Katalog

StY \SET 84 11 Sendikaları ekonominin efendisi yapacak yasaya işçilerin çoğunluğu karşı ŞAHİN ALPAY Msveç'te sosyal demokral Basbakan Olof Palmc'nin, "(jelecek seçimleri kaybetmemi/e yol aysa da, kııbul elmek zorundayı/," dediği ıınlü Ücretliler Foııu yasa tasarısı, 21 aralık !983'tc parlamcntoda 6 oy larkla (164158) oııaylandı. 149 uyeli parlamentonun 21 üycsi de çekimseı kaldı. Beninıscncn yasa uyannca beş bölgesel yalırım fonıı kuruluyor. Her biri yılda 50 nıilyoıı dolar toplayacak olaıı fonlar için gerekli para, özcl şirketlerin ka/.ançlarının yu/de 20'siııin vergi olarak alıiııııası ve ücrellerden yapılan küçük bir kcsinti ile sağlanıyor. Heı loııun yönelim kurulundaki, tUmU hilkümclçe atanan 9 uyeden 5'i sendika lemsilcilcrinden olusacak. 13u nedenle fonların yönetimi esas olarak Ulkcnin güvlü Işçi Sendikaları Konfcdcrasyonu LO'nuıı cliııde. Heı yıl ka/ançlarının yıizde .Vünü genel cmeklılik l'onlanna aktaracak olaıı Ücıellileı Fonlaıı 1990'a kadaı yüıürlükıc kalacak. O tarilıe kadar da Sıackhoİııı boısasına kayıtlı şirketin hisselenııin yü/.dc 8l()'luk bir payını salııı alınıs olacak. (Bugıın boısaya kayıllı sirkctlcrin cn buyük hisscdaıı ol.m Skandia sigorla şirkctiııiıı loplam payı ytudc 2.6'yı aşmıyor.) 1990'a gelindiğinde sendikalaıın ck'iuMıınmdcki tonlar, ülkcnin cn güçlu scrmaye grııbıı duıumuna gelcbilccek. Sosyalist olmayan parliler I985'te yapılacak seçimleri ka/anarak, l'onlara son vermezse. çoğuleu yapı tehlikede ıııî? larının" eline gececekli. Bu, baska hivbir ülkede dcnenmemii bir koleklifleşlirme planıydı. lasan sosyal demokratlar arasında da bölütııııeye yol aclı. Isveç'in ünlü iktisatçılarından ve 0 gune dek SAP'ın onde gelen danı^manlarından Assar I.indbeck, tasarıya fikrin orlaya atıl nıasındaıı iıibaıen yoğun bir muhaletet yuıuılü. Liııdbeck'e göıe lasan, iklisadi gücıin sendikaların elinde toplanmasına yol acaıak, Isvec' le cojıılcu demokrasinin lcmcli olan çoğulcu ckonomi du/eııiniıı yıkılması ichlikesinı geliriyordu. 1 indbeck'in sö/lenylc: "Batı dünvasında çoğulculuk, ademimerkcziyetci bir karar alma sisle1 mint , işk'v ve sorumlulukların devlcl, brlediyeler, sirkrdcr, hanelcr, sendikalar, siyasi parliler ve kullıır dernckleri nibi ce^illi örgiilknmeler arasında dagılını; olmasına dayanır." Bu co ğulcu modelın teıııelinde "Çok hassas bir ınekanizma olan piyasa ekonomisi, yani şu veya bu belirli ellerde loplanmasıyla mücadclc haklı ve doğru bir amaçtır. Bu, sosyal demokrasinin temel görevlerinden biridir. Çoğulcu yapının korunabilmesi, sermaycnin vc serveıin dağılımındakı csiısizliklerin giderilmesini /oıtııılu kılmaktadır. Ancak bunu sağlayacak onlem, iklisadi gücun belirli "ozel" ellerdcn alınıp, olağanüslıi güçlü tek bir kuruluşa (bu duıunıda sendikalara) vcıilmesi ttluına/. İklisadi demokrasinin sağlanması icin (lıisse seııelleri dahıl) loplumsal serveıin çcsitli türlcrinin nıumkıın oldıığu kadar çok sayıda kişiye (dolayısıyla "ücrelli"ye) dagılrnasını; sermayenin yoneıinıinin çok daha lazla sayıda kı^ıııın pay vc karar sahibi oldıığu kııruluşlara geçmesini sağlayacak önlemlcr gcrcklıdir. iktisadi dcmokrasi, mnlkiyelin "devletlcşlirilmesi" ya da "sendikalsısiırılması" ile değil, yaygınlaştırılması ile gerçekleşcbilir. Tüm uyarılaııııa rağınen lasannın, özüııü değişhnneyen değisikliklerle korunınası lucrine, oldu. Geçtiğimi/ ekim ayında Slockholm'de düzenlenen, tasarıya karsı yurüyüş Isveç taıihinde görulen en büyük göstcri oldu. Ekim ayında yapılan yoklamalar, hukumet larafından iyicc "sıılandınlan" lasannın son şeklini hile secmeıı lcrin yalnı/ca yıl/de 2.V(ınün desteklediğini gostcriyordu. LO uyeleri, yani işçiler arasıııda lasarıyı desleklcyenlerin oranı yıl/de 29'dan fa/la dcğildi. Sosyal Demokrat Parıi sempati/anlan arasında bile loıılaıı yaıaılı luılanlaı n/ııı Iıkia(yü/dc47)kalıyordu. (l)k/. DUKCIIS N>heler, 28.IO.I9X?) Isveç Piyasa Araştırmaları Meıke/rııııı tasunııııı paılaıncııtoda kabul cdilmesinden hiı kaç gun oncc açıkladığı, bu koııudaki 116. yoklaması da isveç halkının çoğunluğıımın lasarıya karsı oldıığıınu gösteriyordu (Bkz. Wall Slreel Journal, 22.12.1983). TUm bu muhalefete rağmen, Palme hükümeti Fonların öykiisii Ücretliler Fonu lartışıııası 1970'lerin orlalarından beri Isvcç kamuoyunu en çok nıeşgul eden konulardan bırı. Sosyal dcmokraıların 44 yıllık iktidarlarına son veren 1976 ve sunra 1979 scçimleriııi yitirmelerinde en önemli etkcnlerden olan bıı lasan, l97U'lcrin başlarından ilibaren güçlcnen iktisadi deınokrasi talebine bir yanıt olarak gündcmc gctirildi. LO'nun 1971 kuıullayıııda "işçilerin koleklif mülkiyelinde bulunan sermaye lonları" kurulması konusunun araştırılması kaıarlastıııldı. L.O Araştııma Meıktvi Baskanı Kudolı Meidner raporunu ağııstos I975'le açıkladı. LO'ııun 1976 kıııultayında, büyük ozel şirketleriıı lıisse cogunluğıınıın giderek sendikalar laraf'ından yöneıi lcn fonların dcnelinıine gııtnesini amaçlayan Meidııer tasarısı kabul cdildi. Gcrek sosyalist olmayan (o gunku) iktidar partilerindcn, gerekse Sosyal Demokral Parli (SAP) icinden gelen seıl ıııuhalefele lağmeıı tasarı, ce>illi deği^ikliklere ıığrayarak SAP'ın 1981 kuıuliayı laraf'ından da beııimscndi. Yatırımlar ve iktisadi dcmokrasi Kıırııllay kararına göre lonların iki amacı vardı: 1) Lkonominin 1970'lerin orlalarıııdan ilibaren girdiği kıı/, ancak tasarrufların ve dolayiMyla yalırımlann aıllııılınasıylu gıdcrilcbilirdi. Sosyalisl olmayan parlilerin 1976'dan beıi uygııla dıkları dalıa a/ vergı, daha yüksek kâr, sosyal harcamalarda kısınlı ve ııcıol arlı^larının sııııılarıclınlıııası politikası kri/e çare gelirenıemi^lı. BUyuk olçitde ö/el ^ırketlerin kârlanndan alı ııacak vcrgiler ve ucrellerdeıı yapılacak küçük kesiııhlerle kurulacak fonlarla yatırımları arlln mak mUmkUn olacaklı. 2) l'onlar, yatırımlar için gerekli kaynağı saglamakla kalmuyacak, iktisadi demokrası anıacına da hi/ıııel edecekıi. Işvec'ic iktisadi gue belirli cllcrdc toplanmışlı. Örneğın lıaııelerın %1'i, jirkelleıde ^ahıslara ait hisselerm yıı/de 75'ine sahipli. Ücrellileı loııu uygulaması, piyasaekonomisine dokunmayacak, ancak ekonomik güLıııı onenıli bir bölUmünü sendikaları laratındau lemsil edilen çalısanlara verecckti. Böylelikleçalısanların ekonomik iktidardaki payı arlacaktı. 1975'tpn beri tartışılan tlrrrtlUer Fonu lasarısı yasalastı. Seçmen lerin, işçilerin, Sosyul Demokrat Parli sempatisan larının çoğıınun Itarşı olduğıı yas€i 1990 yılııula sendiUaların özel sirketlerde en az yüzde 8 lıisse sahibi olnıalarını öngöriiyor. OIX)F PA1.MF. "Soııuııda 1985 seçimlerini kaybelmemize yol açsa bile, ucrelliler t'onu (asarısını beniınsemek /orundayı/." olçude serbesl pivasalarda mal, hizmıl, sermayc, işgiicıi ve bilginin ar/., lalep ve fijatları arasındaki karjılıklı elkileşme" yaıar. L indbeck 1982 ağuslosunda otuzbes yıldır üycsi bulundıığu Sosyal Demokral Paılı'den ıslita elli. lasanyı neden parlanıentodan geçirdi? Gozlemcilere göre bu, Palme'nin baslıca desleği olan LO yöneticilerinc karşı bir yUkümlulüğüydU. Altı yıldır reel Ucreılerde a/almayı sineyc çcken sendikaların, bu tutumu önumuzdeki yıllardıı da süıdurmeleriıu sağlayabilmck için Palme'nin veımek zorunda olduğu bir lavudı. LO yöneıicilerı lasan kabul edilirsc işçileri loplusözlesme görüşmelerinde daha anlayıslı olmaya ra/ı edebı leceklerini soyluyorlardı. Bütün ülkelerdeki sosyal demokrallar bakımından çok ilginç vc önenıli bir tarıışmayı basla laıı Ücrelliler Fonu projesinin uygulanması bakalım ııe sonuç verecek? Isveç'ıe 35 yıldır sur mekte olan ulusal düzeyde lopluso/leşınc yapılması geleneğinin de yıkılmasına yol açan lasarının, sosyal dcmokrallara 1985 seçimleıini kaybetlirmesi olasıhğı yüksek görünüyor. Çoğulculuğun sonu... Ucretliler honu tasarısı uygulandığı takdirde, işçileıi lemsil eden veayııı /aıuaııda kendisi işvcren olan lek bir örgüt, yani sendikalar koııtederasyonu, birkaç yıl içinde sermayenin yönelimini eline geçirecek, Isveç loplum modelinin dayandığı çoğulcu yapı orladan kalkacaklır. Ço ğunluğun yönetmcsi ve oy verme özgurluğunun bulunması aıılaııııiKİa siyasi dcmokrasi yasasa bile, ıcmcl demokratik hak ve ö/gürlukler lelı dit alınıa gircceklır. Lindbeck'egore, "Ücretliler Fonu" lasarısının çıkış noktası, yani toplumda ekonomik gücün En büyük gösteri F.ylül 1982 seçimleri arilcsinde yapılan kamuoyıı yoklanıaları, seçmenlerin bilyük çogunluğunun, çok çeşitli değisikliklerle gideıek yumusalılmıs olmasına rağmen, tasarıya karşı olduğıı nu gösleriyordu. Buna rağmen, sosyal demokratlar, sosyalist olmayan partilerin iklisadi solunları çö/medcki yctersizlikleri nedeniyle seçimleri ka/andılar ve komünisllerın desleğiyle hilkümeıi kurdular. Sosyal demokrat hükümctin yüzde 10'luk deva luasyonu da içeren ilk önlcmlerinin ardından. fon tasarısı kamuoyunun baş tartışma konusu "Polonyalaşma" Sosyulisl olmayan partilere göre, tasarı Isveç'te piyasa ekonomisinin soııu, "Isvt'v'in Polonvalaştırılması" demekli. Uygulandığı takdirde, sanayiniıı dcnctimi kısa zamanda "sendika aga