Katalog

CUMHURİYETSEÇIM83 7 KULIS'TEN Uzüm, şarap, iktidar Danışma Meclisi'nde Olağanüslü Hal Yasa Tasarısı görüşulecekti. Gündem dışı söz alan Salih tnal kıirsıiye geldi ve konuşmaya başladı: "Sayın Başkan, muhterem arkadaşlar, önümüzde hayati bir sorun vardır. Adakarası, karasakızı, öküzgözü ve Bornova misketi adlı milli üzüm çeşitlerimizin nesli tukenmek üzeredir. Devlet bu konuda ktsa sürede önlem almalıdır." tnal "kökü dışarda" olan akımların sadece siyasete değil, üzüm çeşitlerimize de bulaştığını vurgulayan konuşmasına devam ederken, arka sıralarda oturan, kulağı da biraz ağırca işiten MDP'li bir üye sordu: Ne çeşidi sayıyor bu? Bir ön sıradaki üye geriye dönerek yanıtladı: Üzüm çeşidi. MDP'li üye yine anlamamıştı: Üzüm cacığımı mı? ön sıradaki üye yineledi: Üzüm çeşidi, üzüm çeşidi. Arkadaki üye yine sordu: "Kökü dışarda" diyor, kökü toprağm dışında mı kalıyormuş? öndeki üye arkadakinin yamna gelerek durumu açıkladıktan sonra, Genel Kurul salonundan çıktı. Bastn Bürosu'nda etrafmı saran gazeteciler, "Konuşma şarap üzerine olduğu için mi MDP'li üye anlamakta güçlük çekti"diye sorunca, yanıt bir başka soruyla geldi: "Şarap sarhoşluğundan mı demek istiyorsunuz?" Gazeteciler "evet" deyince üye, "hayır şarap sarhoşluğundan değil, " dedi, "iktidar sarhoşluğundan." Tabanın temsilcileri neyi temsil ediyor? Partilerin milleı vekili adayları için başvurular başladıktan sonra parti yöneticilerinin kapılarını aşındıranlar da çoğaldı. Bir partinin genel sekreteri adının ve partisinin belirtilmemesi kaydıyla geçen gün şunları anlatıyordu: Kardeşim bakıyorsuı., çat kapı, adamın birl geliyor. Yedeğinde bir yüksek bürokrat esklsi. Kendisi de şöyle poturlu bir ağa. Başlıyor anlatmaya: "Ben ilimizde 200 bin oyun temsilcisiyim. Bu muhterem ve kıymatlı kardeşimin arkasma oylarımı yığacağım. Siz şimdi söyleyin bakalım muhterem kardeşimi listenin birinci sırastna koyacak mısınız? Söz verirseniz bu iş olur." Kendisine söz veremeyeceğimizi anlatıyoruz. Bir de bakıyoruz herif aynı adamını almış, öbür partiye götürmüs. Geçen gün bir hesap yaptık. tstanbul'dan gellp de "Ben 150 bin oyun sahibiyım" veya "Benim ardımdu 60 bin oy var" glbi tüm konuşmalan bir kâğıda yazdım. Sonunda şimdiye kadar 5,5 milyon oyun temsilcisinin bize basvurduğunu anladık. Kesin aday tesbitlerine kadar bu sayı tstanbul'un nüfusunu aşacak anlasılan.. Bu sevimli itiraflar karşısmda ne diyelim. Tabanın temsilcileri partilerimize hayırlı uğurlu olur inşaallahh. partiler içindeki farklılaşmalann artışı, parti içi kanatlann daha belirginleşmesidir. Seçim yasasının siyasal yorumlanması bakımından ilginç olan her ildeki en büyük partinin gücünü artırıcı kurallardır. İki büyük partinin ülkede aldığı oy yüzdeleri, birbirine yakın olduğunda siyasal iktidarın oluşmasına bu kuralların net etkisinin oldukça küçük olduğunu bu yazı içinde yapılan irdelemelerde gördük. O zaman bu kuralların konulmasının nedeninin ne olduğu sorulabilir. Bu sorunun yanıtlanması için belki de soruyu ters yönde sormak yardımcı olabilir. Bu kurallar, lıangi ko şullarda net pozitif etki yaratacaktır? Eğer öngörülen iki parti modelinde partilerden biri her seçim çevresinde diğerinden fazla Dy topluyorsa, bu kurallar etkili olacaktır. Bu ise iki partili sistemde bir partinin diğerinden önemli ölçüde büyük olmasını gerektirir. Birbirine yakın güçte üç partinin ya da dört partinin ortaya çıkması halinde getirilen kuralların hangi partiler lehine çalışacağını keslirmek zorlaşacaktır. Siyasal yorumlar yaparken kuskusuz seçim yasalarının rolünü çok abartmamak gerekir. Seçim yasaları sadece araçsal bir niteliğe sahiptir.. Toplumdaki siyasal oluşumların böyle bir araçla tamamen denetlenebileccğini düşünmek gerçekçi olamaz. Siyasal gelişmeler karşısında bir seçim yasası yetersiz kalırsa, kendisinden beklenen işlevleri gerçekleştiremezse, yeniden düzenlenir. Bu nedenle son çözümlemede seçim yasaları, siyasal yaşamı belirleyen araçlar olmaktan çok, siyasal yaşanı içinde belirlenen araçlardır. TURGUT ÖZA1. Bal tutan parmağııtı yalasın.. Anavatan bal dağıtıyor Anavatan Partisi'nin il ve ilçe örgütlerinin açılışına giden basın mensupları çok iyi ağırlanıyorlar. Bir yandan çaylar, meyve suları sunulurken, bir yandan da pastalar ve bal ikram ediliyor. Hatta son günlerde Anavatan'da bir gelenek oluşuyor: törenlerde halka bal paketleri fırlatmuk... Bir gazeteci, bal paketleri için ne kadar para harcandığım merak etti ve paketin üzerinde yazılı telefon numarasını çevrirek Anavatan'a, Ankara'da ne kadar bal sattıklarını sordu. "Efendim. Tanesi 18 TL. şimdiye kadar 3 sefer 3OO'er bal paketi sattık." özal. balm şişmanlatmadığını söyleyerek gazetecileri ferahtatıyordu. Piknik tipi bal üreten firma yetkililehnin cüzdanlarımn ise şişmanlıktan pek şikayeti yoktu doğrusu... jı ancak bir parti aşabilecektir. Barajı aşan parti, her iki milletvekilliğini birden çıkaracaktır. Bu kural da her ildeki en büyük partiyi güçlendirici yöndedir. Bu kuralların il düzeyindeki etkilerini bir yana bırakarak, ülke düzeyindeki toplam etkisinin ne olduğunu araştırmak için, 25 seçim çevresine ayrılmış 9 ilde seçim sonuçları 2839 sayılı yasanın kuralları uygulanarak, seçim çevrelerine ayrılması ve ayrılmaması halinde partilerin ne kadar milletvekilliği çıkarabileccği hesaplanmıştır. Seçim çevrelerine ayrılması halinde, 1977 yıh oy kalıbına göre AP (53), CHP (80) milletvekili çıkarmakta, ayrılmaması halinde ise AP (57), CHP (76) milletvekili çıkarmaktadır. 1977 seçimlerindc 9 büyük ilin 3'ü dışında CHP oy çokluğuna sahiptir. Bu nedenle 25 seçim çevresinin tek sayılı milletvekili çıkaracak biçimde bölünmesi büyük ölçüde tek yönlü olarak cahşmıştır. Buna rağmen (4) miletvekillik bir fark doğurabilmektedir. SİYASAL YAŞAMA ETKİLERt Getirilen seçim yasasının, koyduğu yüksek düzeydeki yüzde 10'luk ulusal barajla, toplumdaki her ideolojik farkhlaşmayı ya da yeni siyasal görüşleri savunmak için yeni partilerin ortaya çıkmasını zorlastıracağı açıktır. Seçim sistemi seçmeni iki büyük kitle partisi arasında seçme yapmaya götürmeyi amaçlamaktadır. Seçim yasaları farklı siyasal eğilimlerin oluşmasını belirlemekten çok, bu siyasal eğilimlerin nasıl örgütleneceğini, toplumda nasıl yankı bulacağını belirlerler. Bu nedenle kitle partilerini özendiren bir sistemin beraberinde taşıdığı bir diğer etki daha olacaktır.. O da TABLO (3) 1977 SEÇİMLERtNDE FARKLI SİSTEMLERE GÖRE PARTİLERİN ÇIKARACAf.I MİLLETVEKİLLERİNİN YÜZDE DAĞILIMI AP Salt Nispi Temsil • d'Hont Sistemi 2839 Yeni Yasanın Getirdigi Çoğunluk Sistemi 36,90 42,00 46,50 40,00 CHP MSP MHP CGP 41,40 8,60 47,33 5,33 53,25 56,75 3.00 6,40 3,55 1,90 0,66 DP BAĞ Jbplam 2,50 100,00 0.22 0,88 100,00 0,25 100,00 0,25 100,00 * Bu satırdaki sayılar aynı zamanda partilerin seçimde aldığı oy yüzdesini göstermektedir. (Baştarafı 5. Sayfada) bölünme ilkesinin getirilmesidir. Her iki kuralın da ktlçük partiler açısından bir önemi yoktur. Onları daha çok birinci gruptaki kurallar ilgilendirmektedir. Bu tür kurallar, büyük partiler arasındaki dağılımı en büyük parti yönünde etkilemek için konulmuştur. D'Hont sisteminin uygulandığı 1977 seçiminde birden fazla milletvekili çıkaran çevrelerin sadece birinde, Tunceli'de, CHP tüm milletvekillerini alabilmiştir. Oysa yeni Seçim Yasası'nın kuralları uygulandığında, tablo (2)'de görüldüğü gibi, Bitlis, Çankırı, Gümüşhane Isparta'da AP, Elazığ, Erzincan, Mardin ve Tunceli'de CHP milletvekillerinin tilmunü almaktadır. Mardin gibi beş milletvekili çıkaran bir çevrede bile oylar partiler ve bağımsız adaylar arasında dağılınca, oyların yüzde 21'ini alan CHP tüm milletvekilliklerini toplayabilmektedir. Yeni kurallara göre tüm milletvekilliklerinin aynı partice kazanılacağı bu sekiz ilde 1977 seçimlerinde AP (11), CHP (11), MSP (2), MHP (1), Bağ. (2) milletvekilliği kazanmıştı. Yeni seçim kuralları uygulansaydı AP (13), CHP (14), milletvekilliği kazanacaktı. | Gerçi her iki partinin de çıkardığı toplam milletvekili sayısı artmaktadır, ama bu iki partinin birbirine göre konumu değişmemektedir. Artış ulusal baraj dolayısıyladır. Yerel barajın iki yönlü etkileri birbirini dengelemiştir. YEREL BARAJ Seçim çevrelerinin tek sayıda milletvekili çıkaracak biçimde düzenlenmiş olması, her ilde en büyük partiye üstünlük sağlamaktadır. İki milletvekili çıkaran çevrelerde yerel baraj yüzde 50 olduğu için, yerel bara