Katalog

CUMHURİYET DERGİ Türkiye'de arkeoloji okutulmayan yıllarda arkeolog olmanın yolunu bulur Jale tnan. îkinci Dünya Savaşı sırasında bombalann altında doktorasını tamamlar. Bir bakıma zorluklann üstesinden gelme sanatını edinir... Korkmazolurmuyum?" «F< ö y leyse neden bağırmıyorsun? Işe yarayacağını bılsem, hepinizden çok bağınnm." ~ 1 *•• Minicik dev kadın... NtLGÜN UYSAL / BİA* Miniminiminnacıkbirkadındıo.. Amaesasen: "Minnacık" görüntülübir"dev"... Hele gerçekleştirdiği arkeolojik kazılardan çıkma dev heykellerin yanında çektirdiği" fotoğraflarını" görmüşseniz... Jale Inan' ı, yüreğinizin hangi köşesinde saklayıp, okşayacağımzı bılemezdiniz. Türkiye'nin ilk kadın arkeologu Jale tnan. Ama onun öyküsü,ülİcenin "ilk kadın arkeologu" olmasınınçokötesinde birderinliğesahip... 1914 yılında lstanbul 'da diinyaya gelmiş. Erenköy Lisesi'ni 1934 yılında bitirdiğinde; derdi gücü, müzeci ve arkeolog olan babası Aziz Ogan'ın yolunda ilerlemek ve arkeoloji eğitimi almaktır. O yıllarda, Jalelnan'ınönündekiengel; "kızçocuğu" olmakbile değildir. Türkiye'de arkeoloji öğrenimi yapma olanağıyokturhepsibu., Aile çevresinde," sen kız çocuğusun, ne yapacaksm arkeolog olup" diyenbirileri yoktur... Sonunda, babası yol gösterir: Burs bularak Almanya'ya giderJaleHanım. Almanya'da okumak iyidir de... Almanya, o yıllarda, gide i ' rekbelayatırmananbirülkedir. • t Sonunda îkinci Dünya Savaşıpatlar. "'' Tam da Jale hanım doktora çalışmalannın sonuna yaklaşmışken... Savaşsa savaştır... Zordur, belalıdır savaş ortamında Almanya'da kalmak. Ama, Jale Hanım, gözünükırpmadankarannı vermiştir: Her ne olursa olsun, arkeoloji alanında doktorasını tamamlayıp öyle dönecektir. Türkiye' ye... Yaşadığı kente "bombalar düşerken", doktora nasıl mıbitirilir? Jale Inan anlatsın: " Bir yanda kat kat giysilerim dururdu... öte yanda, küçük bir bavulun ıçine koyduğum, doktora tezi çalışmalanm ve fotoğrafmakinem...Sirenlerçalmayabaşladımı,hemengiysilerimi üstüste giyerdim. Ki, sığınaktaki feci soğuğa dayanabileyim. Sonra da bavulumu alır odamdan aşağı, sığmağa inerdim. bombalar, kentin üstüne yağarken, ben de sığınakta, doktora tezimin ufak tefek ışlerini bitirmeye çalışırdım." Onun bu soğukkanlı hali, sonunda sığınaktaki Alman komşulann sinirine dokunmuştur. Bomba sesini duyar duymaz. çığlık çıglıga bağıran biri sorarJaleHanım'a: Sen korkmuyormusun? tkinci Dünya Savaşı koşullannda Almanya'da doktorasını bitiripdöner bir günTürkiye'ye... . :>ib n.>)fii£i'i' Yine bitmemiştir sıkıntılar. lstanbul Üniversitesi 'nde, o sırada bağımsız bir arkeoloji bölümü bulunmadığı için ilk Çağ Tarihi bölümüne asistan olur. Yıl 1944: Mustafalnan'laevlenir. Eşi Mustafa tnan tstanbul Teknik Üniversitesi 'nin temel taşlarından biridir. Mustafa Bey, Jale Hanım'ı her zaman kendi mesleğinde gelıştirmesi için desteklemiştir. Bu, bir kadının kendini var cdişine, kocasının verdiğı destek açısından az bulunur bir örnektir. Şakası yok. 4O'lı yıllann Türkiye'sinde bir kadın arkeolog olacaksın ve ikide bir dağ bayır kazı yapmaya gideceksin!.. Hem de hangi koşullarda! Doğru düzgün yollan olmayan bir Türkiye ortamında; genç bir kadın arkeolog olarak kendi yolunu yordamını tek başına yaratma zorluğuyla başa çıkarak... Bazen at sırtında ve ıssizlıklar içınden geçmeyi göze alarak... Jale Hanım da eşinin kendisine verdiği desteği sevgiyle anmıştıhep... Oğlu Hüseyin Inan' ın dünyaya geldiği 1944 yılını izleyen yıl, üniversıtede kurulan Arkeoloji bölümünün çatısı çatılırken Jale Hanım'ı bir "gayret küpü" olarakbuluruz. Çocuğu küçücükmüş ne gam. Çevirileri de üstlenir... Fotoğraflan da çeker... Arşivi de düzenler... Komple bir atlet gibiçalışacaktırhep... Bir arkeolog ne yapar öncelikle? Kazı.. Peki kazıda çıkartılan eserler, heykeller ne olacaktır? Böyle bir sorunun bir arkeologu pek uzun boy lu ilgilendırmemesigerekir.Ama... Jale Hanım, ne zaman ki, görmüştür çıkartılan arkeolojik eserler, ortalıkyerdesefilolmaküzere...Sıvarkollannı... Bugün bilenler biliyor. Side Müzesı de Antalya Müzesi de hep onun kol kanat geren, önayak olan tavn sayesinde kurulmuşmüzeler... Eski eser kaçakçılan bir yerlerde ciritmi atıyor? Onun minicik bedeni, şahin kesilmiştir. Birbirinden bağımsız gibi duran arkeoloj ik eser parçalannı önce kendi kafasındabirleştirir. Sonra inanümazserüvenlerden geçerek, dünya kamuoyunu sarsan gerçekleri ortaya koyar. Müthişbirajan gibi çalışır. Diyelim ki, uluslararası bir arkeologlar toplantısında, bir grup bronz heykelden söz edildi... (Tıpkı 1967 yılında Boston'da olduğu gibi) Unutmaz o bronz heykeli... Unutmadığı için de çok sonralan Burdur Müzesi'nde rastladığı bronz heykelin nasıl bulunduğunu da araştıracaktır. Sorup soruşturunca, o heykelciğın Ibecik köyü yakınlannda köy lülerin yaptığı kaçak kazılardan arta kaldığını öğrenir... Ve o sayede, daha sonra, tbecik köyünde bu kez kaçak değilaynntılı bir kazı çalışmasıyapılacakvekoskocabirantik bina ortaya çıkacaktır... Bitmez Jale Hanım'ınöyküleri... Bir kazıdan köye dönüşünde, köylülerin silahla nişan talimi yaptığını görünce: "Birkezdebendenemekistiyorum" der. Tak." 12 "den vurmuştur Jale Hanım. Köylüler, büyülenmiştir. Küçücük bir kadın... Ama tek atışta, 12'denvuruyor. " Bir daha dene" diye yalvarırlar. Jale Hanım, Almanya'da okuduğu yıllarda, atış derslen de almıştır ama, bir daha denemeyecek kadar da tedbirlidir. Ya ikinci atışında, 12 'den vuramazsa? Satılan son arabasının parasını ne için harcamıştı dersiniz? Kaynak olmadığı için bir türlü tamamlanamayan bir kazı için... Dişçiye gidip, "Bugün önemli bir işim var. Uyuşuk dolaşmakistemiyorum. Onun için dişimi.moıfinsizçekin" diyen deodur. Son zamanlarda yakasına yapışan hastalığı ile de inanılmaz bir disiplinle savaşarak doktorlannı hayran bırakan da o... Ne kadar tonton, ne kadar muazzam ve ne kadar da şaşırtıcıydınız Jale Hanım! Kendisini hep yeniden yeniden yaratan minı mini minnacık görüntülü dev kadınmmöyküsü hem bu sayfayanğacak SUe Müzai'Hİm eçthşı: Prof. Jale tmmm, TMt Tmrih Kurumu Gen. Sek. Ulnğ Iğdemir (soUa), mOtgmim oçıltşuu öncUOk eden Rapp Devns ve OnL Pnf ArifM. Mmmatt (smğtk). (Fotoğrmf: AHieMofi ve Smmmt Yaymlan AtyhL) DayVTWIZ UoTlfan Ayl