Katalog

18 TEMMUZ 1999. SAYI 695 Ayasofya'nın ilk yapılanndan Patrikhane'ye ait bir tonoz çıktı karşımıza. Aynca şu anda ikona deposu olarak kullanılan odanın duvarında üç kemerle ve sonradan doldurulmuş kısımlarlakarşılaştık." Gün ışıgınaçıkan buluntulan heyecan verici bulan Prof. Dr. Ahunbay, "Çalışmalar sırasında Ayasofya'nın tarihiyle ilgili önemli ayrıntılara ulaştık. Burada eserin tarihine ilişkin birçok veriye, onu inceleyerek ulaşabiliyoruz. Bulduklanmızkitaplarlardave ilgili yayınlarda yok zaten. Binayı daha yakından tanımak, daha çok bilgi ve acil bir durumda müdahale edilebilecek birikimi edinmek gerekiyor" değerlendirmesini yapıyor. 1995 'te restorasyon amacıy la sökülen sıvalar, geçen yıllararağmenbirtürlüyenilenememiş. Iktidar partilerinin, bir duvar restorasyonu da olsa bu işe bakışının çalışmalan etkileycbildiği gcliyorkulağımıza. Ancak 1998 sonbahanndahazirlanabilenproje.su sıralarda uygulanıyor. öncelikle, dört yılı aşkın süredir açık kalan, kirlenen ve yosun tutancephenintemizliğiyapılarakprojedoğrultusundauygulamayageçilccekmii}. RESTORASYON SERÜVENİ İlk olarak 360'da ahşap çatılı ince uzun bir bazilika; bunun yanması üzerine 415'te yino aynı planda bir bazilika olarak yapılan Ayasofya, imparator I. lustinianos dönemınde çıkan Nika ayaklanmasında bir kez daha yandı ve yerıne bugün gördugümüz üçüncü Ayasofya 537'de yapıldı. 533 ve 557"de depremlerde büyük zarar gören yapının kubbesı 558'de çökünce, Isidoros tarafından onarıldı. Latin istilasıyla yağmalandı ve kutsal eşyası Batı'ya taşındı.Fetihten sonra camiye çevrilen Ayasofya, II. Selim'in (15661574) hükümdaıiığının son yıllannda duvarlarının dışa doğru açılmaya başlamasıyla yıkılma tehlikesiyle karşılaştı. Bunun üzerine Mimar Sinan, destek görevini de üstlenen iki minare ekledı, dayanak olması içın ikı payanda yaptı. Sinan'ın başlattığı çalışmalar II. Murat'ın (15741595) saltanatının ilk yıllannda tamamlanabıldi ve yapının günümuze gelebılmesını sagladı. Osmanlı'dakl en kapsamlı onarım, Abdülmecid döneminde gerçekleşti. Mekkızade Mustafa Asım Efendı'nin varissız ölmesiyle hazıneye geçen 40 bin kesellk servetinln harcandığı restorasyonu mimar Gaspare ve Guıseppe Fossati kardeşler üstlendi. 1894 yılına kadar devam eden restorasyon sonunda iç ve dış sıvalar değiştirilerek, mozalkler ortaya çıkarıldı, sonra da üstleri ince bir sıvayla örtüldü. Kubbeyi dıştan destekleyen kemerlerin de eklendiği bu dönemde üst galendeki eğılmış bazı sutunlar duzeltildi. The Times gazetesınde "Ayasofya Camisl Tehlikede" başlıklı yazı yayımlanınca hükumet Avrupalı mımarlara başvurdu, yapının Maranconi ile H. Prost tarafından onarılmasına karar verildi, ancak I. Dünya Savaşı çalışmalan engelledi.^ Bütço «Iverdlğince... Restorasyonla ortaya çıkan buluntulann çalışmabittiğinde Ayasofya'nın birparçası olacağını ve gözle görülebileceğini belirten Ahunbay, "Eşim Prof. Dr. Metin Ahunbay'la üstündc çalıştığımız duvarda, depremlerin ve zamanın etkisiylc bazı çatlaklar ve çökmelermeydana geldiğini gördük. Tüm bunlarrestorasyonsonunda doldurulacak ve duvar güvenli bir hale gelecek" diyor. Ali Kılıçkaya gibi Ahunbay da ayrılan ödenekten yanadertli. Ayasofyagibi birtarihi esere aynlan bütçenin harcamalan karşılamadığı ve sorunların ana kaynağı olduğu, her ikisinin de üzerinde anlaştıklan nokta. "Ayasofya bugün ne durumda?" sorusuna Prof. Dr. Ahunbay temkinli yaklaşıyor: "Kısabirreçete vermek zortabii. Insanlar nasıl çeşitli testlerden geçiyorsa, Ayasofya da imkânlar dahilinde inceleniyor. Bina hakkında daha fazla bilgi toplamak, yakından incelemekiçinsondajlaryapıhyor.malzeme örnekleri çıkanlıyor. Bütçemizelverdiği ölçüde öncelikle üstündeçalıştığımızdışcepheyi iyileştirmek, içeri giren suyu durdurmak ve kırılan pencereleri yenilemek gibi koruyucu işleri hallediyoruz." Ayasofya'nın açık kalan güneybatı duvanndan.yıllardıryenilenmeyibekleyenyıpranmış kurşun örtüsünden ve yapının altında bulunan mini sarnıçtan dolay ı artık nem diyemiyoruz su, birçok bölgcdc bozucu etkisini gösteriyor. Noktasal tedbirlerle sorun giderilmeyeçalışılıyorancak kurşun örtünün tümüeldengeçırilmeden.suyungirişiönlenmeden ve bozulan yüzeyler yenilenmeden Ayasofya güvenli bir hale gelemeyecekmiş. Ayasofya'da modern anlamda ilk rcstorasyonugerçekleştiren Fossati kardeşlerdöneminde (18471849), Ayasofya'nın dış yüzey rengi san kırmizı şeritlerhalindeymiş. Cumhuriyet döncminde soluk san, 19821988 onarımlarında ıse gülkurusu rengıne boyanmış. Bugün büyük bölümü akan gülkurusu boyanın altından çıkan çimento sıva, çirkin bir görüntü oluşturuyor. Prof. Dr. Zeyncp Ahunbay'ıntcrcıhı, üstündc çalıştığıduvara dauyguladığı Horasanharcı. "Duvarların, boya gerektirmeyen Horasan harcıylasıvanınasıvcbu .ekildedezamanla badana gibi akmaması gerekir. Gönül tüm çimcntolusıvalarıkaldırmayııstiyor ancak parasal kaynak önemli bir sorun Bütçcmız dahilinde, cn acil yerlere müdahale edebıliyoruz,kalanlardaha.sonrakiolanaklarlayapılacaktırherhaldc." Yıllarayayilaraksürcn Ayasofya restorasyonu, 1992 Kasimayındabaşlayançahşmalarla bilimsel ve teknik açıdan yoğunluk ka Heryıl verilen 250 milyar lirayla restorasyon çalısması bitirilemiyor... zandı. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi, Princeton Üniversitesi'yle işbirliği yaparak olası birdeprem karşısındaki durumu inceledi. Yapının geleceğıne yönelik sonuçları ortaya koyan bu projeyi Kültür BakanhğıAnıtlarveMüzelerGenelMüdürlüğü finanse ediyor. Statikle ilgili bu çalışmalann dışındaana kubbenin dörtte birini kapIayan55metreyüksekliğindeki veyaklaşık 178 bin parçadan meydana gelen ıskele, çalışmaların önemli bir ayağını oluşturuyor. Dörtte birlikkısmının restorasyonu tamamlanan kubbcdcki ycni çalışmalar 1 Eylül'de başlayacak. Sabit ve yapının duvarlannatemas etmeyen bu iskelenin yapımı için Boğaziçi Üniversitesi'nestatikhesaplaryaptınlarak Borusan'a özel boru siparişleri verilmiş. Zemine önce kum yayılmış, üstüne kontrplak döşenerek iskele kurulmuş. Bu konuda bir sanat tarihçisine danıştık. tÜ Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü'nden geçen yirmi beş yıllık akademik yaşamının ardından emekli olan, şu anda yurtiçi ve yurtdışındaki kültür gezilerinde rehberlik yapan Dr. thsan Tunay, Ayasofya'yı yıllardır izleyen bir Bizans uzmanı. Geçmışte kurulan iskeleden söz ediyor: "Ayasofya'nın iç onanmı nedeniy le ıskele konmuştu, bir köşeden bir köşeye taşınıp duruyordu. Bir çivi çakıyorlardı, dokuzunu çakamadanparabitiyordu. Rehberlik kursundakiöğrencilerimutanarakbanagelir'Hocam, Avrupa'da, Amerika'da modern iskeleler var. Bu ahşap iskeleden utanıyoruz, turistlerenediyelim'dediklerindeonlara,'Aslında bu, geçen yüzyıldan, Fossati kardeşlerden kalmış bir iskeledir deyin, enteresan olur* demelerini söylerdim." Şu anda kullanılan iskelenin Fikri Sağlar'ın Kültür Bakanhğı dönemınde başlatılan bir onarım uygulaması olduğunu söyleyen Tunay, "Bugün Ayasofya'nın içi gezilirsekubbedckisızıntılarınyapıdanedenlirutubete neden olduğu görülür.Temennimiz, müzeninbiryıllıkgelinninMaliye Bakanhğı yerine Ayasofya'ya verilmesı. Böylece eserin onanmı ve bakımı için uzun süre paraya ihtiyaç duyulmaz" diyor. ^ Ayasofya'ttın güncybattsındaki Ayasofya'n\n restorasyonu biryana rutin temizlik desürdürülüyor...