Katalog

CUMHURİYETSEÇIM83 11 SEÇMEN KIME NEDEN OY VERIYOR? Yaş, cinsiyet ve meslek de oya daıııga vumyor merikalı seçlm araştırmacıları taraf'ından ortaya atılan fakat daha sonra çeşitli ülkelerdeki araştırmalarla geliştirilen seçmenlerin parti tercihlerini açıklamaya yönelik bu modellerin, ilk bakışta birbirlerine rakip olduğu, biri geçerliyse diğerlerinin geçerli olamayacağı düşünülebilir. Oysa bu modellerin herbirinin seçmenlerin bir bölümünün parti tercihlerini açıkladığı; herbirinin bir ölçüde geçerli olduğu söylenebilir. A TABLO I: ÇEŞİTLİ ULKELERDE SOSYOEKONOMİK PARTİ TERCİHLERİNE ETKİSt Parti tercihlerinin değişkenliğini açıklayan sosyoekonomik etkenler Sosyal Sınıf % 0 12.0 32.0 24.3 5.8 31.8 0.3 19.4 2.1 2.4 1.7 8.9 3.0 3.3 0 Dinsel Inanç % 50.1 30.3 0 3.9 23.3 0 21.9 12.0 11.2 8.0 1.8 5.5 0 0 Oturulan Bölge 0.4 2.9 0 2.2 2.9 0 1.5 4.4 2.9 0 4.5 0 0.5 ETKENLERİN Ülkeler Hollanda A vuslurya tsveç Norveç Belçika Finlandiya ttalya Danimarka B. Almanya h'ransa Kanada A vustralya ABD lngiltere trlanda Toplam % SE Etkenler 51.2 46.0 37.9 37.9 34.5 33.2 28.3 27.7 19.7 18.7 15.0 14.6 12.8 12.0 3.1 Yıl 1968 1969 1964 1965 1970 1966 1968 1968 1967 1971 1965 1967 1952/64 1970 1969 SOSYOEKONOMtK ETKENLER Yukarıda farklı açıklama modcllerine kuşbakışı bakarken gördüğümüz gibi, seçmenlerin parti tercihlerini belirleyen etkenler çok karmaşık ve çeşitli. Bunlann ağırlığının Ulkeden ülkeye, bölgeden bölgeye ve seçimden seçime değiştiğini de dikkate almak gerekiyor. Siyaset bilimcileri bu etkenlcri değişik şekillerde sınıflandınyorlar. Ancak bu sınıflamaların en yaygın olanı, sosyoekonomik ve politik etkenler / belirleyiciler ayrımı. Sosyoekonomik etkenlerin başlıcaları, yaş, cinsiyet, gelir ve eğitim düzeyi, meslek grubu, oturulan yer, etnik dinsel, vb. gruplaşmalar. Seçmenlerin bulunduğu yörenin tarihi, kültürü, gelenekleri, vb. bazen ekolojik olarak adlandırılan etkenleri incelemeksizin, salt görgül seçim araştırmalarıyla seçmen davranışlarını açıklamanın mümkün olamayacağı, özellikle gelişmekte olan ülkeleri inceleyen siyaset bilimcilerin üzerinde durdukları bir konu. örneğin aile, akrabalık, aşiret / kabile, vb. geleneksel ilişkilerin güçlü olduğu toplum ve yörelerde bu etkenlerin rolünü dikkate almaksızın parti tercihlerinin anlaşılamayacağı vurgulanan bir husus. Geleneksel ilişkilerin etkinliğini sürdürdüğü ülke ve yörelerde oy vermenin bireyselden ziyade kollektif bir davranış olduğu gözleniyor. Sosyoekonomik bakımdan daha gelişmiş olan toplumlarda ise geleneksel bağlılıkların yerini sınıf ve diğer sosyal gruplaşmalann aldığı, bu tür bağlılıkların seçmenleri dayanışma amacıyla toplu olarak davranmaya götürdüğü görülüyor. Çeşitli Ulkelerde yapılan seçim araştırma ve incelemeleri sosyoekonomik etkenlerin seçmenlerin parti tercihlerini belirlemede hayli ağırhklı bir yere sahip olduğunu ortaya koyuyor. Bu araştırmaların varlığını gösterdiği genel eğilimlerden bazıları şunlar: örneğin gençlere nazaran yaşlı ve erkeklere nazaran kadın seçmenler daha tutucu oluyorlar ve gerek genel olarak siyasete gerekse secimlere daha düşük bir düzeyde katıhyorlar. ö t e yandan, eğitim düzeyi düştükçe seçmenlerin tercihlerinde siyasal görüşleri dışında kalan etkenlerin rolünün arttığı biliniyor. Başka bir dcyişle "ideolojik oy verme" de denilen, seçmenin oy vereceği partiyi siyasal felsefesine göre belirlemesi eğilimi, eğitim düzeyi yüksek kcsimler arasında güçleniyor. POLİTtK ETKENLER Seçmenlerin parti tercihlerinin belirlenmesinde rol oynayan sosyoekonomik (ekolojik, yapısal, vb.) etkenlerin dışında kalan belirleyicilere genel olarak politik etkenler deniliyor. Politik etkenlerin bir bölütnü uzun vadeli. Bunlann başında yukarıda açıkladığımız "partiyle özdeşleşme" olgusu geliyor. Seçmenlerin bir bölümünün aileden aldıklan siyasal eğitimle belirli bir partiye yakınlık / bağlılık geliştirdikleri ve tutarlı olarak o partiye oy verdikleri biliniyor. Bazı siyasal bilimciler seçmenlerin öncmli bir bölümünün tutarlı olarak aynı 0 Kaynak: Richard Rose (edj, Electoral Behavior: A comparative Handbook, 1974, s. 17. partileri desteklemelerinin siyasal istikrar açısından değer taşıdığı üzerinde duruyorlar. Bu görüşe göre, yeni ortaya çıkan partiler, ya da demagojik bir kampanya ile seçmenleri "avlamayı" amaçlayan partiler tutunamıyor. ö t e yandan güçlü ve sürekli seçmen desteğine sahip olan partilerin uzlaşmak ve dolayısıyla sorunlara çözüm bulnıa yetenekleri yüksek oluyor. Ancak, çeşitli araştırmalar Batı ülkelerinde "partiyle özdeşleşme" eğiliminin giderek zayıflamakta olduğunu gösteriyor. Bir azgelişmiş ülke demokrasisi olan Hindistan'da yapılan araştırmalar da bu ülkedc "partiyle özdeşleşme" eğiliminin çok güçsüz olduğunu, seçmenlerin parti tercihlerini büyük bir kolayhkla değiştirebildikise, seçmenlerin belirli bir seçim kampanyası sırasında adaylann ya da ele alınan konularda partilerin savunduklan çözümlerin etkisinde kalarak, parti tercihlerini belirleme durumuyla ilgili. Kısa vadeli politik etkenler, sosyal grup dayanışmalarının ve belirli bir "partiyle özdeşleşme" eğiliminin güçlü olmadığı yerlerde ağırlık taşıyorlar; etkilerinin genellikle az olduğu biliniyor. Seçimlerin sonucunun son günlere kadar "kararsız" kalan seçmen grubu tarafından belirlendiği durumlarda kısa vadeli politik etkenler önem kazanıyor. DÜNYADAN ÖRNEKLER Seçmenlerin parti tercihlerinin genellikle sosyoekomomik ve politik olmak üzere ikiye ayrılan, çok çeşitli ve karmaşık etken Birçok iilkede kişilerin mensup oldukları sosyal grup ile seçtikleri parli arasında yukın bir iliski görülüyor. Gençlere nazaran yaşlüarın, erkeklere göre kadınların genellikle daha lutucu oldukları ve gerek siyasete gerekse secimlere daha az ilgi gösterdikleri biliniyor. lerini ortaya koyuyor. (Fakat, gelişmiş ülkelerin aksine Hindistan'da "partiyle özdeşleşme" giderek güçlenmcktc olan bir eğilim.) "Partiyle özdeşleşme" eğiliminin güçsüz olduğu yerlerde seçim sonuçlarının kestirilmesi çok daha zor oluyor. Uzun vadeli etkileri olan bir başka politik belirleyici, seçmenlerin "ideolojisi". Bu durumda seçmen siyasal felsefesine en uygun düştüğüne inandığı partiye oy veriyor. Gelişmiş ülke demokrasilerinin bazıİarında bu eğilimin giderek yaygınlaştığı gözlemleniyor. Azgelişmiş ülke demokrasilerinde ise ideolojik oy verme biçiminin seçmenlerin ancak küçük bir böiümü için geçerli olduğu görülüyor. KISA VADELİ POLlTİK ETKENLER Kısa vadeli etkileri olan politik etkenler lerce belirlendiğini; bu etkenlerin gücünün ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye ve seçimden seçime değiştiğine değindik. Çeşitli ülkelerde ve çeşitli zamanlarda yapılan, seçimlerde sosyoekonomik ve politik etkenlerin oynadığı rol konusunda bilgi sağlayan araştırmalar hayli kapsamlı bir literatür meydana getiriyor. Burada, bu araştırmaların sonuçlarını uluslararası karşılaştırmalar yaparak inceleyen bazı çahşmalardan yararlanarak, çeşitli etkenlerin ağırlığının ülkeden Ülkeye nasıl değiştiği konusunda bir fikir vermeye çalışacağız. Uluslararası karşılaştırmalar yapan incelemelerde, karşılaştırmalara daha elverişli olmaları nedeniyle, sosyoekonomik etkenlere daha büyük bir yer verildiğini belirtmeliyiz. Karşılaştırmalı seçim araştırmalanyla tanınan siyaset bilimci Richard Rose'un "Comparibility in Electoral Sıudies" (Se çim Araştırmalarında Karşılaştırılabilirlik) (1974) adlı makalesinden aktardığımız tablodan (Tablo 1) Batı demokrasilerinde sosyoekonomik etkenlerin seçmenlerin parti tercihlerini açıklama gücünü izlemek mümkün. Ünlü Norvcçli siyaset bilimci Stein Rokkan'ın Avrupa'da parti sistemlerinin oluşmasında belirleyici rol oynadığını gösterdiği üç temcl siyasal bölünmeyi temsil eden değişkenlerin (sosyal sınıf, dinsel inanç, köykent ayrılığı) siyasal tercihlerle oldukça güçlü ilişkileri olan sosyoekonomik faktörlerin başında gcldiği tabloda görülüyor. Çoğu 1960'larda yapılan seçim araştırmalarında elde edilen bulgulara göre hazırlanmış olan tabloda gözlemlenen ilk eğilim, sosyoekonomik etkenlerin rolünün ülkeden ülkeye çok büyük bir farklıhk göstermesi. Hollanda'da seçmenlerin yarısından fazlasının parti tercihleri bir sosyoekonomik etken olan dinsel inanış farklılıkları ile açıklanabiliyor. lsveç, Norvcç, Danimarka ve Finlandiya gibi Kuzey Avrupa ülkelerinde ise seçmenlerin parti tercihlerinin oluşmasında sosyal sınıf farklılıklarının ağırhklı bir rol oynadığı gözleniyor. Bu açıdan başta gelen tsveç'te seçmenlerin hemen hemen üçte birinin parti tercihini mensup olduğu sosyal sınıf belirliyor. Başka bir deyişle lsveçli seçmenlerin bu büyük böiümü, oylarını sınıf dayanışması içinde belirliyorlar. Isveç'te sınıf esasına göre oy verme eğiliminin geleneksel olarak çok güçlü olduğu biliniyor. Bunun ilginç yanı yüksek bir sanayilcşme ve refah düzcymin başarılmış olmasına rağmen, sınıf farkhlıklarının çok uzun süre siyasal önemini korumaya devam etmesi. Ne var ki, son yıllarda yapılmakta olan araştırmalar Isveç'te sınıf esasına göre oy verme eğiliminin giderek zayıfladığına, seçmenlerin gittikçe artan biı bölümünün mensup oldukları sosyal sınıf ne olursa olsun, oylarını siyasal görüşlerine uygun düşen partilere verdiklerine işaret ediyor. Richard Rose'un tablosuna dönecek olürsak, Hollanda'nın yanı fcıra sırasıyla Avusturya, Belçika, ttalya, Fransa ve Batı Almanya dinsel inanışların seçmenlerin parti tercihlerinde etkili olduğu diğer ülkeler olarak beliriyor. ö t e yandan, lngiltere, ABD, Avustralya ve Kanada gibi Anglo Amerikan ülkelerinde ise sosyo ekonomik etkenlerin etkisiniAvrupa^ülkelerine nazaran hemen hemen üçte bir düzeyine indiği görülüyor. AngloAmerikan ülkelerinde politik etkenler sosyoekonomik etkenlere göre çok daha büyük bir ağırlık taşıyor. Başka bir deyişle bu Ulkelerde seçmenlerin siyasal tercihleri çok büyük ölçüde bireysel bir temelde oluşuyor. Dolayısıyla siyasal partiler farklı sosyal sınıflardan destek almayı çok daha geniş ölçüde başarıyorlar. Sosyoekonomik ve politik etkenlerin parti tercihlerindcki rolünü inceleyen başka bir karşılıştırmalı araştırmanın sonuçları da Tablo 2'de sergileııiyor. Tabloda, çeşitli sosyoekonomik etkenlerin toplam etkisi ile seçmenlerin seçimlerde tartışılan çeşitli konulardaki görüşlerin parti tercihleri üzerindeki toplam etkisi, "açıklayıcı değer" olarak adlandırılan istatistik bir ölçeğe dayanılarak karşılaştırılıyor. Karşılaştırmaya dahil ülkelerden Batı Almanya, lngiltere Norveç ve en belirgin olarak da Hollanda da sosyoekonomik etkenlerin rolünün çok daha ağırhklı olduğu gözleniyor.