Katalog

• Dünya Sayfa 19 ? Çy yı rublesiz bıraktı ekonomisinin mustariplerinden. Firmasının hizmet ürettiği Rusların üç büyük lastik şirketinden hiçbirı, borçlarını uzun zamandır karşılayamıyor. Bunun yerine Gennadi Popov iki aydır maaşı yerine lastik alıyor. Popov, "Bizc, pazara gidip lastiklcri satmanıı/ı söylüyorlar" diyor. "İlk scferinde" diye sözlerini sürdürüyor, "yeni lastiklere ihtivacı olan yeterincc arkadaşım vardı; ama artık vok". Yalnızca, küçük sanayi kuruluşlan değil, büyüklcr dc c^ya yoluyla mübadele yapmaya zorlanıyorlar. Rusya'daki yabancı yatırımlardan en çok gelir sağlayan iki şirket de barter ii>inin farkında. C'entrelnvcst'ten Fenkner'e göre, yağdcvi Lukoıl'in iç satışlarının yüzde 8()'ı de barter olarak alınmış eşyadan olu^uyor Dünyanın en büyük yakıt i}irketi Gazprom da geçen hafta, 236 milyon dolar borç karşılıgı kurulan endüstrıyel bır grup olan Enginec'lc birlıkte barter ılişkisi içinde... Cîa/prom, borçlarının ancak yüzde 5'inı nakit olarak ödeyebileceğini açıklıyor; Fenker'in de parmak bastığı gibi, ıs,çilerc ödenecck para, yatırımlar veya vergiler karşılıgı şirkette, çok az nakit bulunuyor. Dağ gibi bütçe açığı, IMF'nın Moskova'ya yardım karşılıgı dikte ettirdiği para politikasıyla daha da ağırlaşıyor. Ocak 1995'te yüzde 18 olan enflasyon, ayda yüzde 1.5'lara kadar inmiş Bu yılın başında Rusya'nın cn büyük kesekâğıdı fabrıkasını satın alan Amerikan Stratton Grubu'nun Yönetici Şefi Daniel Arbess şunları söylüyor: "Rusya'nın her yanında, şimdi biziın rıılin olarak '(>/.elle>tirilıniş şirketler' olarak adlaıulıı (lıklarınıız, aslında $irket degil, unlar aynen eskidcn oldukları gibi. Devlete mal üretınck iizcrc kurulan üretim üniteleri, pa/ar ckonomisinde kâr yapmayı çok »/ bilen yöneticilcr tarafından yönetiliyor. Bugün sözü edilebilecek peşin para akışı yok ve yavaşça ölüyorlar." Rusya'nın üç büyük lastik şirkcti, Volskı, Voronish ve Nizhni IComsk gibi sjirketlerin kapanmasına t'cdcral hükümet ve yerel yönctimlcrın izin vcrmeycccği ifade ediliyor. Ama şirketler de, ışçılerine ve destekleyicilcrinc lastikle ödeme yapmaktan çok. bir ınuei/e bekliyorlar. Piyasa insan öfiütüyor Sonuç olarak Rusya'da ortalama vatandasın vah^i ezılmesı sürüyor. Piyasa, ınsanlan çarkları içinde öğütüyor. Ama yıne de gırışimler sonucu kımı gcliijmcler olmuyor değil. Rusya'da gelışen küçük mağazalar zincırinı yöneten Zhamal Shanuıyan, ışçılerıne ödeme yapmaktania, 19. yüzyılda moda olan bir şeyi yenıden icat etti: Fabrika magazaları. Shamoyan'ın işçılcri, magazada alışverış yapanlardan senet alıyorlar. Shamoyan, ona ödeme yapamayan müşterilerle akılcı yollardan bağlantı kuruyor. Tambov şehri yönetimı için binalar yapan, batma sınırındakı ınşaat şirketini kurtarmak için ılginç bır yol geliştirmış. Bu arada Shamoyan, şehre yüzlerce, binlerce rublc vergi boreu olan boya şırketine üç aşamalı bır yol önermiş. Devlete borçlu olan boya şırkctı, yıne Shamoyan'a borçlu olan devletin borcu karşılığında işadamına boya veriyor. Bu durumda üçü de memnun kalıyor. Rusya'daki bu durumun yüzyıllarca sürmese bile, onlarca yıl süreceği belirtiliyor. 0ta Nakıt para sıkıntısı askerlere lahana ile maaş ödenmesini gündeme getirivor. Çeviri: K A D İ R GÖNÜLLÜ R usya Federasyonu'nda büyük bır nakit para sıkıntısı yaşanıyor Bu peşın para sıkıntısı Rus ckonomisindc alu>verışlerde barter (eşya mübadelcsi yoluyla alışvcris.) sisteıninın yayılmasına yol açıyor. Rus ekonomisinin büyük bır darboğazda olduğu için bu yola bas,vurduğu bildırılıyor. Rusya Fcdcrasyonıı'nun, Uluslararası Para Fonu'nun da (IMF) baskısıyla enflasyonu diisürmck ıçin para basnıaktan kaçındığı. piyasadakı nakit akışının bu yüzdcn kesıldiği vurgulanıyor. Tencere tavayla ödeme Piyasada dönen paranın, büyük şjrketler.tarafından cmılmesi ncdeniyle, Rus şirkctlcri müşterilerine ve yedck parça üretlcilcrinc pcşin para yerine lastik, boya, kaplar vc tavalarla ödeme yapıyor. Rusya'da, üç yıl süren çarpıcı bir özelleştirme programından sonra, binlerce devlet teşekkülü özelleştırildi. Fakat bugün özclle^tırilmiş olan bu kuruluşların ne durumda oldukları da bilinmıyor. Hükümet vergi gclirlerıne büyük oranda ihtiyaç duyuyor ve öncmli bir bütçe krızi yaşıyor. IMF, Rus hükümetinc vcreceği 340 milyon dolarlık krediyı, hükümetin, bütçe açığını düzelttiğinc tanıklık edinceye kadar erteledi. Sorun özelleştirme temelinde ycni özelleştirilmiş şirketler yatıyor. Federal gelirlerin 1992'deki yüzde 16.5'ten, bu yılın ilk 9 ayında yüzde 8.5'e düşmesi yöneticileri de endişclendiriyor. Vergi gelirlerindeki azalmayla görevliler, bazı vergi kacıranları, iflaslarını açıklamaya zorladılar. Kısa bir süre içinde vergi mükelleflerinin gözünün korkutulması amacıyla şov davaların olabileceğı belirtiliyor. Boris Yeltsin'in Yönetim Şcfı Anatoly C'hubaıs, "Vergi kayıplarını önlemck için bütüıı iilkenin tiiııı }>ücüııii bir araya getirmeliyi/" dıyor. Bugünün Rusyası'nda paranın tam anlamıyla takip edilcmcyecegi de kcsın. Devletin geleceğı tam anlamıyla. ülkenın her tarafından venı ö/elleştırılmış s.irketlerin • IMF tarafından hükümet, vergi kaçaklannın ağır bir maliyet yarattığına inandırılıyor. Ama krizin temelinde asıl yeni özelleştirilmiş şirketler yatıyor. güneydoğusundaki Tombov'da görev yapan Vergi Idaresi Başkanı Vasily C'emchenko, Moskova'nın vergi kaçakçılarını çökertmek için uyguladığı yaptırımların sonuç vermeyeceğini bıliyor. Ona ait geniş bölgede, şirketlerin yüzde 90'ının büyük bir ihtimallc vergilerini ödeyemcyeeeklerını Bütüıı ülkede, kamu sektörü çalışanlan uzun süredir maaşlarını alamadı, hatta Rus askerlerine yıllık lahana ha.sadıyla yapılan yiyccck yardımı, parasızlık nedeniyle maaş.a dönüstü. Artık devlet askcrlere maaş olarak lahana ödüyor, çünkü devletin askcrlere ödeyecek hiç nakit parası yok. Moskova'nın içinde bulunduğu duruma çözüm önerısı basit: Vergi vcrenlerin yularını dalıa da sıkmak. IMF larafından hükümet, vergi kacaklarının ağır bir tablo çizdiğine inandırılıyor. Ama bu krizin sağlığına bağlı. Birçok ekonomist, hükümetin bu icraatını, tanıamen kurumus, bir kuyudan su çekmeye çalışmaya ben/etiyor. Moskova'da bır aracı kurumun, Centrclnvest'in Araş,tırma Direktörü James Fcnkner, bu konuda, "Onların istedigi paranın orada olup ulmadıgı kesin değil" diyor Güvensizlik, halkın bütün katmanlarına yayılmış durumda. Moskova'nın 600 km. düşünüyor. durumda. Bunu başarmak için Artık Rus ekonomisi tarihe kanştı, komünist çağ artık kıtaplarda kaldı. Özellıkle büyük şehirlerden uzak küçük kasabalarda, insanlarellerine nc geçiriyorsa onunla ticaret yapmaya zorlanıyor, artık tasarruf yapmak da tanhe karıştı. Tombov'da lastiklerin üretiminde kullanılan endüstri preslerini dizayn eden bir şirkette mühendis olan Cennadi Popov da Rus hükümet para basmayı dramatik olarak kesmck zorunda kaldı ve ekonomiden rubleleri cmdi. Bu gclişmeleri izleyen nakit açığı, tüm Rus ckonomisinde beklenen bir sonuçtu. Ama "ödeyememe krtri rı nin nedeni, bir Rus siyasetçisinin de anlattığı gibi, antienflasyonist kampanyadan daha derinlerde yatıyor.