Katalog

Cumhunyet 29 Ekım 1993 ÖZELEKl 7C.YIL ABIDIN DAVER 11 Çiçek Yerine Eskıden az çok değerlı az çok ışe yarar bır hedıye gonderılmesı adet olan nışan, nıkah ve duğunlerde, şımdı, çıçek yollamak moda oldu Bazı defa, bu çıçekler, en buyuk çıçekcı mağazasının alamayacağı kadar çok oluyor ve bunlara verılen para kuçuk bır ev satm alacak değere yukselıyor Nışanlılar nıkahlılar veya gelınle guvey, tavanlara kadar yukselen guzel ve renklı bır çıçek dekoru ıçınde kalıyorlar Bu arada hatıra olarak çektırdıklerı resımler pek hoş oluyorsa da ertesı sabah kocaman bır yığın soluk ve olgun gul, karanfıl, kasımpatı ıle sararmış ve kurumuş yapraklar, bır supruntu arabasının ıçıne dolduruluyor ve boylece her hafta bınlerce lıra boşuna denıze atılıyor Bu çıçeklerden aralarında çıkartılmış fotoğraf varsa, ondan başka ne bır hatıra ne de bır eser kalıyori Yazık değıl m ı ' Bır gun bıle omru olmayan ve hıçbır şeye yaramayan çıçek yenne daha çok yaşayacak başka hedıyeler gondermek adetı daha faydalı ve daha ekonomık değıl mıdır'? Gerçı ononbeş lıra verınce gonderenın boynundan buyuk bır çıçek demetı yollamak kabıl, bu da ononbeş lıralık bır hedıyeden daha gosterışlı ıse de, akıllıca duşununce, hıç de oyle değıldır Çunku beş lıralık bır hedıye ellı lıralık bır çelenkten daha faydalı ve daha değerlı Çunku daha çok yaşar ve daha çok ışe yarar (Cumhunyet 2 Aralık 1934) Tiyatro 70 yıldır arayış içinde DİKMEN GÜRÜN LÇARER 70 yılın Turk üyatrosunu kısa bır yazıya sığdırmak zor Soze nereden başlamahyım 9 Cumhunyetımızden bıraz daha yaşlı olan Danılbedayı ya da Şehır Tıyatrolan'ndan mı 9 Tıyatromuzu bugunlere getıren onca sanatçıdan mı 9 Devlet Tıyatrolan'ndan mı 9 Bolge Tıyatrolan tasansından mı 9 3 odeneklı tıyatro muz Bakırköy Beledıye Tıyatrolan'ndan mı 9 Sanayıı Nefıse Bırlığı'nden, Tatbıkat Sahnesı'nden. Halkevlennden, konservatuvarlardan, gençlık tıyatrolanndan mı 9 Oyun yazarlanmız, oyunculanmız, yonetmenlenmız, sahne tasanmcılannuzdan mı"* Eleştın kurumundan mı 9 Seyırcıden mı 9 Özel tıyatrolardan mı 9 Ya da butün bunlan kucaklayan Cumhunyet Tıyatrosu'nun kurucusu Muhsin Ertuğrul'dan mı 9 Oyuncu, yönetmen, yonetıcı olmanın ötesınde bır tıyatro bıhmcısı olarak da her geçen gün bıraz daha yozlaşan İstanbul'da anısına anıtlar dıkılmesı gereken bu tıyatro devnmcıstnden mı 9 Afife Jale Bedia Muvahhit 1970'ler, 60'lardan gelen \e gıderek hızlanan denetleme ve yasaklamalara karşın üyatroda ulusallık, evrensellık gıbı kavramlann yıne çağdaş düşunce duzeyınde tarüşıldığı bır donemdır 60'larda guçlenen toplumcu tıyatro halk tıyatrosu hareketlen 70'lenn başlannda da yaşanacakür Sosyoekonomık değışım ve toplumsal bılınçlenme tıyatroyu etkılemıştır 60'lann sonlanna doğru hızla artan tıyatro doğurganlığı 70'lerde nıcelıknıtelık sorununu gundeme getırmış ve bu bunalım bır yandan ekonomık yetersızlıklere bağlanarak devletın tıyatrolan desteklemesı gerekhbğı vurgulanmış, ote yandan tıyatro olaymın etkıtepkı dıyalektığınden kopuk burjuva sa Yerli oyun sorunları 1920'ler30'lar40'lar, tıyatroda toplum beğenısını yüceltmeyı amaçlayan yıllardır "Toplum beğenisi nasıl yüceltilecektir?" sorusu bu yıllann taruşma konusudur Bır yandan Strindberg, tbsen, PirandeUo, Çapek, Sdıiikr, Shakespeare gıbı yazarlar Şehır Tıyatrolan repertu\annda yer alırken ote yandan eser seçımınde Baü'ya oncelık tanınması eleşünlmektedır Çevın, uyarlama, yerh oyun sorunlar gundemdedır Sıyasal yaşamınuzda tek partı sıstemınden çok partılı ssteme geçış ve bunu ızleyen yıllarda yaşanan toplumsal değışımler tıyatroya da yansıyacakür 50'h yıllarda tıyatronun ışlevı daha kesın çızgılerle çınlmış ve bu sanat dalının toplumsal gerçeklere eğılmesı gerektığı uzennde durulmuştur Yıne bu donemde tı>atronun ışlevı açısından onem kazanan bır yaklaşım da çağdaş Turk tıyatrosunun oluşumunda geleneksel oğelerden yararlanılması gerektığıdır 50"ler. oyun yazarlığı açısından da en venmlı, en hareketh donemdır Matbuat aleminden medya dünyasma ORHAN ERİNÇ Turkıye Cumhunyeü. ılan edıldığı gun, o donemlenn deyışı ıle "Türk matbuat aiemi"nde. Kurtuluş Savaşı sırasında (6 Nısan 1920) kurulmuş olan Anadohı Ajansı ıle 4 Nısan 1920'de Ankara ya taşınarak Cumhunyet gazelesının kurucusu Yunus Nadi'run yayımladığı Yeni Gün ıle Hakimiyeti Vlilliye gıbı onde gelen gazetelen buldu Istanbul da Tanin, tkdam, Teviıidi Efkar başta olmak uzere çeşıtlı gazeteler yayımlanıyordu Anadolu'da ıse Mılb Mucadele'yı desteklemek ıçın butun zorluklan goze alan gazeteler vayın hayatlannı surduruvordu Turk medya dunvası radyoya ancak 1927 yıhnda kavuşabıldı " abana ortaklı V Tetsiz Tekfon AŞ'nın duşuk guçlu ılk radyo ıstasyonu Ankara'da daha sonra da İstanbul'da faalıyete geçtı Bır sure sonra devletleştınlen ve gebştınlen radyo ıstasyonalternaüf olarak getınlen üç degışıklık onensının ortaya nasıl bır sonuç çıkaracağı bıhnemıyor 70 yılbk Cumhunyet donemının büyük bolumu, asken mudahalelenn ve sıkıyöneümlenn geürdığı yasaklar, 1971 yıbndan bu yana da anayasa ve yasalarda yer alan kısıtlamaİar ıçınde geçtı Basın Yasaa'nda ıyıteşürmeler yapılması ıçın hazırlanan tasan da. ozel radyo ve televızyonlara ıhşkın yasa gıbı TBMM'de beklıyor 12 Eylul 1980 darbesıyle bırbkte gelen depobtızasyon uygulamasmdan en buyuk zaran yazıb basın gordu. Magazın habercıbğıne ağırlık venlmesı yönunde üst yönetıaler tarafından yapılan baskı ve ozendırmeler, habercıhk geleneğıne buyuk darbeler vurdu Bu arada gazete sahıplığınde ağırbğın gazetecılıkten gelme patronlar yenne ışadamlanna kayması, dort buyuk gazetede bu nedenle yaşanan bunahmlar basın dünyasında buyuk sarsıntılara neden oldu Ka Muhsin Ertuğrul ve Neyire Neyir Toplum tiyatroyu etkiledi 50'b yıllar, 60'larda yaşanacak olan hızlı değışımın temelını oluşturdu Bu yıllarda u>atronun topluma yon vermesı gerektığı uzennde durulurken 60"lardan başlavarak toplum üyatroyu kendı bınkımı doğrultusunda etkiledi Toplumsal değışım. anayasal örgurlukler dınamık odeneksız tıyatrolann doğmasına neden oldu ve bu tıyatrolar tıyatroya bakış açısı farklı yeru bır seyırcı kesımıne yöneldı Bu donem. tıyatronun kendı kendını yenılemeye başladığı donemdır Toplum tıvatronun dınamosudur, tıyatro da toplumun, 60'lardan başlayarak tıyatro ıle seyırcı arasındakı orgaruk bağ one çıkmış ve toplumun kendı tıyatrosunu yaratacağı göruşünden hareketle bu etkıleşım vurgulanmışür Tiyatro sanatçısından öte, tiyarro bilımcısı Muhsin Ertuğrul. nat anlayışı ıçınde ele ahnışıyla bağdaştınlmışür 80"ler. üyatrolann suskunluk donemı 60'lann, 70'lenn dınamızmı bu yıllarda yennı durağanlığa bırakır Bu dönemde kentlenn hızla değışen yapısıyla bırlıkte gıderek tıyatro ızleyıcısı de kabuk değıştırecektır 80 lenn ortalanndan ıtıbaren seyırcının tıyatro\a yenıden donuş yaptığını goruruz. ama bu seyırcı 60'lann 70'lenn coşkulu sevırcısı değıldır Aynı şeylen, daha çok başlannda olduğumuz 90'lar ıçın de so>lemek mumkun 90'larda tıyatrolarda başla>an kıpırtılar deneysel arayışlar ıse yenı doğum sancılanrun ışaretlen olarak değerlendınlebıhr Midas'm Kulaklan Cengiz Han'uı Bisikleti Ramiz Gokçe Sanatçı bir zamanlar el üstündeydi... C\NAN BEYKAL Cumhunyet dönemı sanatcılan teker teker yıtıp gıttıler Ağustos ayı Cumhunyet ın ılk sanatçı nefennı, AB Çdebi'yı aldı son olarak Cumhunyet donemınde temeb atılmış olan sanat kurumlan, sanat etkınlıklen son hayat kımılulanyla hâlâ yaşıyor Devlet Resım ve Heykel Sergısı Ankara da suruyor ama artık kımsenın coşkuyla bekledığı ardından voğun tartışmalann yapıldığı bır etkınlık değıl Açıhp kapandığııu duymuvoruz kımlenn odul aldığını merak bıle etmıyoruz artık Oysa bu sergıde odul alanlar, yapıtlan satın alınanlar ıl galenlennı ve muzelen bakanlık odalannı varsıUaştırmak ıçın seçılırlerdı Katılanlann kalıtesıne uvgun bır sergı olup çıktı açılacağı tanhı heyecanla bekleyen sanatçılar artık kalmadı Ne odüllerde ne satm almalarda kımse bu yüzden ınce eleyıp, sık dokumuyor Atahîrk'un ılk kurduğu muze Istanbul Resım ve Heykel Müzesı, çağdaş sanata aıttı Ama bugun butun Cumhunyet donemı kurumlan gıbı zaman zaman kapatıldı, halen kohnemışhğıyle eskımışhğıyle o gunlenn onunınu taşıyarak Boğaz'ın sulanna karşı dmgm, sessız sedasız baa onemh etkmhklere kucak açıyor harap hahnın sorumluluğunu taşıyanlan utandırmayı bıle duşunmeden Evet, Cumhunyet donemının kurumlanru eskıttık yenne yenılennı daha ıyılennı, daha çağdaşl'anru koyabıldık mı 9 Bu alanda hıç de venmh olduğumuz soylenemez Cumhunyet donemınde en büyük, en yoğun orgutlenme kultur ve sanat ozelbkle de guzel sanatlar alanında gerçekleşünlmıştır Bır devlet bır partı sıyasası çerçevesıne almmıştır guzel sanatlann gehşme programı Belırlı donemler ıçın doruksal onem taşıyan olgulan sosyal yapının gelışımı ıçınde yetennce oturtup gehştınnek zorunluğunu yerleştıremedık Bu nedenle de başlangıçta kurmuş olduğumuz her kurum, attığımız her temel âtıl kalmış, günumuzde ışlevsız etkısız ve çaresız bır duruma sokulmuşlardır Her dönemde kultürel hayatın göstergesı sayılabılecek bır duşunce uslububellı bır entelektüel alanın üstunluğu ortaya çıkar Cumhunyet donemınde "sanat", özel olarak da guzel sanatlar entelektuel ustunluğe sahıptı ama 70 yıl sonra bunun yenne sıradan gösten sanatlan egemen olmaya başlamıştır Sanatçırun toplumda nıtebksel değışımler oluşturabıbne şansı ve umudu taşmmıyor artık Bunu 70 yıl sonra medyalara bıraktık, medyada entelekartık Kımse sanatın yokluğunda, toplumun hayat damarlanndan bınnın kesıldığını ılen surmuyor Yundışına uzun zamandır bır oğrencı kafılesı gonderme gereğını duşünmuyoruz Yurtdışında bır sergımızı gerçekleştırmeye tabp olunmuyor. kışısel gınşımlerie yapılan sergıler, katıbnan etkınbklerde ıse sanatçılan mab açıdan destekleme sorumluluğunu bıle ustlenmıyor yetkıbler artık Bu ulkenın sanatma sanatçısına toplumda uvandınlmava çabşıbnış olan saygının yennı yetkısız ağızlardan hakaretler duzeysız eleştınler vetkıb ağızlardan da "jetenek" değerlendırmelen aldı Cumhunyet ın 70 yıhnda Turk sanatçılan bır tek şunu oğrendı yalraz olarak sanatın yapılacağını, yalnız olarak ıletışım kurulacağını, baştakılenn bu alandakı sorumsuzluk utancını ustlenme yeteneğını bır de Mustafa Kemal Atatürk'un dedığı gıbı herkesin cumhurbaşkanı, mılletvekıb olabildiği bır ulkede hâlâ herkes sanatçı olamıyor, ama bunun farkına varabılen devlet buyüklen artık bovlesıne ulu bır alçakgonullu tumceyı sanatın karşısında soyleyebılecek yucebğe sahıp değıller Elbette hayat damarlanndan bın kopmuş olduğu halde bu ulkenın sanatçısı kendı damanndan akan kanı durdurmayı. kendı kendını tedavı etmeyı bâermıştır Yıne Atatürk'un Türk toplumu ıçın soyledığı sözler, bu toplumun bıreylen olan sanatçılar ıçın de geçerbdır Turk sanatçısı herhangı bır guvencesı olmadığı halde son nefesıne kadar çabşmasını surdürduğu ıçın çabşkandır Hâlâ sanatıyla köşeyı dönemeyeceğını bıle bıle, ağır bır bedel odemevı goze alarak sanatçı olmayı seçtığı ıçın cesurdur Bütun bunlann nedenını. hesabıru bu alanın sonımlulannın karşısına dıkıbp sormavacak kadar onurludur Ama aksayan bır tek tümce vardır, o da, Turk sanatçısı butun bu olumsuzluklann sonımlusu olarak bırbırlennı gordüğunden kendı aralannda dıdışıp durarak. kendı haklannda abnan her tur olumsuz karara karşı çıkacak kendı hakkında abnacak her tur karara katılmavı ısteyecek abnması gereken, yapılması gereken her tur karar ve eylemlen talep edecek kadar ozgurluğune duşkun değıldır Cumhunyet donemınde sanatçırun sıyasaya ortak olması talep edıbrken, bugun sanatçı, sıyasal ılgısızbk ve kayıtsızbk karşısında devletın sanat yetkılılenne ve sanat polıtıkasına ılgısız ve kayıtsızdır Kısaca kendı başının çaresıne bakmaktadır ya da başka olanaklar yaratılsın dıye umutla beklemektedır Ulan enayi, gazete diye bağıracağına (liste) diye bağır da zengin ol... Kirru piy ango listesi, kimi >eıii mallar Kstesi, kimi varlık vergisi listesi, kimi de mebus listesi diye kapışıyor!... lan ozellıkle Ikına Dunva Savaşı'nda halkın savaşın gelışmelenne ıhşkın merakı nedenıvle en gozde yayın organlan habne geldıler Televızvonun ulkemıze gehşı ıse kısa ama duzenh prog; ramlan ıle 1958 yıhnda İTL Televizyonu tarafından gerçekleştınldı 27 Mayıs Devnmı'nden sonra hazırlanan anayasanın ongorduğu yasasının 1964 yıhnda çıkanlması ıle Turkiye RadyoTelevizyon Kurumu kuruldu TRT, once radyo yavınlannın guçlendınlmesı ve sayılannın arttınlması yonunde çabşmalar yaptı TRT'nın ılk TV yayını ıse 31 Ocak 1%8'de Ankara ıle sınırh ve sıyahbeyaz olarak başladı 1984 yılında renklı yayına geçıldı 1961' ve 1982 Anayasalan radyotelevızyon tekehnın TRT tarafından vurutuhnesını ongoruyordu Bu nedenle de ozel radyo ve televızyon kuruknası yasal açıdan mümkun değıldı Ancak bu tekel ılk kez 30 Eylul 1990 da ozel bır kuruluş tarafından dehndı "Y urtdçmdan yayın yapıldığı'" gıbı tumuyle doğru olmayan bır gerekçeyle yayına başlayan ve kuruculannın devletın ust kademelenne yakınlıklan nedenıvle devlet tarafından da dolayh olarak desteklenen ozel televozyonu, buyuklu kuçuklu yenılen ızledı Şu anda ılçelere kadar yayılmış. sayılan 150 dolayında ozel TV ıstasvonu ıle 750 dolayında radyo ıstasyonu hıçbır kurala ve yasaya dayanmadan yayın yapıyor Anayasada yapılan değışıkbkle TRT tekehnın kaldınünasına karşın, TBMM'de bulunan tasan ıle bu tasanya panan gazeteler yuzunden çok sayıda basın çahşaru sadece ışlennı değıl. genye dönuk emeklennın karşıbğmı da kaybetmek durumunda kaldılar Medya kargaşası 199O'b yıllar. medyada yaşanan kargaşanın doruğa tırmandığı yıllar oldu Gazeteler dünyadakı en gebşmış haber akna, yayına hazırlama ve baskı teknolojılennı kullanmaya başladılar Arük. ne Cumhunyet'ın ılk yıllanndakı eUe harf harf dızıhp baskıya hazırlanan sayfalar ve yme eUe çevnlerek baskı yapan basıt makıneler, ne daha sonrakı yıllarda kullanılan dızgı makınelen, sayfa kahplan, rotatıf baskı makınelen kaldı 1962 yüında ulkemızde yeru yenı gorulen ofset teknığı, bugun dev bırer sanayı kuruluşuna donen gazetelenmız tarafından bılgısayar destekh, eskıden hayal bıle edılemeyecek olanaklara y ol açtı Ancak bu gehşmeler gazetelen n ana ışlevı olan haber verme zorunluluğuna uygun sonuçlara ulaşamadı Ansıklopedı savaşlan bır vandan okuyucuya kültür hızmetı gotururken bır yandan da gazetecıhğın geleneklenm torpuledı Bır bölum ozel televızyon kuruluşu ıse kameralannı, savaş sılahlan gıbı kullanmayı basın ozgurluğu ve demokrasının gereğı sayarak ortaya surduler 70 yılda, ıtıraf etmek gerekırse medya dunyamız çok gehştı Ama vanlan noktanın gazetecıbğın ıdeallen ıle bağdaştığını soylemek çok zor Bedri Rahmi Eyüboğlu: TürkiyeTıin yetiştirdiği ender sanatçılardan.. tuel boşluğu dolduracak gostenlere bır de Cumhunyet donemınde sanat bır sıyasa sorunu olarak ele abnırken, 70 yıl sonra sanata karşı sıyasal ılgısızbk, sıvasal kayıtsızlık yaşanmaktadır Demokrası kavTamı hâlâ sanatçıbıreye kendısıyle ılgıb kararlarda karar mekanızmalanna etkılı olabıhne şansını geunnemektedır Hatta bu mekanızmalan denetleme, talepte bulunma hak ıddıa etme sorumluluğunu da unuttuk artık Cumhunyet donemının kurumlannı elbırhğıyle yok etmeye çababyoruz Ama hâlâ İstanbul Resım ve Heykel Muzesı'nın bır alternatıfı yoktur, hâlâ bır Devlet Resım ve Heykel Sergısı gıbı kapsamb buyuk bır sergıyı oluşturacak olanaklara sahıp değılız Cumhunyet donemının çağdaşlaşma, toplumu çağdaş duzeye ulaştırma amaayla sanatın bu alanda bır gosterge olduğu ınancını taşıyanlar yok Atatıirk'ün dediği gibi herkesin cumhurbaşkaıu, milktvekiü olabildiği bir ülkede hala berkes sanatçı olamıyor.