Katalog

CUMHURlYbTDERCİ Dokuz yüz yıl boyunca on binlerce insan ve hayvanın yaşamı Çelcnkleı; dovuş saytstıu nusteriyor... NERMİN BAYÇIN B . ı~ ugünlcrde Selçuk Müzesi' nde izlenilebilen bir sergi, ölümüne dövüşlerin ardında yatan dünyayı tüm sonıutluğuyla gözler önüne seriyor. Adı, Efes Gladyatörleri Sergisi. Onların öykülerini bir mezar taşı ya da anıttan, si lah, giysi ve aksesuarlardan ya da i llüstrasyonlardan okuyoruz. Milaslı Kalitos'aaitbirmermerkabartmadaki çelenk sayısı, onun sekiz dövüş kazandığını anlatıyor. B irbaşka gladyatör betimlemesindeyeralanpalmiye,dövüşçünün aldığı ödülü simgelerken, boyunlarındaki halatlarla sırt sırta vermiş iki çıplak figür onların ölüme mahkum edildiklerini ifade ediyor. Olası vahşihayvanlarakarşıellerindekicılız silahlarla dövüşe hazırlanıyorlar. Hiç şansları yok. 1991 95 yılları arasında Efes kazılan sırasında ortaya çıkan lan gladyatör mezarlarındakiiskeletlerdenyolaçıkılarakhazırlanansımülasyonlar ise dövüşçülerin aldıklan darbeleri ve hangi tür silahlarla öldürüldüklerini gösteriyor. Listede 90 yaşına kadar yaşayıp emekli olmayı başaran bir gladyatör bile var. "Altın kesişle" bir anda öldürmenin ya da ağır yaralamanın tüm incelikleri somut örnekler üzerinden yansıyor. Arenalarda dökü üçağızlımızraklar,zıncırler... llerbirsilah, dövüşçüye farklı hareket ve lıamle yeteneği kazandırıyor. EğerbirRetiariusolmak istiarenada son buldu. Kurban ritüelini yansıtan, gladyatör yorsanız, ağ ve mızrakla dövüşmek zorundasınız.Ozamanengözdehasmınızyadaavıdövüşleri gösterilerin cn vahşisiydi. Efes'teki Selçuk nız, mırmır balığını temsil cden Murnıillo olacaktır. Ama cn çok tercih edı len dövüşçü Müzesi'nde Efes gladyatörleri üzerine ilginç bir sergi var... tipi, köleliğe karşı koyuşun sımgesi Spartacus yani bir Thrax (Trakyalı) olmak. Zırhı delmeye yarayan ucu kavisli bir hançer ve küçük bir kalkanlasavaşmanınhünerlerionlardagizli. Elbette, vahşi hayvanlarladövüsjen bir Venatör ya da göze almabiliyorsa gözleri kapatan miğfer giyen bir Andabata ile de seçenekler daha da arttırılabilir, hızlı bir sona razı gelinildiği sürece. Ama sonuçta, hangısı olursa olsun, ölüm, savaşın en gözde ganimetleri olan bu esir askerlere ödülünü bağışlar: Adının ve etnik kökeninın yazılmasına izin verildiği bir mezar taşı. Ve taşa diişen sözcükler de neredeyse hep aynıdır: " ... Philokynegos len kanı çağrıştırmak için seçilen fon rengi ise derlerini okumaya çalışıMakedon'dur adım, yenilyorlar. Bedenleri, ya ölüm kırmızı. mez gladyatör, bıonz çetanrıçasını simgeleyen Porlenkli... Yalnızlıktan başka Arenaya nasıl çıkarlardı? taLibitinensıs'ten(ölümkabir şeyim yok artık.. Ortak Çalgıcilargelişleriniduyuruyor. Seyircile pısı) sürüklenecek ya da yazgıyıpaylaşıyorum! (görin uğultusu ve müziğin şiddeti arenanın dışı Porta Triumphalis'ten (zamüldüğümyerde).." na, kentin uzak mahallelerine dek yayılıyor. fer kapısı) özgürlüğe kavuKökeni, cenaze törenlerinin bir parçası Gladyatörler, gösterişli kiralık giysiler içinde, şacak. Bunun için de yalnızca iki seçenekleri olarak, ölen kişinin sonsuz yolculuğuna eşlik ilk vebelki de son keztaşındıkları tahtırevan var: I y i dövüşmek ya da iy i ölmek... (ierisi bir etmek üzerc yapılan kurban ritüeline dayal ı larından iniyorlar. Tribünlerde, kendilerine öyküde, yazıtta ya da bir mozaikte tamamlagladyatör dövüşleri, Roma'da ilk kez MÖ ayrılan özel yerlerde oturan kentin önde ge nacak. 264yılında,JuniusBrutus'unoğullarıtaralenleri,soylular,bürokratlarvehattaimparaThrax'lar, Samnit'ler, Hoplamachus'lar, fından ölen babalarının anısına düzenlenir. tor, gladyatörler üzerinden oyRetiarius'lar, Venator'lar... Bir Bu gösteri öylesine tutulur ki, soylular ya da nadıklarıbahisyadayatmmlarzamanlar, antik Roma uygarlı zenginlerin ölen yakınları için gladyatör dödan elde edecekleri kârları heğının enbüyükeğlence sektörü vüştürmek kısa sürede bir geleneğe dönüşür. saplarken, göstcriyi düzenleyen nehizmeteden, farklı kavimler Ailenin reklamını yapmak ve genç üyelerini kişi, silahların yeterince keskin den, farklı dövüş stili ve silahla senatoya sokabilmek yönünde bu bulunmaz ve öldürücii olup olnıadığını ra sahip yüzlerce, binlerce glad birfırsattır. kontrol ediyor. Eğitmenler, ceyatör. .. Aslında onların çoğunu set toplayıcıları,kantemizleyicileri,tellallar, tanıyoruz.Bugündeheybetlikılıçlan,parlak Dövüşçülerin sayısı kaçınılmaz olarak argüvenlik güçleri, palyaçolar ve daha bi lumum zırhları.süslümiğfervedizlikleriylebilgisa tar. Sektör kcndiliğinden oluşur. Organizagörevliyerlerineçekilirkençalgıcılardageriyar oyunlarından, beyaz perde ya da dövüş törler piyasaya çıkar, okullar kurulur, eğitlimi arttıracak vurgular için hazırlaniyor. Bir kursları veren modern gladyatör okullarından menler tutulur. Cenaze törenlerine gladyatör gece önceki son ziyafet yemeğinde birbirleri 21. yüzyıl insanının hayal gücünü ve öykün bulmakpazarınenönemlihalkasıdurumuna ne göz ucuyla vedaeden gladyatörlerin bakiij düğü simgeleri beslemeye devam ediyorlar. gelir. Cezalandınlmak istenilenyadasahiplanartıkkapılarda. Ruhlan yeraltıdünyasına Kimihafif, kımi ağır silahlarla donatılı. Ağlar, lerineparakazandırabilecekgüçlükuvvetli taşıyan ('haron ya da Mercur' ün görüntüsüne kementler, oklar, uzunyadakısakılıçlar, ucu köleler, savaş esirleri ve ölüme mahkum edilbürünmüş kölelerin ifadesiz yüzlerinden ka kıvrık kamalar, küçük ya da büy ük kalkanlar, mişözgürvatandaşlar.bu iş içinen ideal kaynaklardır. llişki ağları genişler, orgazinatör ya da okul sahipleri, insan kaçıran ve köle tüccarlarına satan korsanlarla daha yakından görüşmeyebaşlarlar. Kimi soylular gladyatör gruplarına yatınm yapar, kimıni koruma olarak kiralarya da satın alır. Gladyatörlerin son gösterisi... Gladyatör sevdası... Gösteri çılgınlığı ve saçılan paralar karşısında Roma, kentsoy lularını korumak adına dövüş ve dövüşçü sayısını azaltmak gibi bir diziönlemalmayabaşlar. JuliusCaesar(MÖ 10044), yıllarönce ölen babasının anısına 320 çift gladyatörü karşılaştırdığında, Roma'nınmikrocosmosdünyasınısimgeleyeeekolanasıl"arenanın"temellerideatılmış olur. Caesar, antik kaynaklarda yazılanlara göre, gümüş zırhlar içinde dövüştürttüğü gladyatörler üzerinden oy lan toplar. Arena, prestij, güç ve zenginliğin yarıştığı bir meydandırartık. Infazlar, kılıçların sesi ve kurban kanı, politik zafeıiere kapı aralarken, ölümüne dövüşler, ordunun savaş ruhunu ve disipline olmasını tazeler sürekli. Özellikle ımparatorluk döneminde ağır basan militarislik atmosferde, 20'lerinde olan genç bir Romalı M) yaşına kadar yaşamayacağının farkındadıı. ünun için de geriye tek bir tercihi kalır, onur ve şanla ölmek. Bunu da arenadan üğrenir. Gerçi dövüşçüleraşağı tabakadandır, hıçbır haklurı yoktur, onlar"sosyal olarak ölüdüı