Katalog

SAYFA CUMHURfYET 29 EKİM 2003 ÇARŞAMBA Cumhuriyet'in ilanını yaşayanlar ürkiye Cıımhuriyeti'nin 80. kuruluş yılını yaşıyoruz. Günümüzde Cumhuriyetin ilanına tanıkolmuş kişileri bulabilmek artık olanaksız. 1973 'te Cumhuriyetin 50. yılında Cumhuriyetin ilanını yaşamış kişiler aramızdaydılar. O vıllarda televizyonda yapımcı idim. O günleri gazeteci, politikacı olarakyaşamış kişilenn anılanna dayanarakbirtelevizyon pıvgmmı hazıHamıştim. umtıutiyetin 50. yüında hazıtiadığım buptvgnamda îsnıetİnönü, 2. dönem Eıgani Milletvekili İhsan Hamit Tıgrel, Milletvekili Hikmet Bayur, Milletvekili ve General Fahrettin A Itay, gazeteciler MünirMüeyyetBekman ve Mecdi Sadrettin Sayman, 1923 'te TBMM'de zabit kâtibi olatvkgörevyapanOrd.Prof.Dr.Hıjh Veldet Velidedeoğlu gibiCıonhıoiyetinilanıgünleıirü yaşamış kişilerle konuşmuştum. Bu konuşmaları yazı dtisi haline getinüm. (N.K) Atatürk'e göre Birinci Büyük Millet Meclisi bir savaş meclisi idi. Savaşın bitişi, düşmanın denize dökülmesi ile bu meclis görevini bitirmişti. Gerçi birçoklanna göre savaş bitmişti ama Atatürk için asıl savaş şimdi başlryordu. 80. YBL OZEL EKÎ Aşama aşama gelen devrim Nazmi KAL Cumhuriyet fıkrinin Atatürk" ün kafasında Samsun'a çıkışı ıle bırlıkte netleşmesıne rağmen Kurtuluş Savaşı'nın zafere ulaşmasına kadar. uzun süre bu düşüncesıni sakladı. Nuruk'ta Atatürk neden Cumhunyet düşüncesini sakladığını şöyle anlatıyor: "Bu mühim karann bütün icabat ve zarurhatını ilk gününden izhar ve ifade etmek elbette münasip olmazdı. Tatbikatı birtakım safhalara ayırmak ve vakayı ve hadisattan istifade ederek milletin hissivat ve efkânnı izhar eylemek ve kademe kademe yürüverek hedefe vasıl olmaya çalışmak laam geliyordu. Bu son sözlerimi hulasa etmek lazım gelirse diyebilirim ki ben milletin vicdanında \e gelecekte hissettiğim büyük gelişim yeteneğini bir milli sır gibi vicdanımda taşıyarak kısım kısını bütün topluma uvgulattırmak zorunluluğunda idim."( 1) Atatürk hakkında pek çok kitabın sahibi Ord. Prof Yusuf Hikmet Bayur anlatıyor "Atatürk aerek askeriikte gerek siyasada eşsiz başanlı bir devlet adamı idi. Cumhuriyetin ilanı konusunda da bir ~ taktik ve strateji uyguladı. yapı Cumhunyet ıdaresı idi. Atatürk ıse aynı fikırde değildı. Atatürk 23 Nisan 1920 de" toplanan bınncı TBMM'yi düşündüğü devrimci fikırlerinı uygulayacak nitelikte görmüyordu. Tam halk egemenliğıne dayalı bır devlet kurabilmek için bazı anayasal değişikliklere ihtiyaç vardı. Bunun ıçın yeni bir meclis gerekiyordu. Atatürk'e göre binnci büyük millet meclisi bir savaş meclisi idi. Savaşın bitişi, düşmanın denıze dökülmesi ile bu meclis görevinı bıtırmıştı. Gerçi birçoklanna göre savaş bıtmıştı ama Atatürk için asıl savaş şımdı başlıyordu. Atatürk'ün amacı yurdunu kurtardıktan sonra çağdaş bır Türkıye yaratmaktı. Türk toplum yapısını bu inanca göre değiştırmek ıstiyordu. Şeriata dayanan ortaçağ yapısı bır toplum sisteminı yıkıp yenne Batı Uygarlığına dayanan yenı çağdaş bır düzen getırmektı amacı. Bu düzenı kurmak için bır dızı devnmlere gerek vardı. Zafenn üzenne yatıp dınlenmek yoktu. Atatürk, Cumhuriyet fikrini Kurtuluş Savaşı başarıya ulaşana kadar gizlemişti Basarılı devlet adamı Atatürk Atatürk Cumhuriyet düşüncesini neden bır sır gıbı sakladı? Bu davranış doğru mu ıdi?. 12 ciltten oluşan "Türk İnkılap Tarihi" adlı esenn ve Atatürk hakkında pek çok kitabın sahıbi Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur 1981 yılında Atatürk'ün 100 doğum yılı nedenı ile hazırladığım Atatürk'ten Anılar programımda şöyle anlattı (2) u Atatürk gerek askeriikte gerek siyasada eşsiz başanlı bir devlet adamı idi. Cumhuriyetin ilanı konusunda da bir taktik \e strateji uvguladı. Bakın nasıl. Erzurum Kongresi sırasında arkadaşlan ile konuşuyorlar. Mazhar Mufıt Kansu "Başandan sonra ne olacak' dhor. Öyle bir soruş ki herkes Cumhurhet olacak cevabını bekliyor. Atatürk bunu seziyor ve şöyle dhor "Bu mesele hakkında bır şey söylemek ıstemem. hatta söz konusu etmemek doğrudur Bu konunun tartışma zamanı gelmemıştir. Gelınce görüşüruz. Karar \ enlen bır şeyın uygulanması ıçın vakıt ve zamanı beklemek zamanı geldiğım bılmek lazımdır. Şımdı sadece duşman baskısı altında bulunan padışahı ve düşman kuvvetlerinın ışgal ve ıstıla ettiklerı vatanımızı kurtarmak ıçın çalıştığımızı söylemekte fayda vardır' Yani işi kanştirmayuı, işi bozacak şeylere girişmeyin, diyor. Çünkü o sırada padişahın hainliği henüz sabit olmamıştı.Padişah taraftarlan çoktu. Atatürk'ün Samsun'a çıkışı ile birlikte padişahı karşısına aldığı, padişaha baş kaldırdığı zaman zaman yanlır. Bu söylemler gerçek değildir. Atatürk Kurtuluş Savaşı sonuçlanmca>a kadar, gerçek zafer kazamlıncaya kadar padişahı karşısına almamışnr. Hep İstanbul hükümetini hedef göstermiştir." Yazısı güzel olduğu ıçın öğrencı olmasına rağmen mecliste zabıt kâtibi olarak görevlendırilen Ord.Prof.Dr Hıfzı Veldet Velidedeoğlu (3) ile bır sohbetımızde: "23 Nisan 1920'de, meclisin açılış günü padişaha bir bağblık telgrafi çckildi. Bu telgrafi ben kaleme aldım' demişti. Aneak bu belgeye ben ulaşamadım. Atatürk'ün bu anlayışını yine Hikmet Bayur şöyle açıklıyor: uErzurum Kongresi'nin açılışı Atatürk'ün söylediği bir dua ile biter. Buna bazılan tepki gösterir. Atatürk'ün cevabı şöyledir: "Maksadınızı anlıyorum, ama şimdi vazifemiz halku vatanı ve esir padişahı kurtarmaya inandırmaktan ibarettir. Zamansız hiçbir şeye girişmemeje dikkat etmeliviz.1* |\/|uhalefet başlıyor Atatürk bu düşüncesini açıkça ortaya koyunca Atatürk'e gerçek bır muhalefet başladı Eskı arkadaşlan Rauf Orba>. Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele gibi kumandanlar Atatürk'e karşı çıkmaya başladılar 1970 yılında Erdoğan Alkan ıle "Cumhuri>et ve sonrası" adlı bır program hazırlamıştık. Bu programda Atatürk'ün yakm arkadaşlanndan Kılıç Ali ile de konuştuk. Kılıç Ali bu programda Rauf Orbay'ın "Ben padişahın ekmeği ile bü>üdüm, ekmek yediğim sofraya tekme atamam" dedığinı söylemıştı. (Bu film maalesef bugün TRT arşıvınde yok. Sanınm 12 Mart 1971 darbesinden sonra bazı filmlerle beraber bır yerlere götürüldü. Tevfik Rüştü Aras, tsmet tnönü, Cemal Hüsnü Taraj gıbı o dönemın ünlü devlet adamlannın konuştuklan bu fılmın ortaya çıkanlması tarihe hızmet olacaktır. Ilgılilenn dıkkatıne sunuyorum.) Arkası 3 . sayfada \\er vol mubah Ord. Prof Hıfzı Veldet Velidedeoğlu da aynı konuda bir sohbetımizde "Elbette bö\le davranacaktı. 'Selamünaleyküm kör kadf diyerek devrim yapümaz^ayeye giden her yol mubahtu" demişti. 9 Eylül'de düşman Izmır'de denıze döküldükten. Lozan imza edildıkten sonra Atatürk gerek padışah vönetimı. gerek yenı rejim hakkmdaki gerçek düşüncelennı uygulamaya koymaya, nabız yoklamaya. uygun zaman ve zemıni aramaya başladı. Bazılanna göre 23 Nisan 1920"te oluşturulan parlamenter Cumhuriyetimizin 8O.yılı kutlu olsun! Jl 1 DOĞUŞ GRUBU