Katalog

Sayfa 4 Dosva ABD, 2.Dünya Savaşı sonrasmda "Komünizm tehlikesi"ne karşı yeni dostlar arıyordu Sam Amca'dan Marshall Masalı BKRRIN ERSOY SAĞLAM MUTLU DKMİRKAN G örünen amacı Avrupa'yı komünizm tehlikesinden korumak, perde arkasındaki asıl amacı ise Amerikan ekonomisine yeni pazariar yaratmak olan Marshall Planı'nın uygulamaya konmasının üzerinden 50 yıl geçti. Avrupa ülkelerini "kalkındıran" Amerika, 50 yıl sonra bu kez Doğu Bloku ülkeleri içın kolları sıvadı. Marshall Yardımı'nın 50. yılı Hollanda'nın Lahey kentinde Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in de aralarında bulunduğu 48 ülkeden devlet ve hükümet temsilcilerinin katıldığı törenle geçen hafta kutlandı. Ikinci Dünya Savaşı sonrasmda Avrupa'nın komünizm tehlikesi altında olduğuna inanan Amerika, resmi adı Avrupa Kalkınma Programı olan Marshall Planı ile içinde Türkiye'nin de bulunduğu 16 Avrupa ülkesine toplam 12 milyar ABD Dolan (bugünkü kurla 90 milyar dolar) yardım dağıttı. Savaş sonrasmda yaşanan işsizlik, yoksulluk ve kargaşanın Batı Avrupalı seçmenleri komünist partilere yöneltmesinden çekinen ABD yönetimi, bu ülkelerin ekonomik durumlannın bir an önce düzeltilmesi gerektiğine inanıyordu. Kamuoyuna ilk kez 5 Haziran 1947'de Harvard Üniversitesi'nde düzenlenen bir konferansta Dışişleri Bakanı George Marshall tarafından açıklanan planın, 4 yıl geçerli olması ve tüm Avrupa ülkelerini kapsaması öngörülmüştü. Ama Sovyetler Bırlıği ve öteki Doğu Avrupa ülkeleri programa katılmayı reddetti. Planın kendisine yönelık olduğunu anlamakta gecikmeyen Rusya, plana karşılık hâkımiyetindeki Doğu Bloku ülkeleriyle birlikte COMECON'u kurdu. Marshall Planı kapsamında ABD'den Türkiye'ye gelen ve yedek parçası bulunmayan traktörler bir siire sonra çuriımcyc terkedildi. ancak yansına kavuşabildi. Türkiye'nin NATO'ya girişte olduğu gibi Marshall Yardımı'ndan faydalanmak için de birtakım tavizler vermek zorunda kaldığını vurgulayan Istanbul Üniversitesı Iktisat Fakültesi Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Izzettin Önder, Amerika'nın Türkiye'yi Avrupa'nın gıda ihtiyacını karşılaması amacıyla plana dahil ettiğini belirtti. Önder, yardımlann bir sonucunun da, Amerikan yaşam tarzının toplumun tüm kesimlerinde etkin olmaya başlaması olduğunu söyledi. tekstil firmalannın özel sektöre satılabileceğini söylüyor. Türkiye'ye verilen yardımın koşullan Avrupa'nınkinden bazı Özellestirme miras farklılıklar içenyordu. Türkiye'ye Kayıtlar özelleştirmenin ilk olarak gelen Amerikalı uzmanlar, 1947 yılında zamanın Başbakanı sürekli ağır sanayi yerine hafif Hasan Saka tarafından Marshall sanayiye, tanm ve el sanatlan gibi alanlara önem verilmesi Planı'nın bir parçası olarak gündeme getirildiğini gösteriyor. gerektiğini söylüyorlardı. Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nden Marshall yardımlarıyla devletin Prof. Dr. Yakup Kepenek, altyapı çalışmalanna ağırlık Amerika'nın Türkiye'ye ağır vereceğini açıklayan dönemin sanayi hamlesinden Başbakanı Hasan Saka, imalat vazgeçmesini ve tanma sektöründen çekilme yönelmesini dayatmasına kapsamında kamuya ait bazı karşın, Avrupa ülkelerinde kamulaştırmaya hız verildiğini belirtiyor. Bu durumu, "Oyuna getirildik" sözleriyle anlatan Kepenek, Avrupa'nın "tahıl amban" olarak görmek istediği Türkiye, ilerleyen yıllarda bu beklentiyi de tam anlamıyla sağlayamadı. ABD'nin dayatması.Türkiye'nin toprak fazlası ve 1950'li yıllar sonunda Kore Savaşı nedeniyle artan buğday ıhtiyacıyla birleşince, Türkiye'nin rotasını tanm ekonomisine çevirmesinin önünde engel kalmadı. Marshall 'Başka şansımız yoktu' Marshall Planı'nın açığa çıkmamış gizli amacı, Amerikan ekonomisine yerleşebileceği yeni pazarlar bulmaktı. Bu amaç halen işlevini sürdürüyor. Marshall Planı'nın öncelikli amacı 2. Dünya Savaşı'ndan galip çıkan Soyvet Sosyalist Cumhuriyetler Biriiği'nin, Avrupa'da süren açlığı, sefaleti ve iktisadi çöküntüyü kullanarak komünist ihtilali yapmasını engellemekti. Ikinci amacı ise Avrupa'nın yıkılmış ekonomisini yeniden canlandırmak ve kendi ayakları üzerinde durabilir duruma getirmekti. Bu iki amaç, hedefine ulaştı. Amerika, bu plandan yararlanmak için yardımın sağlanmasında kendi mallarının alınmasını ön koşul olarak öne sürdü. Marshall Yardımı'nın Türkiye'ye ekonomik yönden bağımlılık kazandırdığını düşünmüyorum. Türkiye'nin o yıllarda bu yardımı almaktan başka şansı yoktu. Alınan yardımın bir bölümü bütçeye aktarılarak sanayiye kredi olarak verildi. Yükselen işsizlik ancak böyle önlenebilirdi. 'Ağır sanayiden vazgeçfldi9 Prof. Dr. ILHAN T I K I U {ODTUSehlr Pianlama) Türkiye, yardım kapsamına alınabilmek için politikasını değiştirmek zorunda kaldı. Ağır sanayi tercihlerinden vazgeçti. Türkiye'ye gelen traktör sayısını artırdı. Türkiye'nin savaş sonrasmda dünya ekonomisine eklemlenmesinde önemli bir payı oldu. Tanmda modernleşme ve makineleşme başladı. Bu da emeğın yer değıştirmesine neden oldu. Ağır sanayileşme dediğimiz politikasından Türkiye'nin vazgeçmeye zorlanması yardımın olumsuz, tanm ve ulaşımın gelişmesi ise olumlu sonucu oldu. Hem tarımın gelişmesi hem de ağır sanayi hamlesinin devam etmesini Türkiye sağlayabilırdi. Marshall Planı'na Türkiye Avrupa'nın tarımsal açıklarını kapatmak için dahil edildi. Ağır sanayisinin gelişmesi için gerekli fonlar verilmedi. Aslında Türkiye tam anlamıyla teslim olmadı. Uçak fabrikalarını kapattı, ama, Karabük'ü kapatın tavsiyelerini dinlemedi. Tanmda makineleşmek, Türkiye'nin 1926'lardan beri rüyasıydı. Türkiye savaş öncesinde ithal ettiğı traktörler sayesinde 2. Dünya Savaşı'nda daha az kıtlık çekti. Türkive zorla... Marshall Planı'ndan yararlanmak isteyen Türkiye, 1947 yılında 615 milyon ABD Dolan tutannda yardım talep etti. "Savaştan zarar görmediği gerekçesiyle" aldığı ret yanıtı uzerıne Turkıye, doğrudan ABD yönetimine başvurdu. Bu kez talebi kabul edilen Türkiye, 4 Temmuz 1948'de Ankara'da ımzalanan anlaşma ile ıstediği yardımın