Katalog

291EMMUZ2OO1 SAY1 801 vı, abonelerden bıri telefonun ahizesını (recepteur) kaldırdığı zaman başlamaktadır. O hattın ışığı yanınca, hatta bağlanan telefon memuresı "numeroyu lütfen" dıyecek, abone görüşmek ıstediği merkezı ve numarayı yazdırdıktan sonra niemure bıryanlışlığayol açmamak ıçın bu numarayı tekrarlayacaktır... Telefon'memurelerinin abonelerin konuşmalarını dinlemesıkesınlikleyasaktır..." Bedrâ Osmân ve arkadaşlarının Telefon Şirketi 'nde işe başlaması umulduğu gibi çok kolay ve pek çabuk gerçekleşmişti. Aradan ay lar geçtiği halde, Telefon şirketi birtürlüyapilan başvuruları değerlendirmeye koymuyordu. Kadınlar Dünyası 'nda Ulviye Mevlan imzasıyla bir yazı yayımlandı. Yazıyagöre, "lslamkadınlanna karşı gizli bir taassub (kendi dinini üstün tutma) beslemekte" olan tstanbul Telefon şirketi, kendisine başvuruda bulunmuş olan 200'den fazla Müslüman Osmanlı kadınının başvurularını bilinçli ve sistematik bir şekilde reddetmişti. Bu arada, Telefon Şirketi 'nde yaklaşık 120 Müslüman olmayan kadın istihdam edilmişti. Buna karşılık Bedrâ Osmân ve arkadaşlarının ilk başvurusundan bu yana geçen süre içerisinde, başvuruda bulunan bu 200 Müslüman kadın aday arasından yalnızca yedisi Telefon Şirketi'nin Rumca veya Fransızca dil barajlannı aşmayı başarabilmişlerdi. Yedi kadın, ilk iş başvurularından tam bir yıl sonra şirkete kabul edildiler... Peki, bu yedi kadın kimdir? Ulviye Mevlan Hanım, Kadınlar Dünyası 'ndaki yazısında, Fransızca eğitim görmüş olan bütün Osmanlı kızlannın hep yüksek tabakaya mensup "kibar" Müslüman Osmanlı aileleri arasından geldiğine değiniyor ve bu varlıklı tabakanın çalışmak konusunda oldukça çekingen davrandığına dikkat çekiyordu. Gerçekten de, bir iş bulup çalışmak zorunda olan alt tabakaya mensup Müslüman Osmanlı kızlannın hemen hepsi de ya eğitimsizdi, ya da eğitimlerini kendi anadillerinde, yani Osmanlı Türkçesi'yle, eğitim veren kurumlardan almışlardı. Bedia Şekip, Bedrâ Osmân, Nezihe Mustafa, Seniha Hikmet, Vefika Mustafa, Mediha ve Hamiyet Derviş (Yazar Suat Derviş'in kızkardeşi) idi. çeşitlı ışletnıelerınde48 Müslüman Osmanlı kadını çeşitlı görevlerde çalışmayabaşlamıştı. 1929 yılında, Istanbul ileAnkara arasında kurulan tek devrelı bırtclefon hattı ıle ilk kez iki Türk şehri arasında bir telefon görüşmesi yaşandı. 18 Ekim 1931 'de Istanbul Telefon Şirketi'nin önderliğiyle kurulan biruluslararası hatla Istanbul, Sofya'ya ve dolayısıyladiğer bütün Avrupa şehirlerine bağlandı. Buarada,hükümet şirkete otomatik santrallara geçiş yönünde baskıyapmaya başladı. 1927 yılında Ankara santralı, 1931'de Istanbul Tahtakale santralı ve 1932'de de Istanbul Beyoğlu ve Kadıköy santrallan Standart Electric Company tarafından Fransa'da imal edılmiş olan "Rotary 7A" sistemi ile değiştirildi. 400 kuruş maaş... 1930'larda yaşanan devletleştirmekampanyasından Istanbul Teletlk olarak, pul satış memurelıgi fon Şirketi de payınadüşeni aldı. Yagibi postahaneye gelen giden herpılan uzun görüşmeler, Türkiye kesle yakın temas getiren bir işe FeCumhuriyeti 'nin Bay ındırlık Bakaride Yâver hanım isminde bir Müslüman Osmanlı kadını tayin edildi. 1920'deyayımlanmış, telefonla konuşan kadın kartpostalu nı Ali Çetinkaya ile tstanbul Telefon Şirketi'ni temsil eden Jean Boyau Osmanlı Müdafaai Hukukı Nisarasında 9 Nisan 1936 günü imzalanan bir vân Cemiyeti üyelerinden Aziz Haydar görevlendirilmişlerdi. Ortalama gündelik anlaşma ile sonuçlandı. Anlaşmayagöre, hanım ı Feride Yâver hanımla iş başında ücretleri 15 ila 23 kuruş arasında değişen Istanbul Telefon Şirketi kendisine tanıngörüşmek ve kendisini cemiyet adına tebbu kadınlann hepsi de ay da toplam 400 kumış olan işletme imtiyazının sona ermerik etmek üzere Büyük Postahane 'ye yolruşu aşmayan maaslarla geçinmeye çalışısinden tam 26 yıl önce, şirketin tüm altyaladı. Aziz Haydar hanım postahaneye varyor, hatta maaşlannın azlığından yakınıpısını, şirket çalışanlannın tümünü ve şirdığında duyduğu mutluluğu hemen yazıyorlardı. kete ait olan işletme haklannıntamamını ya dökmüş ve Kadınlar Dünyasf nda yaIstanbul Telefon Şirketi'ne, 1914 yılınTürkiye Cumhuriyeti'ne devretti. Şiryımladı. da Osmanlı lmparatorluğu'nun Birinci ket' in devredilmesi ile birlikte, uluslaraDünya Savaşı'na Almanya'nın tarafında Birinci Dünya Savaşı yıllannda özellikrası telefon görüşmelerine aracılık eden girmesinden dolayı Osmanlı hükümeti tale devlet hizmetinde çalışan kadınlann samemureler dışında, telefon santrallarında rafından el konuldu. 1919 yılında tstanbul, yısında görülen artış nedeniyle, Feride çalışan memurelerin yabancı dil bilme zoMüttefik Kuvvetler tarafından işgal ediYâver ve arkadaşlannın say ısı daha da artrunluluğu da uygulamadan kaldınlmış ollince, Istanbul Telefon Şirketi de imtiyazıtı. 1918 yılına gelindiğinde ise, Istanbul du. Ancak santral operatörleri ile görüşen nı Osmanlı hükümetinden geri almayı baPostahanesi'nde çalışan 90 kadının 85'i aboneler, tstanbul Telefon Şirketi zamaşardı. Müslüman Osmanlı kesime mensuptu. nındaki bir alışkanlığı uzun yıllar sürdüBu kadınlardan altısı posta havalelerinin Bu süreç zarfında Istanbul Telefon Şirrerek, santrallarda çalışan kadınlaraeskikontrolünde, on tanesi postahane muhaketi'ninçalışanlarıarasınabaşka Müslüdenolduğugibi "mademoıselle" diyehisebesinde, ikı tanesi telgraf gişesinde ve man Osmanlı kadınlan da katılmay ı başartap etmeye devam ettiler.^ ikı tanesi de telgraf transit işlemlerinde mıştı. 1920 yılına gelinceyekadar.şırketin rını îstediler. Burada tatil boyunca üçaykadarçalıştık. BuTürk kızlannın ilk işeatıldıklarıbirolaydıvebız bunaöncülükediyorduk. Ozamanlar 14 yaşındaydım. Okul açılınca tekrarokuladönmüştük." Bedia Muvahhit, yaz tatili sona erince işten ayrılan tek kız değildi. Dört kadın daha kısa bir süre zarfındaçeşıtli nedenlerle Istanbul Telefon Şirketi'ndeki işlerinden ayrılmak zorunda kalmışlardı. Ancak, sıra Telgraf ve Telefon Nezâreti 'nin tam denetimi altında çalışan Istanbul Postahanesi 'nde kadın memureler istihdam etmeye gelince, Nezaret, Kadınlar Dünyası dergisinin Müslüman kadın aday larına el altından öncelik tanımaya başladı. İlk memure Bedia Muvahhit Bu kadınlardan hakkında bilgi sahibi olunulan tek kişi vardı, Bedia Şekip ismiy le bilinen daha sonra tiyatro sanatçısı olarak ünlenen Bedia Muvahhit. Bedia Hanım, Kadınlar Dünyası dergisinde Telefon Şirketi'nin eleman aradığı haberi yayımlandığındaîstanbul'dabulunan ve Fransızca eğitim veren Dame de Sion kız lisesinde okuyan, ondört yaşında çalışkan bir öğrenciydi. ölümünden kısa bir süre önceyaptığı bir röportajda tstanbul Telefon Şırketı'ne ış başvurusunda bulunmasını şöyle anlatıyordu: "OsıradaTürkkadınınıçalışmahayatınakazandırmakiçinçalışmalaryapılıyordu. AılecetanıdığımızMasörOsmanBey ve birkaç doktor arkadaşı bizim ai le dostlarımızdı. Bir telefon santralinde kadın görevlideçalıştırmakistedıklerinısöylediler. O zamanlar komünikasyon (iletişim) Fransızca yapılırdı ve Fransız görevlüerçalışırdı.BuyüzdenlısanbilenTürk kızlannın tatil zamanı burada çalışmala Istanbul Telefon tdaresi'nde çalışan kadınlar...