Katalog

12 Cumhuriyel 8İYIL KURTULUŞTAN KURULUŞA ürkler. Bınncı Dünya Savaşı'ndan, kendılenne dayatılmış antlaşmayı yırtarak çıkan belkı tek halk oldu Oraeğın Almanlar, Versaılles Antlaşması ıçın bunu y apamadılar. orada faşızmın gelışının nedenlennden bın de budur Ulke tanhınde bır savaş ılk kez dev nmcı sonuçlar yaratır "Kurtuluş"u "Kuruluş" ızleyecektır Profesor Bülent Tanör'un de dedığı gıbı, "Aslında bu iki siırec iç içe geçmiştir. div^lektik bağlarla birbirine kenetlenmiştir. Kurtuluş için savaşılırken. kuruluş olgusu da hay ata doğmuştu. 1920 her ikisinın de başlangıcıdır. Kurruluş'tan sonra da kuruiuş veni bir yükseüş kaydettL" Kuruluş ozunde "devrinıler''dır Anadolu'nun Güneydoğusu Fransa'ya, İzmir ve çevresi Yunanistan'a bırakılıyor Osmanlı'yı budama operasyonu ınncı Dunya Savaşı'nda yenılenler, Avusturyalılarla Macarlar, Bulgarlar, en sonda da Almanlar ateşkes ısterken. aralannda Osmanlı De\ letı de \ardır îtılaf Dev letlen'nın onunla yaptığı ateşkes de 30 Ekım'de. Lımnı Adası'nın kuçuk bır Iımanında. Mondros'ta Ingıhzlere aıt Agamennon adlı bır zırhlıda ımzalanır "Mondros MütarekesTdır bu 25 maddeden oluşan mutareke. aslında bır ateşkesın mtelığını çok aşan ağır koşullar ıçermektedır Belgeyı Osmanlı De\letı adına ımzala>an RaufBej, onunla. devletın bağımsızhğı ve saltanat hukukunun butunuy le kutanldığını soylese de, durum hıç de oyle değıldır Ustelık ateşkesı sert bıçımde uygulamaya kararlı ttılaf Devletlen, aralannda daha once pay laşma antlaşmalan yapmışlardır \e onlara dayanıp ülkelenn ışgalıne ordunun terhısıne \e silahlann alınmasınagınşırler Enbaşta ışgal edılen de lstanbul'dur Ertesı yılın mayısının ortalannda tstanbuldan Samsun'a doğru kalkan bır gemıde Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal v ardır \ e Anado l u' y a 7 gore\lı olarak gıtmektedır Paşa. 192* yılında okuyacağı unlu Söylev "ının başında. Bınncı Dunya Savaşı'nın sonunda Osmanlı Devletı'nın durumunu şu çarpıcı çızgılerle çızecektır "1919 senesi MayısTnın 19'uncu gunü, vaziyet ve umumi manzara: "Osmanlı Dev letı'nın dahıl bulundugu grup Umumı Harp'te ma|lup olmuş. Osmanlı ordusu hertaraftazedelenmış, şartlan ağır bır mutarekename ımzalanmış Buyuk Harbın uzun senelen zarfinda, mıllet yorgun \e fakır bır hale duşmuş Mıllet ve memleketı Umumî Harbe sevk edenler, kendı hayatlan endışesıne duşerek memleketten fırar etmışler Saltanat \ e hılâfet mev kımı ışgal eden Vahdettın, mütereddi(soysuzlaşmış) şahsını ve yalnız tahtını temin edebileceğini tahayyül ertiğj deni (alçak) tedbirier araşürmakta Damat Fent Paşa'nın riyasetindeki kabine, âciz. haysiyetsiz. cebin (korkak), valnız padişahın iradesine tâbu ve onunla beraber şahıslarını vikaye (koruma) edebilecek herhangi bir vaznete razı~ T B 0 smanlı Devleti'ni elinde tutanlann tezlerinde bir "Anavatan" ya da "ulusal toprak" anlayişi yoktur. Var olan ve hatta var olmaya devam eden, günü geçmiş bir "feodaldinsel imparatorluk" toprakları anlayışıdır. "Kutsal topraklar", anavatan değil Arap illeridir. Egemenlik ise İngiliz himayesinde biryan bağımlı imparatorluktur. Mondros'tan hemen sonra Anadolu ve Trakya'da, işgallere karşı, yerel, ama kendiliğinden örgütlenmeler ortaya çıkar. Onların tezleri çeşitli ve karmaşık bir nitelik taşısa ve emperyalizm olgusunu kavramamış da olsalar, baş eğmeyi değil, direnmeyi ve silahlı mücadeleyi öngörürler. REFORMLAR Bu oluşumun üç onemlı kademesı vardır Saltanatın kaldınlması, Cumhunyet'ın ılanı v e Hılafete son v ermek Saltanatın kaldırılmasıyla koklu donuşummlenn onu açılmış olur Cumhunyet, devletın ve Turk Devnmı'nın bizzat kendısı olarak doğar Hılafetınkaldınlmasıyla da, dev letın tepesınde " ıkıbaşlıhk'" olasılığı onlenırken, dınsel bır kurum tasfıye edılerek dev letın laıkleştınlmesı yolunda bır adım daha arılmış olur Bunlan, laık ve demokratık bır zemınde olmak uzere, bır hukuk reformu ızleyecektır Medeni Yasa (1926), bu hukuk reformunun doruk noktasında yer alır. yurttaşlara, her turlü aynmın otesınde bırbınne eşıt ınsanlar olarak, bırey olarak bakan bır felsefenın urunu sıfatıyla yururluğe gırer Onun en onemlı katkılanndan bın de şudur Kadınerkek eşıtlığını kabul ve ılan etmesı' Kadına ıkıncı sınıf bır ınsan. alınırsatılır bır mal olarak bakan bınlerce yıllık feodaldinsel bır anlayışın karşısına. çağdaş bır goruşun temsılcısı olarak çıkar Medenî Yasa Kadına. erkekle eşıt bır duzeyde yer vermenın sıyasalsosyal başka duzenlemelen de olacaktır ılerde Butun bu gelışmelenn uzennde enıkonu durmuş olan bır başka aydınımız, \ttilâ İlhan, Turk Devnmı'nı. şu uç eylemm üstüne kurar Emperyahzme karşı Kurtuluş Sa\ aşı, padısaha karşı demoratık devnnı ve toplumun ummet aşamasından mıllet aşamasına donuşumu ULUSAL TOPRAK ANLAYIŞI •'Ordunun elınden sılâh ve cephanesı alınmış \e alınmakta "îtılaf Devletlen, mutareke ahkâmına nayete luzum gonnuyorlar Bırer \ esıle ıle îtılafdonanmalan ve askerlen lstanbul'da Adana v ılâyetı. Fransızlar. Urfa, Maraş, Ayıntap Ingılızler tarafından ışgal edılmış AntalyaveKonya'da îtalyan askerlen. Vlerzıfon \e Samsun"da Ingılız askerlen bulunuvor Her tarafta ecnebı zabıt v e memurlan \ e hususı adamlan faalıyette Nıhayet. soz başi olarak aldığımız tanhten dort gun ev^v el. 15 Mayıs 1919 'da, Îtılaf Dev letlen'nın muvafakatıle Yunan ordusu Izmır'e çıkanlıyor '" Neyapmalıpekı 0 Bu satılan yazan Çağdaş Turkıye'nınenonemlı olayı olan Profesor Bülent Tanör'un deyımleny le bır "Kurtuluş", arkasından da onunla ıçı ıçe "Kunıluş" olayının ıçmde ve başında olacaktır NasıP Çeşıtlı tezler \ardır ortada Îtılaf bloku tezlen, sonunda S evTes Antlaşması'nda (10 Ağustos 1920) somutlaşır Onunla y apılmak ıstenen de tam bır "budama operasyonıTdur Anadolu'nunGuney doğusu Fransa' y a, Traky a hukuken. tzmır v e çe\Tesı fıılen Yunanistan'a bırakılmakta, bağımsız bır Ermenıstan ve ozerk bır Kurdıstan oluşturulmaktadır Marmara ve Boğazlar'ın yonetımı uluslararası bır komisyona venlmıştır Bunlann ortasinda neredeyse "\atikanlaştırılmış"> bır Istanbul y er alır Paylaştınlan alanlann dışı ıçın çızılen model de, bır "köylu toplumu" ve "kapa< lı ekonomi" dır Osmanlı Devletı'nı elınde tutanlann tezlennde bır"' Anavatan" y a da "ulusal toprak" anlay ışı y oktur Var olan v e hatta var olmaya devam eden, Afâtürk'ün Samsun'a çıktığı 19 Mayıs 1919 milli müCadele ruhunu ateşledi. 19 Mayıs kutlamalanndan vç ' T\ çağdaş Türkiye'den gunu geçmiş bır "feodaldinsel imparatorluk" topraklan anlayışıdır "Kutsaltopraklar", anavatan değil. Arap ıllendır Egemenlik ıse Ingılız hımayesınde bır yan bağımlı ımparatorluktur Mondros'tan hemen sonra \nadolu ve Trakya'da, işgallere karşı, yerel. ama kendiliğinden orgutlenmeler ortaya çıkar Onlann tezlen çeşıtlı v e karmaşık bır nıtelık taşısa v e emperyalizm olgusunu kavramamış da olsalar, baş eğmeyi değil. direnmeyi ve silahlı mücadeleyi ongorürler Osmanlı tezlennden farklı olarak, nufus ve ulke anlayışlan ulusal nıtelıktedır v e adı konmamış bır mıllet egemenlığıne ınanırlar Onlann arkasından Mustafa Kemal v e arkadaşlan. *uhısal/Kemalisttez"ıgelıştıreceklerdır Burada asıl rol de Mustafa Kemal Paşa'dadır Paşa. bır aranıştan sonra varacağı noktaya vanr Once venlı koşullarda ne yapılabıleceğını dener. bunun çıkışsız olduğunu ve yerleşik meşruluk yollannın tukendığmı gordukten sonra da. "duvann öbür tarafina geçme" karannı v enr Ne v ardır "duvann öbür tarafi"nda''' Tam bağımsızlık. ulusal bağımsızlık ve ulusal demokratık egemenlik1 Halkm gucu \e ıradesı, kurtuluşun bıncık kaynağıdır. çunku dayanılabılecek başkabırguç yoktur Her şey bu doğrultuda yurur, yurutulur Kurtuluşçu orgutlenme şeması, yerelhkten bolgesellığe, bolgesellıkten ulusallığa doğru bır yukselış gostenr Bu yukselışte. en çok hatırda kalanlar da Erzurum ve Sıvaskongrelendır Doruğa,Turkıye Buyuk Mıllet Meclısf nın kuruluşuyla vanlır (23 Nısan 1920) KUVVETLER BIRLİCİ TBMMde, 1921 Anayasasııleyenıbırdevlet, "Turkive DevletTnı ılan eder Butun yetkıler, "kuvvetler birliğj'" ılkesıne gore Meclıs'te toplanmıştır Meclıs. yrurutme yetkısıru kendı adına kullanmak uzere "tcra V'eküleri Heyeti"nı seçer, onun başinı da yıne Meclıs behrler ve heyet, her bakımdan Meclıs'e karşı sorumludur Kay ıtsızşartsız mıllet egemenlığı1 Anayasa. bunu şoyle açar 'idare usulü, halkın mukadderaünı bizzat ve bilfıil idare ermesi esasına" day anır(Madde 1) Butun bunlar neyı göstermektedır9 Şunu Gerçek bır demokratık sureç başlamıştır DemokrasınınanakurumudaTBMM'dır Bu demokrası "ulusal" bır demokrası. ıdeolojısı de "ulusalegemenhVtır Bırbuyoıkyenılıkdeşudur TBMM, geleneksel Osmanlı egemen sınıflannın sıy asenen uzaklaşmasına. "ulasal burju>a" unsurlannvukselışınesahneolmaktadır AyncaTBMM, bır savaşı demokrasıyle yonetmek, bunalımı demokrasıy le aşmak gıbı son derece netamelı bır gorev yuklenmıştır Ulusal kurtuluşsav aşlantanhın de belkı bır eşı daha gostenlemeyecek bır ornektır bu Ote yandan. savaş bır demokrası üretmışse, bır nedenı de şudur Bu savaş, otekılerden farkh olarak "haklT \e "halkh"ydı Ancak, eklemelıyız de TBMM donemının eksıksız ve lıberal bır demokrası olduğu da sanılmasın Mıllıcı guçlenn demokratık katılımına day anan rejım, kurtuluş mücadelesının karşısında olanlara da amansızdır Bunun ıkı çarpıcı kanıtı, Hıjıuneti\atanrye Kanunu ıle İstiklal Mahkemeleridır Her ıkısı de, tıpık bırer ıhtılal tasarruru v e kurumu ıdıler Kurtuluş olayı, ışte bu koşullarda ve bır dızı askeri zaferle gerçekleştı Sakarya, Inönu savaşlan, Başkomutanlık Meydan Muharebesı derken. ordu 9 Eylul 1922'de Izmır'dedır Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923). ışte bu zafenn urunlennı dev şınr "Milli Misak" sınırlan ıçınde, bağımsiz bır Turkıye vardır ortada SevT parçalamıştı Anadolu'yu Lozan yenıden butunleştınr Onun hemen arkasından hukuku ve sosyal yaşamı laıkleştırme ışlemlen ortaya konur Eklemış de olalım Turk Kurtuluş Savaşf nı Turk \unan savaşma ındırgeme, olayın çapıru gorememektır Gelışmeler hemen her adımda, asıl hasmın, Ingıltere'den başlayarak emperyalızm olduğunu gostenyor Rusya'dakıyenırejım. SovyetlerBırlığı ıse Turkıye'nın kurtuluş mücadelesının sonuna kadar yanında yer alır Devamı 13. Sayfada H AYDINLANMA Yıne ona gore kımlıgımızı ortaya koymamız, ancak "çağdaş, ulusal bir kühur sentezTne gınnekle mumkundur oıseısterıstemez"akılcı,demokratikvelaik" olacaktır Turkıye"de "A\duüanma"nın da hedeflendır bunlar Boylece çağdaş tanhımızde. Bınncı Dunya Savaşı'nın ertesınde başlayan, 20'lerle hızlanan. Cumhunyet'le doruğuna çıkan bır sureç. yuzy ıllık ozlem ve bekleyışlere hem yanıt venr hem daha ılenlere gıtmenın yollannı açar Bu sureç. elbette "Tannvergisi" değıldır Tanhın yarattığı ımkânlan, ınsan ıradesı v e deha alır. ıçıne buyuk bır geleceğın mayasını da katarak yoğurur O maya tutmuştur Ve Cumhurıyet'ın de 81 vılındavız GELÎN CUMHURİYET SEVİNCÎNİ BtRLtKTE PAYLAŞALIM Laık ve çağdaş yaşamın kaynağı olan Cumhuriyetin gerekliliğını asrın başındayken gorup bızlere emanet ettığı ıçin Atamıza minnettanz. Demokrat, laık, çağdaş Cumhurıyetten yana olan Çığlilıler ve şahsım, Cumhunyetımıze bü\iık onem vermekteyiz. Bızler Cumhunyet kazanımlarını daha ılenye götürmek isterken genci güçler bunları sıstemlı olarak yok etmeye çalışmaktadır. Bu ulkenın aydın insanları olarak bu kazanımları korumamız yetmez Bılımın ve bılımsel gelışmenın ışığında ılerıye taşımanın yolunu bulmak ve süreklı çoğalarak halkımızla bütünleşmek zorundayız. Bız Çığlilıler olarak Cumhuriyet değerlerıni seviyoruz. Sızlerin de sevdığını bıliyoruz. Sizlen Cumhuriyet Bayramı sevincini paylaşmava ve şölenımıze katılmaya davet ediyoruz. Sizlerle bırlıkte olmak bızlere onur ve güç katacaktır. Sızleri aramızda görmek dıleğı ıle tüm ülkemızin Cumhuriyet Bayramı'nı kutluyorum. HEPİMİZE KUTLU OLSUN Cumhuriyetimizin 81. kuruluş yıldönümünü gururla kutladığımız bugün, Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yoktan var edilmiş bir ülkeyi, çağdaş dünyanın örnek bir üyesi olarak gelecek kuşaklara emanet edecek olmanın heyecanı içindeyiz. Hepimize kutlu olsun. BİIİMLERİ MERKEZİ DERSHANELERİ h g ı i u ı ı LHKII N'ıruıııiciıııı ışımı Tci «212 6 « 4 * * 4 ww» feaıbılımkn.cınn eaual m«s<5 feehılıajfcn wm Ensari BULUT Çiğli Belediye Başkanı KONAK BELEDİYE BAŞKANLIĞI