Katalog

Sayfa 19 DışPiyasalar Krizin 9. yıldönümünde borsalar rekor üzerine rekor kırıyor ERGİN YlLDlZOĞLU Londra 4 ckımde ABD'de 1991'dcn berı süregclmektc olan boğa piyusalan, 2193. güniinü geride bırakırkcn, Dow Jones Sanayı Indcksı 6000'i gcçerek ycnı bır rekor kırıyordu. 15 ckiındc Fınancıal Times 100indeksıde4()00'i gcçerek yeni bir rekor kırdı. Bu iki rekoru, Danimarka, Alınanya, Norveç, Ispaııya, isveç, Hollanda, Macaıislan borsalarındaki rekor çıkışlar ı/.lcdi 9 scnc önce, lanı dört gün sonra, 19 Ekim 19X2'de ıse man/ara bambaşkaydı. Dow Jones bır güııcle yiizde 22 deger kaybedıyor ve sarsıntı dalga dalga diinya borsalarında yayılıyordıı. îjimclı hırçok yalırııııcı soruyor: "Bu boğa pi\asaM ılaha no kadar süıoı?" 1 Kötünıserler ve iyimserler ABD'de. Meıımoıt and Benson, I'DI M gıbı yalınni şırketlennın analıstlerı, ABD'de boğa pıyasasınııı sonıına yaklaşıldığını, hısse senelleıınm aşın değeıli olduuıııuı düşiınüyorlar (l'inancıal Times 20.10.1996). Ingıltere'de Blairgıe l'apıtal Markcts, Sermaye yönetım Müdıiru çogu gostergenin olıımsu/. sıııyaller verdiginı söylüyor. (Wall Street Journal 22.10.96). Gerçekten dc hısse scnctlcrınin getiıilerinı, fiyatlarıyla karsılaştıran oran, Standard&Poor 500'e göre yiizde 20 ile oldukça yüksek. Bır diğcrönemlı gösterge de talıvıl gctirıleri ıle senet getınlennı karşılaştıran oran. Bu da, lıissc senetlerının aştrı değcrlenmiş olduğunu düşündürüyor. 1987 çöküşünden önce yiızde 2.6 olan temettü getıri oranı da yüzde 2.13'le, şımdı yiı/yılııı cıı dü.'jük düzeyinde dolaşıyor. En çok lartışma yaratan oran ıse, şırkctlerin borsa değeri ile toplanı kıyıııetlennı (yani şirketi borsada satın almakla, yenidcn kıırrnanın malıyclı ıle karşılaştıran Q oranı yiizde 1.5 ile II. Diinya Savaşı'ndan bu yana en diişiik düzeyınde (Fınancıal Times 20.10.96). Q oranına bakılırsa, bugiın bir şirketı yenidcn kurmak borsada almaktan daha ııcıız. ABD'de çıkan bir t'inans dergisi, Borron'a göre, hısse senedi GSMM veya S&P500 vc bıınu satın almak icin gerekli çalışma siiresı gıbı oranlar göz önüne alınınca da hisse senedı t'ıyallarının a'jiri değerlenmiş olduğu düşünülebılir. Bu oranlara bakan kötümserler ABD'de borsanın yeni bır düzcltınenin, bclkı tle ani bır çökiişün cşiginde oldıığuııu düşünüyorlar. Ancak, borsaların daha ıı/un /anıan yiıkselmeye devam edeceğıne ınanan lyımserlerin de oldukea ıııandıııeı gerekçeleri var. Buıılann başında, ABD ekonomısının bır leknolojık değışmenın ortasında olduğu ve bu aıad.ı ya/ılım. bılgı vb gıbı elle tululması nuımkun olmayan dcgcrlcrdckı aıtışian dolayı. 6000'e giden yolda kilometre taşları ürctkenliği ölçmcnin eok /oı olıııası gelıyor. Bu göruşe göre ABD sanayısınde üretkenlık goründüğünden daha yüksek. Bu ıse su sıralaıda yiıkselmeye devam eden şııket gelir ve kârları (Internatıonal Hcrald Trıbune 15 ve 16 10.1996) açısından olumlu bir gelccek vaat edıyor. Ikincı gerekçe ıse ABD ekonomısinde yılın I. iiç ayında. faız oranlarında bır artı^ olasılıgını giindcmc geliren yüzde 4.7 gibi yüksek biiyüme hızının, III. üc aylık dönenıde yiizde 2'ye gerilenıesiyle, ekonoıııinın tekrar soğıımaya başlaması Bu gelışme de uzun siircli bır diişük enflasyon döncmınc gırildıgınc ılıskın görii!,ü güclendıriyor. Nıhayet, iyımserlere göre bııgiin. geçmıse göre küçük yatırımcılara eok daha lyı bılgılenme olanagı sağlayan teknolojık gelışmeleı sayesınde, yatırım kararları eok daha ısabetli ve daha az spekulatıf. dolayısı ıle bir siirpriz olasılığı /ayıf. 14 Kasım 1996 1 ~^' 6.010.00 I Dow Jones sınai endeksi rekor kapanışları 4.000 3.000 1.000 1972 1976 1960 1964 1992 1996 Uzun döncmli bakış Diinya ekonomisındekı gcnel hava da lyimserleri desteklcr gibi. En öneınli yatırım alanlarından biri olan Japonya'da yılın ilk üç ayında yaşanan yiizdc 12 biiyüme, yerinı tekrar gerilemeye bıraktı II. iiç ayda yiizdc 2.8 gcıileycn Japon ckonomısı. III. iiç aylık dönemde de yiizdc 0.2 gerıledi. Bu bırçok analiste, Japonya'nın tekrar bır rescsyona gırdigıni düşiinclürüyor. (Wall Street Journal IX19 10.96). Japonya'da şirkel gelırlcıının yatırımeıları pck lazla hcveslendirmemesının yanı sıra, laı/leıın son ılereeede dii'jük olıııası, bankada paıa lulmayı da anlamsız hale getıııyor Bu ko>ııllarda lıem Japon yatırımcılaı ABD pıyasasına ılgi goslenyoı. hem de ABD'lı yatırımcıların Japon pıyasasına gıtmek yerine kendı Lilkclerınde kalmayı tcıcıh ettığı anlaşılıyor. Nıtekım Japon yatırımcılar bu yılın II. üç ayında ABD borsasına toplam 2.3 milyar dolar yatırdılar. Avrupa'ya gelıncc. Almanya ve 1 ransa'da ekonomik buyiime henüz üldukça eılız. Bu yüzdeıı Bonn ve Parıs mark vc frankın dolar kaışj.sında değer kaybetmcsınc göz yummaya devam cdcceklcrdir. Doların gcrek mark vc frank gcrcksc de ycn gibi paralara kar;,ı uzun zamandır güçlii bir koıuımda olması da yatırımeıları ABD pazarına çeken bir dığerctken. Nıhayet ABD başkanlık scçimlennm sonuçlarının daha ^imdidcn belli olması, denkleme bır dc siyasi istıkrar unsııru ekliyor. Aneak, kısa döncmli istatistikler, genellikle, geleeckten daha çok geçmış ıızerınc konuşurlar. Bu rakamlaıa bakarak gclccck üzerine çok kcsın bır şeyler söylemck pck mümkün dcğıl. !>ıındı bır dc daha uzun siııelı eğılımlere bakalım ABD ekonomısı 6 yıldıı bır ekonomik toparlanma yaşıyor. 1970'den bu yana geçen doncındc yaşanan belki en sığ.ıma bu ıı/un ekonomik topaılaıımaııın ehcdıycn devam ctmesi mümkün dcğıl. Bu yüzden 1997 ıle 2002 arasında ABD ekonomisinin bır resesyon yas,aması çok güçlii birolasılık. Bu isc ijirket gelırlerınin düşmcye başlayarak, boga pıyasasını altından, onu ayakta tutan desteklcrden en önemlisinın çekılmesı demck. Bu gün ABD ckonomisi bır toparlanmanın sonuna gclırken, Avrupa ekonomilerı hcnüzycnı yeni durgunluktan çıkıyorlar. Dolayısıyla, ABD ckonomisi resesyona gircrkcn Avrupa hâlâ bir ekonomik toparlanma yaşıyor olabilır. Bu isc Avrupa borsalannın, Wall Street'e göre daha çekici hale gclmcsi demcktir. Daha şiındiden ABD'li fon yöneticilerinın, böyle bir beklenliylc, portfoylerinde Avrupa kâğıtlarının oranını arttırmaya başladığı bildiriliyor. Dığcr tarat'tan, tarihsel olarak, genellikle bır tırmanma döneminin sonunda yaşanan bazı tıpik gelışmeler de var. Bıınlardaıı birı kiıçük yatırımcının adeta uçuruma koşan lemmmgler gıbı borsaya hüeum elnıeye başlaması. ABD'de geçen sene sayılaıı 13.000'e ulaşan amator yatırım kulıiplerinin bu sene 9 ayda neıedcysc ıkıye katlanarak 24 000'e ulaşlığı görülüyor. Ortak yatırım fonlarına ıse bu yılın ılk 9 ayında 1 78 milyar dolar yatmlınış. Yınc her borsa döneminin sonunda gorülen şırkct satın almalarda ve bırlcşmelcrdc (aequisitıons and mergers) gözlc görülür bir artış var, hcm de Q oranı bu kadar düşük olnıasına rağmcn! Bu son iki gclişmc bile bir spekülelif köpüğün oluşmakta olduğunu düşündürüyor, tabıi eğcrçoktan oluşmamışsa. Büyiik durgunluk// resesyonlar, 1929, 1974 vc I9«7'de olduğu gibi büyük borsa çöküşlcriylc başlıyorlar. 1987'de borsa çökmedcn öneekı aylarda, Financial Timcs'tan Jonathan Harris, "Borsa işlemcileri çok siııirii, kimin omzuna şüyle bir dokunsan hcıncn satmaya ba<jhyor" diyordu. Bu gün, belki henüz böyle bırdurum yok ama, "Bu borsa daha nc kadar yükselir?" tiiründcn tartışmalaıın gittikçc artmaya başlaması da düşündürücü!