gormuş oluyorlar Barışın zayıflıkla değıl, ancak kuvvetletutulabıleceğı son zamanlann yenı yenı delıllerıyle bır kere daha ve kesın olarak sabıt olmuş bulunuyor Çanakkale'ye verılmesı hazırlanan yenı rejımde fazılet ve medenıyet vardır Insanlığm kendısı uzerıne en buyuk ıdeahnı kurduğu Mılletler Cemıyetı bıle kaba kuvvetlenn taşkınlıklarından adeta ıflas ettı denılecek çok fena bır duruma duşmuş olduktan sonra Boğaziara aıt haklı ısteğımız uzennde nıhayet devletlerın musbet bır ıttıfak vucude getırmış olmaları kınlan umutlan tamır eden bır hamle gıbı telakkı olunabılır Bu son mılletlerarası belgesınde, banşa hızmet fiknnın bır açık lyı nıyetı vardır da onun ıçın Boğazlar rejımı en doğru ve en haklı olarak ancak boyle bır değışıklıkle ıslah olunabılırdı Dedığımızgıbı artıkyeterlı bır açıklıkla bır kere daha anlaşılmıştır kı barışı ayakta tutabılmek ıçın dahı hayale değıl, hakıkate, yanı kuvvete dayanmak lazımdır Özellıkle ıçınde bulunduğumuz devırde herhangı bır mılletın emnıyetı savaş ve barışın başlıca unsurudur Ve yalnız o mıllete aıt savaş ve banşın değıl, mılletlerarası savaş ve banşın Çanakkale ve Karadenız Boğazları herkesten ve her şeyden evvel Turkıye nın guvenlığıyle ılgılı en hassas noktalandır Bu guvenlığın o çok hassas noktalarda az çok eksık olması Turkıye'den başlayarak dunya banşını karıştıracak bır zayıflık sebebı teşkıl ederdı Savaş zayıf noktalara hucum heves ve ıhtıraslanndan doğan bır hastalıktır Dayanıklı vucutlara mıkroplann hıçbır etkı yapamadıklan, fizyolojık bır hakıkattır Çarptşmaya ve kavgaya ımkân vermeyen kuvvetlı durumlar banşın dırenme gucunu teşkıl eder Yalnız bız değıl dunya rahat etmek ıçın Boğazlar tahkım edılmelıydı Bız Turkler orada banşa bekçılık edeceâ'z. Gerçekte meselenın yalnız Turkıye bakımından bızım mıllı menfaatlenmıze boyle uygun duşmekten ıbaret bır tek cephesı yoktur Boğazlar Turkıye'yı Avrupa'ya bağlayan ve devrımcı Turkıye Cumhuriyeti nı Avrupalı mılletler aılesı ıçıne katan çok onemlı koprubaşlandır Boğazlan muhkem ve emnıyetlı bır vazıyete koymakla hem Turkıye Cumhunyetı'nın ınsanlık tanhıne ılave ettığı parlak varlığa layık olduğu kıymet venlmış, hem bu kadar canlı bır barış eser ve unsuruna hurmet gosterılmış olurdu Boğazlarla ılgılı olan yalnız bız Turkler değılız Şımdı mesele halledılmış olduktan sonra daha açık soylemekte beıs gormeyız kı, onlardaTurkıye den sonra Karadenız de kıyılan bulunan devletlerın de kuvvetlı ılgılen vardır Turkıye ye nısbetle ıkıncı derecede bıle olsa Boğazlar onlar ıçın de her halde ve her ıhtımale karşı daıma guvenlık ıçınde bulunmak lazım gelen geçıt noktalarıdır Nıhayet bu geçıtler dunya tıcaretı bakımından butun dunya mılletlen hesabına daıma emın durumda bulunmalıdır Butun bu emnıyetlen Boğazların hâkımı olan Turkıye Cumhunyetı sağlayabılırdı Fazla olarak kendı hayatı emnıyetınden dolayı Turkıye Cumhunyetı'nın buna başka turiusu duşunulemıyecek bır mecbunyetı de vardır Bız ustumuze duşen bu gorevı gerektığı gıbı yerıne getırebılecegımız konusunda komşu dostlanmızdan başlıyarak butun dunyaya ınanç ve guven vermış bulunuyoruz Boğaziara venlmesı hazırlanan yenı rejım, Yakındoğu'da ve hatta butun Doğu'da mevcut ve buyuk banşçı kutleyı alabıldığıne kuvvetlendırmış bulunmaktadır Balkan Paktı na henuz dahıl olmamakla beraber Bulganstan bıle Boğazlar meselesınde haklı tarafı tutan dostça açık bır durum gostermekte tereddut etmemıştır Yenı Boğazlar rejımıyle orta Avrupaya ve belkı daha ılerılenne kadar etkılı bır banş durumu sağlamış devletler bu eserlenyle her zaman ıftıhar etmeğe hak kazanmış bulunuyorlar ŞERVER TANILLI A M vrupa'nın 1914'te dunyanın geri kalan bölümü üzerindeki üstünlüğü, sadece askeri gücüne dayanmaz; maddi ve teknik alanda, mali alanda ve evrensel boyutlardaki fikri alandadır da bu üstünlük. Avrupa, dunyanın fabrikası, bankası ve öğretmenidir. Yaşlı kıtanın üstünlüğü başta sanayi ve ticaret alanındadır. kenın dışında. gen kalanı uedilgin Avrupa*'nın ıçmde yer alırlar Başta Gunev v e Doğu 'V.Tupa, buyuk toprak sahıplenne tabı, \oksul bır vaşamı surduren gen koylulenn vurdudur Sanayı tohum halındedır orada ve kolonyal tıptedır Her ıkı Avrupa arasındakı tıcaret de, egemen Avrupa nın dunya ıle surdurduğu tıcaretın aynısıdır Mamul madde karşılığında. hammadde ve vıyecek maddelen almak' Pekı "egemeıilik alündaki dunya'"nın durumu ne bu ^vrupa karşısında7 lı başlı kamu hızmetlen uzennde de denetım konmuştur Lımanlar. gumrukler, dolaylı vergıler Batıhlara bırakılmıştır Yabancı bankalar orkunç koşullara bağlarlar olan bıtenı Bu ıktısadı bağımlılık. Çınlılen sıkı bır sıyasal bağımlılığa suruklemıştırveÇınlıyuz kızartıcı bıçımde aşağılanır kendı ulkesınde Hırıstıyan rrusy onerler ulusal geleneklen çığner, yabancı ışletmeler, Çınlıy e, bır yabancıya oranla duşuk ücretoder Boylesıne sert bıçımde olmasa da Ortadoğu'da Osmanlı Dev letı ıle Mısır'da da durum aynıdır Latın Amenka"da, Avrupa. Bırleşık Devletler'le paylaşmak zorundadır somurüyu Öte yandan, kurduklan somurge ımparatorluklannda, buyuk Av rupalı dev letler kaynaklan somurmekte daha da serbesttırler Afrıka'da, Asya'da bovledırler Fikri bır temelı de v ar mıdır bu ustunluğun9 YAŞLI KITA ÜSTÜNLÜĞÜ Avrupa'nın 1914'te dunyanın gen kalan bolumu uzenndekı ustunluğu, sadece asken gucune dayanmaz Avrupa. dunyanın fabnkası. bankası ve oğretmenıdır Yaşlı kıtanın ustunluğu başta sanayı ve tıcaret alanındadır \ e bu konuda ılk dıkkatı çeken de şudur Dunyada. Avrupa nın, en başta da Batı Avrupa'nın yaranna bir "dikev işbölümü" yerleşmıştır Bırleşık Devletler"ın hızla sanayıleşmesıne karşın en onemh sanayı merkezı, ışte bu Batı Avrupa'dır Ingıltere, Almanya, Fransa, uretım yeteneğı ıle kıtanın nıtelıklı ışgucunun lO'daVsınesahıptırler Buuçulke, meta uretımınde neredeyse bır tekelı ellennde tutarlar Dışandan hammadde ıle yıyecek maddelen alımında da başta onlargelırler Bırleşık Dev letler maden komuru. demır v e çelık uretımınde başta gelse de, mamul madde dışsatımının ancak yuzde 33'unu oluşturur \e tıcaret donanması, dış tıcaretın sadece onda bınnı karşılar, uluslararası alışvenşte, 4menka'nın payı vuzde 14 \e Asya'nınkı yuzde 10 6 ıken Avrupa nın payı ezıcıdır Tıcaret alanında, \\ rupa butun duny a ulkelen arasında her v onden zorunlu bır aracıdır Once Londra, sonra Amsterdam. ^nvers, Frankfurt, Vıyana, Pans, dunya tıcaretının hakemlen, "iktisadikaranııınerkesderi*1dırler Dev bırmalıgucudevardırbu Avrupa'nın Ancak unutulmasın Bu dunya pazarlannı ellennde rutan ulkeler, butun bır Avrupa demek değıldır Batı Avrupa'nın bu ayncalıklı ulkelen, ıktısatçı François Rerroux' nun dey ırruyle, "egemen Avrupa"dır ve karşısında da, tanmı gen \e sanayısı çocukluğunu yaşayan "edilgin Avrupa" vardır Bınncısının başında Ingıltere ıle Almanya yer alır, onlan, daha da genden Fransa ıle alabıldığıne sanayıleşmış kuçuk ulkeler. Belçıka. Isvıçre. Hollanda ızler9 Londra, gıderek Ingıltere "düroaekonomisinin merkezTdır Ingıltere'nın asıl rakıbı de, 67 mılyonluk Almanya'dır, teknik ve orgutlenışte bır başka dev gelışmeyı yaşamı^tır Mmanya Bu bırkaç ul İKTİSADI BACIMLILIK Avrupa dışında Amenka Japonya ve bır olçude Domınvonlar bır v ana bırakılırsa, alacaklı sanav ı ulkelennın tekelı tamdır Doğrudan doğruva vonetılen somurgeler dışında \sya, Guney Amenka, Afrıka, bır yansomurge rejımıne tâbıdırler 1842'de 18 ulkenın ımzaladığı antlaşmalann sonucu. Çın'ın kapılan Avrupa'ya açılmiştır O ulkenın yurttaşlan Çınlılere oranla ayncalıklı durumdadır Istedıklen gıbı gırer çıkar. tıcaretlennı yapar, Çın mahkemelennde değıl. konsolosluk mahkemelennde yargılanırlar, bellı noktalarda y abancılann garnızonlan vardır, tıcaret, en ayncalıklı ulus ılkesıne day anır v e dev ede kulak bır gnmruk odenır başta malı avncalıklardan da vararlanılır, bel 1. Dünya Savaşı afişi "Seni Çağırıyorum". hatemoglu 1 9 2 4 Km Maddi egemenlik fikri üstünlüğe de dayanıyor ^ Bilimin kıtası S oz konubu maddi egemenlik, tartişmasız bır fıkrî ustunluğededavanır Son \uzv ıllann en bereketlı fıkırakımlanv la buluşlan AvTupa da ortav a çıkmışlardır ınsanlığm başına musallat afetler ıle salgınlan genleten hekımler >enoızununçehresını değıştıren buyuk bav ındırlık çalışmalannı vuruten muhendısler AvTupa nın laboratuv arlanv la unıv ersıtelennde v etışmışlerdır Gucunun \ e başanlannın sirn da gelıp ondan sonılur Dunvanın dort bucağından oğrencıler tngılız Alman. Fransız vb unıvesıtelerıne doğru akarlar modern bılımın formullen onun kıtaplanndan ya da çev ınlennden bellenır modern dev let y apısı ve yontemı >ıne ondan geİınıp oğrenılır. ulusal ordulann kurulupvetıştırılmesısozkonusu olduğunda, Alman v a da Fransız asken hevetlen Ingıhzdenız gorev lılen gelıp ışe ko^Tilurlar A vrupa, 1914'te gerçek bir üstünlük içindedir. Teknisyenleri ve sermayelen sayesinde "bir uluslararası ticaret cumhuriyeti" kurmuştur ve o cumhuriyet, "Britanya'nın öncülüğünde, ama gerçekte bütün Beyazlann yaranna" çalışır. CUCUN TEKELI Kıyısından bucağından olsa da Avrupa temsılı kurumlanna ovkunulmeye çalışılır Rusya 1905'te, Osmanlı tmparatorluğul908'de,Çm 1912"de A\TUpa sıyasal rejımlennın temelım oluşruran hoşgoru lıberalızm, hatta demokrası ılkelenne \ıızlennı çevınrler Ote yandan denızaşın ülkelerdekı genç mıllıy etçı reförmcular, yoırtlanna bır yenılık getırme kay gısı ıçınde, Av rupa tanhının kendılenne sağladığı orneklerdenesınlenırler BuyükPetro, Kossuüv Mazzini, Cavour. Bismarck. ulusal bırlığı kuran bu dev ınsanlardır. ornekler de FransızDevnmı'nmortayaat Birinci Dunya Savaşı'nda ingitiz ve Alman askerleri... tığı lıberal düşunce, pozıtıvıst y alızmlen bırbınnın karşısına dıken rekabetlerdır anlay ış. yaızyılm başlanndakı Çın reformculanna, Osmanlı'nın Ittıhat ve Terakkı Kormtesi sıv ıl ve su Kara AvTupası'nın en buyuk ıktısadı gucu olan Almanya. bır somurge ımparatorluğundan yoksun baylanna. Balkanlar'ın yurtseverlenne esın venr Boylece 1914'te, kapıtahzmm zafer bavTağını dal tek buyuk dev lettır ve ışlenn boy lesı bır olup bıttıye v armasını kabul etmez. Avrupa dışında v e Av galandırdığıbırdonemde. "bflimvçgücüntekeli''ne rupa'da. butun buyuk devletler bırbınnın karşısınsahıp AvTupa, gerçek bır ustunluk ıçındedır Avnıdadır ve aralanndan kımılennın ıçerde guçluklen pa. teknısyenlen ve sermayelen sayesmde, Elie v ardır trlanda'da. Alman ve Rus Polonya sında. AlHaTevj randeyışıyle "bir uluslararası ticaret cumsaceLorraıne'de, Fınlandıya'da, \vnsturya Mahurijeti" kurmuştur ve o cumhunyet, "Britanya'nın onculüğunde, ama gerçckte büriın Bevazla canstan tmparatorluğu nun Slav ya da Lafn azınr lıklan arasındadır bu sorunlar v e ulusal bılınç ılerrm \ aranna" çalışır Paralann ıstıkran, sermayeleyıp mıllıyetçılıklenn de o olçude kızıştığı her lerle ınsanlann dolaşımındakı kolaylık, ıktısadı kalkınma, butun bunlar. sıstemın gucu hakkmda mut yerde duşundururler rejımlen lak bır guven yaratmıştır ve çok az kımse kuşkuOte yandanrekabetlervardır kı, ılerlemelen, onlanır bundan Ama y ıne de tehhkeler vardır lara bır eşıtlık statusu tanunaya Avrupa'yı zorlar Amenka kıtasında, Bırleşık Dev letler'ın nufuzuSOMURGE IMPARATORLUCU na bır pay ayırmak gerekmıştır, Uzakdoğu'da da Gerçekten. ıktısatçı Ke\nes'ın, anısını ıç geçı Japonya'nın nuruzuna, bununla beraber. pazarlann genışley ıp yavıldığı bır sırada \vrupa'nın karaurerek canlandırdığı bu mutlu zamanlann Av ruşısındakı tehdıt, henuz kaygılandıncı gozukmez pa sı, uluslararası ılışkılerde gıtgıde artan bır anarDevamı 4. Sayfada • şı ıle burun burunadır v e buna yol açan da emper (Cumhuriyet19 Temmuz 1936) ICARDRNANS Û2EL 81 YIL Cumhuriyei lmthaz Sahibi: O.nviHLRh'ET \AKn adına tLHAN SELÇUK Genel Yaym Yonetmenı İbrahim Yıldız # Sorunilu Müdur Mehmet Sucu # Ek Koordınasvon ve Duzenleme Munev>er Oska>, Elif Tokba> Yayımlavan: \enı Gün Haber ^jansı Basin ve Yayıncıhk"\ Ş Turkocagı Cad 39 41 Cağaloğlu 34334 îstanbul PK 246 Sırkecı 34435 lst Tel (0^212)512 05 05 (20hat) Faks (0 212» 513 85 95 Yaygın surelı \avın Baskı: thlas Gazetecılık AŞ 29 Ekım Caddesi No 23 Yenıbosna Istanbul Dağıtım: Vlerkez Dağıtım Pazarlama San ve Tıc A. Ş Cumhunjet Reklam: # Genel Müdur Özlem Ayden # Genel Mudur Yardımcısı Semra Yazıcı Tel (0212)512 41 19512 48 30 512 47 78 Fax (0212)513 84 63 TAKSIT wwwhatemoglu.com.tr O M N E ( E K Z TOftttt Samanyotu î t Osnanbvy M. (02121225 62 UÎ W 9 JBft İ\ 2ii 30 50 S A BY MRE SUADİVî: Bağdat Caddesi lel: (0216) 369 00 49 PENDİK OUTLET: Dumankaya Outtet Centet lel: (0216) 473 52 55 İKİTEUJ OUTLET: Turgut Özol Cad. No: 153 Tel: (0212) 549 40 56 İZMİT OUTLET CENTER: Tel: (0262) 335 57 35 KONYA M1 REAl: No 45/46 Tel: (0332) 265 19 10 KONYA MASERA: Tel: (0332) 241 61 15 ÇORLU ORION: îel: tO282) 673 26 64 ZONGULDAK: Gazlpaşa Cad. No: 77 Tel: (0372) 252 17 97 SİIRT: Gures Cad. No: 121 Tel: (0484) 224 00 43 ERZLRUMPEKYAK1NDA...