Katalog

29 EKİM 2003 ÇARŞAMBA 80. Y1L ÖZEL EKİ SAYFA Mustafa Kemal Paşa, Hereke İstasyonu'nda (17 Kasım 1923)... yenı bır oluşuma doğru akar gıbı v ^ \s bır gıdış gozle gorulup elle tutulurcasma hissedılmektedır Oyle kı bu gıdışı durdurmak ıste>enlenn engellenmelen bıle bu oluşuma katkı yenne geçmektedır TBMM Hukumetı"nın Bakanlar Kurulu Başkanı Fethi (Okyar) Bey dır Bu gore\e Rauf (Orbay) Bev'ın ıstıfa etmesıyle İçışlen Bakanı'yken getınlmıştır Rauf Be\ gore\ı bırakalı ıkı av kadar olmuştur Rauf Bey. Lozan Banş Konferansı sırasmda uvuşmazlığa duştuğu Başdelegemız İsmet Paşanın Isvıçre'den Ankara'va donuşunde duzenlenen karşılama torenıne katılmak ıstememış. "Seçim böigem Sıvas'a gitmek istiyonım" dıye Ataturk'ten ızm nca etmıştı Bunun uzenne <\taturk kendısıne *\nkara'da buiunarak İsmet Paşa'yı, hukumet başkanına yaraşır bir bıçimde kabul etmesi ve kutiamasıgerektiğini" bıldırmıştı Ne var kı Rauf Bey. "*kendmi tutamıyorum. vapamayacağımr dıverek ısteğınde dırenınce Bakanlar Kurulu Başkanlığı ndan çekılmek zorunda kalmıştı Işte bu ıstıfadan sonra Hukumet Başkanlığı gorevı Fethı Bey'e \enlmı^tı Bu olaylar. 1923 yılı Ağustos ayının ba^lannda geçer O ı/"l ^'' o n c e f \ g aşanmakta Atatürk'ün kaleminden 29 Ekim alınır ve sonunda toplu ıstıfa yazılır Bu çekılme yazısı V Ekım'de once Halk Partisi Genel Kurulu'nda, daha sonra da Meclıs'te okunur Gelışmelen yme Ataturk'ten aktaralım "BakanlarKurulununçeldldiğibeffiohır olmaz, Meclis uyeleri Mecüs odalannda. evterinde grup grup toplanarak, yeni Bakanlar Kurulu BsteJeri düzenlemeye başladılar. Bu durum. 1923 Ekim ayının 28'inci gunü geç vakte dek sürdü. Hiçbir grup, bütün Medis'çe kabul olunabilecek ve kamuoyunca iyi karşılanacak adlan ıçeren bir aday listesi saptayamıyordu. Özellikle, bakanlara aday düşunulurken, o denli çok istekli çıkıyordu ki, herhangi birini öbürlerine yegleyerek saptanacak listeyi kabul ettirmekteki güçhık, Uste , düzenlemekle uğraşanian umutsuzluğa ve kaygıya düşürdü." \ e bu gruplann soluk almadan yaptıklan çalışmalar, ne de Istanbul basınının başta Rauf Bey olrnak üıere, Bakanlar Kurulu Başkanlığf na seçıleceğı umulan kımı kışılenn resımlennı yayımîayarak yaptığı uyarmalar herhangi bır sonuç alınmasıru sağlayamaz Ote yandan Halk Partısı Yonetim Kurulu da bır lıste hazırlamak ıçın yoğun çahşmaya başlar, ne var kı onlar da uzennde anlaşma sağlanan bır Bakanlar Kurulu lıstesı belırle\emezler Duğumu açarak. Meclıs'ın dunımunu kurtarmak uzere Ataturk'un ortaya koyduğu çozum volunu kendmden dınleyelım "28 Ekim gunü akşam üzeri toplanta halinde bulunan Parti \ önetim Kurulu beni cağırdı („). Du/enlenen listeye goz gezdirdim. Bence uvgun olduğunu. anıa bu listede adlan bulunan kışilerin de duşuncelenmn ve kabul edip etmeyeceklennin sorulması gerektiğini sövledim. Bu onenm uvgun görüldü. Örneğia Dışişleri Bakanhğı'na aday gösterilen \usuf Kemal (Tengirşenk) Bey'i çağırdık. Vusuf Kemal Bey, bu listeye girmeveceğini biklirdi. Bundan ve buna benzer başka dunımlardan anladım kı, Parti Y onetim Kurulu da kabul edilebilecek kesin bir aday listesi duzenleyememektedir. \ önetim Kurulu uyelerine, gerekenlerle daha çok görüşerek, kesin bir liste yapmalannı oğutJedikten sonra yanlanndan aynklım. Gece olmuştu. Çanka\a'ya gitmek uzere 1 Meclis'ten ay rüırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemakttin Sami ve Halit paşalara rastladım. \ü Fuat Paşa. Ankara'dan aynlırken bunlann Ankara'va gekliklenni o gunkü gazetede de okumuştum. Daha kendileriyie gorüşmemiştim. Benimle göruşmek içın o zamana değin orada beklediklenni anlavınca akşam vemeğine geunelerinı Milli Savımma Bakanı Kâzım Paşa'ya ve Fethi Bey'e de Çankaya'ya benimle birhkte gelmelerini soyledim. Çankaya'ya vannca, orada beni gormek uzere gelmiş olan Rıze milletvekili Fuat \fyonkarahısar milletvekili Ruşen Eşref (Ünaydın) beyiere rastiadım. Onlan da vemeğe ahkovdum. \emek yenirken 'Yann cumhurivet ilan edeceğiz!' dedim. Orada bulunan arkadaşlar, hemen duşüncemi benimsediler. \emeği bırakük. O dakikadan başlayarak izlenecek v ontem için kısa bir program düzenledim ve arkadaşlan gorevlendirdim." 28 Ekım gecesı Çanka> a'da bulunan konuklar oradan erkence aynlırlar. yalnızca İsmet Paşa kalır 0 gece boyunca Ataturk ıle İsmet Pa^a. Cumhunyetın ılanı ıçın anayasada \apılması gereken değı^ıklıklen ıçeren bır tasan hazırlarlar Bılındığı gıbı bu değı^ıklığın en onemlılen > onetim bıçımıyle ılgılı olanlardır "Türldyedevietininhükümetbiçnni cumhuriyettir" rumcesıyle başlayan yenılıkler cumhurbaşkanmm de\ letın başı olmasını saptamasıyla surer. ardından başbakanın cumhurbaşkanınca seçıleceğı, bakanlan da başbakanın seçeceğı \e oluşan Bakanlar Kurulu'nu cumhurbaşkanınm Meclıs'ın oyuna sunacağının belırtılmesıyle noktalanır Makineli tüfek birliği 'Yaşasın Türk Ordusu' pankartının önünde... İzmit'te Kemalist bir Türk kurşuna dizilirken... |\/|eclis'in tutumu Ekım ayına vanldığında Meclıs'ın butun gucu>le hukuırete yuklendığı gorulur Işte Meclıs'ın bu iv. jrtnunu \taturk buyuk So> levı'ndel*) şoyle anlatır "Baylar, çok geçmeden Mecns'te Fethi Bey 'in başkanlığındaki Bakanlar Kurulu'na \e özellikle Fethi Bey'in kendisine karşı iğnetemeter ve eleştiriler başladı. \nlaşıklığına gore kimi milletvekiHerinde bakan ohnak istek ve dileği artmışü. İşbaşındaki bakanlan beğenmıyorîardı. Fethı Bev. dikkatini ve gucunü Bakanlar Kurulu Başkanuğ gorevinde toplayabilmek için, İçişleri BakanhğTndan çekildL Mne o gun. Meclıs İkinci Başkanhğı da \li Fuat Paşa"run çekilmesiyle boşaJdı.ı24Ekım 1923) Bızimle goruşte v e çalışmada uzlaşıp birleşmeyı gerekli görmeksizin bağımsız \e gizli olarak çalışan kuçuk bır grup betirdL Bu grup temiz yürekli ve haksever gibi gorunerek, butun parti uyelerine kendi goriışlerini benimsetmede başardı oünaya başladı. Orneğıa bır partı toplanüsında. İçişleri Bakanhğı'na Erzincan Milletvekili Sabıt Bey'in ve Meclıs Ikınci Başkanlığı'na da İstanbul'da bulunan Rauf , Bey'in, Medis'çe seçilmesini sağladı(25Ekım 1923) Oysa ben, Sabit Bev 'in İçişleri Bakanı olmasını uygun gormemıştim. Sabit Bey'in kimi illertfe vaü olarak çahşünlmış buhınmasuu, yeni Turkive'nin içişlerini yeni koşullarla yonetebileceğine yeterli kanrt sayamıyordum. Rauf Bey'in de NÎeclis İkinci BaşkaıuığTna seçilmesini doğru bulmuyordum. Çünku Rauf Bey, daha dun Bakanlar Kurulu Başkanı idL Ne gibi duygulann etkisi altında çalışüğmdan dolayı. başbakanlıktan çekilmek zorunda bırakıltiığı biünivordu. Buna karşın. onu Mecüs'in İkinci Başkanlığı'na getirmekle. bütün Meclis'in onun goruşune kaüldığını; yani bütün Mechs'in Lozan Banş Antiaşmasrnı yapan ve Bakanlar Kurulu'nda Dışişleri Bakanı olarak bulunan İsmet Paşa'} a karşı olduğunu gostermek amacı guduluyordu ( ) Fethi Bey v? arkadaşlan hukumet işlerini rahatça y apamay acak bir duruma getirikti ( ) Bakanlar Kurulu çahşmalannın her gun temebiz birtakun nedenlerle çığınndan çıkanldığı kanısına vardıktan sonra. u\gulamak ıçin sırasını beklediğtm bir tasannuı uy gulama zamanının geldiği v argısına vaımıştun ( ) Gerek Bakanlar Kurulu Başkanı Fethi Bey "in. gerek öbur bakanlann çekilmeleri zamanmın gcldiğini ve bunun gerekli olduğunu ileri sürdum. Yeni Bakanlar Kurulu seçiminde, şimdiki bakanlar MecBs'ce veniden seçflirlerse; bunlar, yine bakanhktan çeldlecekler ve Bakanlar Kuruluna girmeyeceklerdi ( ) Bayiar. ahnan bu karann ve boyie davranışm içyuzu incelenirse şu sonuç çıkar: İktidar hıtkusu olan grubu hukumet kurmakta büsbutun serbest bırakıyoruz („), bunlann diledıkkri gibi bir Bakanlar Kurulu kurarak ülkenin ahn yazısma el kovmalannda bir sakmca görmüvoruz (.); şu ya da bu yolda bır hukumet kurmavı başarabilirlerse, bu hükumetin yonetim biçimini ve yonetimdeki becerisini bir sure izlemenin ve dahası ona yardun etmenin uvgun oiacağı kanısına vardık (...)• Hukumet kurmayi başaramazlarsa ortaya çıkacak düzensizlik. elbette Mecüs'i uvarmaya v^rayacakn." Bu kararlar Bakanlar Kurulu"nun Ataturk'un konutunda Çanka\a"da 25 ve 26 Ekım gunlen yaptığı toplantılarda Atatürk'ün yakın arkadaşı Ali Fuat Paşa ve Rauf Orbay beraber toplantıda. (Fotoğraflar: Atılla Oral arşıvı) ÖZKAYNAĞIMIZ: CUMHURİYET Vardığımız her hedefte, gosterdığımız her başanda. her zaman, her yerde gucumuzu ozkaynağımız olan Cumhunyef ten alıyoruz. fttatürkün iki isteği \tarurk bo\lece ıkı ısteğıne de ula^ır îlkı \illar oncesmde duşledığı cumhunyet \onetımını \en \e zamanı geldığı ıçm uygulamaya koyması. otekı de artık ba^bakanı da bakanlan da tek tek Meclıs m seçme karma^asina?>on\enlmesı ErteM gun 29 Ekım Pazartesı oğleden sonra saat 13 30"da Halk Partısı Genel Kurulu'nda bu değışıklık tasansı okunup tartışıldı Saat 18 OO'de Meclıs toplantısında ele alındı Bu tanhsel oturumun sonucunu Ataturk şoyle anlatır "Bayiar, Medis'çe Cumhuriyeti kabul karan 29/30 Ekim 1923 gecesi saat 2030 "da verildi. On beş dakika sonra. vani 20.45'te cumhurbaşkanı secimi yapıldı. Durum o gece butun ülkeve bildirildi ve her verde, gece \ansından sonra. yuz bir kez top ahlarak halka duy uruldu. ilk Hukümet'i İsmet Paşa'nın kurduğunu ve Meclis Başkanhğı'na Fethi Bey 'in seçildiğini bitiyorsunuz." (*) Almtılaı SO1LEI' m Turk Dıl Kurumu tarafından 1963 \ıhnda vapılan hasımından aktanlmışnr Nice 80'ıncı yıllara, 1 Cumhun'vet Bayramı kutlu olsun OYAKİBANK