Katalog

t t CUMHURÎYETSEÇÎM83 12 SEÇMEN KIME NEDEN OY VERIYOR? Türkiye'de 1969 seçimleri bır dönüm noktası oldu 19501969 doneminde seçimlere katılma oranları surekli olarak azaldı. 1969'dan sonra katılma oranı yukselmeye başladığı gibi, seçmen kitlelerinin parti tercihlerinde onemli dcğişiklikler ve kaymalar görüldu. aha önce de belırtmış olduğumuz gıbı 1946'dan bu yana kısa sürelı aralıklarla vok partılı demokratık düzene sahıp olan ülkemızde, bugüne kadar yapılmış olan seçım araştırmaları parmakla sayılacak kadar az Şekil 1 100H 90 TÜRKİYE'DE GENEL SEÇİMLERE KATILMA ORANLARI (Yuzde) 89.3 88.6 81.0 80 72.5 704 60 1950 1954 1957 1961 1965 1969 1973 1977 Şekil 2 100 başlamalarından sonra, katılma oranının modernleşmeye paralel olarak yükselebı leceğını öngörüyordu Nıtekım, Türkıye' de genel katılma oranı 1969 seçımlerınden sonra yukselmeye başladı Katılma oranı nın seyrını Şekil l'de ızlemek mümkün İKİ BUYUK PARTİDE TOPLANMA özellıkle 1961 ve 1973 seçımlennde, bazı özel koşulların etkısıyle gerılemış olmakla bırlıkte, Türkıye'de seçmenlerın oylarının çok büyük bır oranda ıkı ana partıde toplandığı görülmüştur tkı ana partının egemenhğı TUrk sıyasal sıstemının önemlı özellıklerınden bırı olarak gö7İenmektedır (Bkz Ergüder, 19801981 46) Buegemenlığın seyrını Şekil 2'de ızlemek mümkün tkı ana partının ağırhğına dayanan partı sıstemlerıne sahıp Batılı ülkelerle karşılaştırıldığında (Bkz Tablo 3) Türkıye'de ıkı partı egemenlığının uluslararası ölçülerle de haylı belırgın olduğu ortaya çıkmaktadır. 1969 SEÇtMLERt BİR DÖNUM NOKTASI 1950 ve 1960'larda Türk toplumundakı ana sıyasal bölünme bır yanda genellıkle kentlerde aydın ve bürokratların, taşrada eşraf, güçlü toprak ağaları ve ontara ba ğımh köylülerın desteğıne dayanan, o yıl ların ana muhalefet partısı, öte yanda kentlerde orta sınıfın ve dar gelırlılerın, taşrada esnaf ve köylülerın genış kıtlesının destekledıklen dönemın ıktıdar partısı arasındadır Bunların ılkı "eskı" güçlü ve zengınlerı temsıl eden "merkez" partısı, ıkıncısı "yenı" güçlü ve zengınlerı temsıl eden "çevre" partısı konumundadır lktıdardakı "çevre" partısı kentlerde ve sosyoekonomık bakımdan daha gelışmış olan kıyı bölgelennde daha çok oy toplamaktadır. 1969 seçımlerınden ıtıbaren ıse taşrada güçlü toprak sahıplerınının ıktıdardakı partıye doğru kayması, buna karşıhk kent ve köy yoksullarının muhalefet partısıne doğru eğılmelerıyle Türk partı sıstemındekı temel sıyasal bölünme, sosyoekonomık bır nıtelığe bürünmeye başlamıştır Bır yanda "eskı" ve "yenı" güçlülenn ıktıdar partısı, öte yandan aydınların, dar gelırlılerın muhalefet partısının bulunduğu yenı bır sıyasal bölünme şckıllenme sürecıne gırmıştır 1960'lann ortalarından başlayarak ana muhalefet partısı "merkez" partısı olmak tan çıkmaya başlamış, aldığı oylar açısından kentlerde ve sosyo ekonomık bakımdan daha gelışmış bölgelerde ıktıdar partısını yakalamaya ve gerıde bırakmaya başlamıştır Kısacası Türkıye'de sınıf esasına göre oy verme eğılımı hıssedıhr olmuştur özbudun "1973 Türk Seçımlen Üzerıne Bır tnceleme" (A Ü H F Bülent Nurı Esen'e Armağan, 1977) başlıkh makalesınde 1969'da fılızlenen bu eğılımın 1973 seçımlennde daha da güçlendığını gösterdı Bu ıncelemede üç büyük kentın dar gfljlrlı kitlelerinin oturduğu gecekondu bölgelennde sağdakı büyük partının oyları azalırken, soldakı büyük partının oylarının ço ğaldığı açıkça görülüyordu Söz konusu ın telemeden buraya aktarılan Tablo 4'den bu eğılımlerı ızlemek mümkün 1973 ve 1975 seçımlennde partı tercıhlenyle çeşıtlı sosyo ekonomık etkenler ara sındakı ılışkıyı ınceleyen bır çalışma llhan Tekelı ve Raşıt Oökvelı'nın Seçim Cografyası Üzerine Bir Deneme (1977) başhklı kıtaplarıdır Toplu verılere dayanan bu ın celemede gerek 1973 genel gerekse 1975 kısmî seçımlerınde, şehır büyüklüklerı arttıkça soldakı büyük partının aldığı oy oranının yükseldığı, 10 000'den az nüfuslu yerlerdeyse sağdakı büyük partının ve sağdakı dığer partılenn çoğunluğu sağladıkları açıkça görülüyordu 1969 öncesınde gözlemlenen eğılımler tümüyle tersıne dönmüştü TÜRKİYE'DE İKİ ANA PARTİNİN ALDIĞI 0YLARIN T0PLAM 0YLARDAKİ PAYININ SEYRİ (Yuzde) 93.2 ^ 90 D 80 Seçım sonuçlarını önceden tahmme yö nehk kamuoyu yoklamalarının ılk örnek lerı de ulkemızde ancak 1970'lerde görül meye başhyor Gazeteler tarafından yayınlanan bu yoklamaların ılkı, N AbadanUnat, Ahmet T Kışlah ve D Ergıl'ın 1975 kısmî senato seçimleri öncesınde Ankara ıhyle sınıılı olarak yaptıkları araştırma Sonuçları"Kım Kıme Nıçın Oy Verıyor" başlıklı bır yazı d ı m ı n d e (Milliyet, 29/911/10, 1975) yorumlanan bu araştırmada seçmenlerın partı teruhlerını belırleyen etkenlerle ılgılı bazı gözlemlerde de bulunuluyordu 1977 genel seçimleri öncesınde tstanbul ıhyle sınırlı olarak yapılan bır yoklamanın raporu da Haluk Şahın'ın yazı dızısınde (Politika, 8 28 Mart) yer alıyordu Hürnyet'ın ülke çapında seçım sonuçlarını tahmıne yönelık yoklamasımn sonuç ları ıse 30/52/6 tarıhlerı arasında yayınlandı Yıne 1977 seçımlerı öncesınde tüm ülkeden seçılen tcmsılı bır örneklemle görüşmeler yoluyla toplanan venlere dayanan bır se^ım araştırması Boğazıçı ünıversıtesı tarafından yıpıldı Bu araştırmanın raporu, Bogaziçi İJniversılesi Derglsi'mn Sayı 89 (1980 1981) cıldınde Üstün Ergüder tarafından yayınlandı Tüm ülkeyı temsıl nı telığını haız bu araştırmanın sonuçları üze rınde duracağı? TÜRKİYE'DR OY VERMENİN ÖZLLLİKLERt Türkıye'de genel olarak sıyasal katılma ve özel olarak seçimlere katılma konusun da yapılmış olan en yetkın çalışmalardan bırı, Ergun özbudun'un Türkıye'de Sosyal Degişme ve Sıyasal Kalılma (1975) adlı kıtabı özbudun bu kıtabında toplu venlere dayanarak Türkıye'de oy verme olayını çeşıtlı açılardan ınceledı TUrkıye'de 1969 seçımlerıne kadar gelen dönemde, sosyoekonomık gclışmışlık dttzeyı yükselen bölgelerde seçimlere katılma oranının 70 71.5 63.1 1973 1950 1954 1957 1961 1965 1969 1977 Kaynak: Ustun Ergüder. 1980 1 9 8 1 , s 47 TABLO 2: ÇEŞtTl I ULKELhRDE SOSYOEKONOMtK VE POÜTİK ETKEN1 FRtN PARTİ TERLİHLERİNt BELİR1 tMEDFKt AĞ1RUĞI Ülkeler A vuslralya Kanadu Fransa Japonya ABD B Almanya tngıltere Hollanda Norveç Kaynak Siyasal ttkenler 2.2 5.7 2.4 (Ağırlık puanlan) Sosyobkonomik Etkenler 2.0 Yıl 1969 1965 1958 1967 1968 1969 1963 1970 196^ 15 5 10 31 uı 7.5 12 3.7 0.7 1.5 8.0 13 85 41 45 Budge ( rewe Farlıe (eds ) , Party Identification and Beyond, 1976, s. 119. le sandığa gıtmelerıne, kentsel ve sosyoekonomık avıdan daha gelışmış yörelerde ıse, bu etkılerden bağımsızlaşan seçmenlerın çeşıtlı nedenlerle sandığa gıtmemeyı tercıh edebılmelerıne bağlıyordu özbudun'un üzerınde durduğu bır başka önemlı neden de bütün ülkel çapında seçmenlerın partı tercıhlerınde bır yentden bıçımlenme sürecının yaşanmakta olmasıydı En düşük katılma oranının görüldüğü 1969 seçimleri bır dönüm noktası oluşturuyordu Seçmenlerın önemlı bır bölümü "eskı" partılerını terketmışler, "yenı" teruhlerıne ıse henüz tam ısınamamışlardı Bu nedenle katılma oranı en alt düzeye ınmıştı özbudun seçmenlerın "yenı" tercıhlerıne ısınmalarından ve oylarını nüfuzlu kışılerın etkısınde kalmaksızın kullanmaya düştuğünü gösterdı Başka ülkelerde yapı lan araştırmalarda ıse, bır bölgenın sosyo ekonomık gelışme düzeyı yükseldıkçe, o bölgedekı seçmenlerın seçımlere daha bü yük oranda katıldığı görülüyordu Türkı ye'de bunun tam tersı bır ılışkı gözlemle nıyordu Ülke bır bütün olarak ele alındığında, 1950'lerde başlayan oldukça hızh bır sosyoekonomık gelışme ve modernleşmeye karşıhk seçırnlerde genel katılma ora nı gıderek azalmıştı 1950 seçımlerınde % 89,3 olan katılma oranı 1969 seçımlennde % 64,3'e kadar ınmıştı özbudun bu durumu, Türkıye'nın kırsal ve sosyoekonomık açıdan daha az gelışmış olan yörelerınde seçmenlerın aıle, köy, asıret/kabıle lıderlerı, güçlU toprak sahıplerı ve dığer ntlfuzlu kıştlerın etkısıy