Katalog

SAN 1W9. SAY1683 rak, yaşayarak öğreniyorsun. Önce çukurlama tabircdilcn biryöntem var, ağaç birtokmakla çukurlama işlemıni öğreniyorsun. Yavaşyavaşda el ustaliğı gelişiyor. Ayncadagözçokönemlıdır bu işte, bu işin bir modeli yok, bunun için gözünün karar verme yetisi kazanması gerekiyor. Her şeyi görcrek öğreniyorsun bu işte, birazda yetenekgerekli.Bakırsertbirözellikgösterir. Isıtırsanız yumuşar. Ateşsiz olmaz bakır, o sertleştikçe siz ateşe tutarak ısıtmak zorundasınız. Eskidenkokkönıürükullanırdık.şjmdilerdemcdcnıyet ilerledi ya, tüp gaz kul lanıyoruz. Aslında ne yaptıysateknoloji yaptı bıze. Teknoloji ilerledi bakırcı ustalığı öldü. Ben bırtencereyi,çokiyi çalışırsam, bır günde yapanm. Şimdi ise pres yöntemi diye bır şey çıktı o yöntemle günde yüzünüstündetencereüretebiliyorsunuz. Budael işçiliğiniöldürdü." Bakıreşyadanşımdilerdepekparakazanılmıyorartık.Çünkübakınnmutfaklardakisaltanatı sonaerdi.Giin,çeliktencerenin;günçeliktavaların;gün,kısacaçelikkapkacağın.Böyleolunca da, ata yadigarı bu mcsleğin son ustalan, maişetlerinibaşkaalanlardaararolmuşlar. FaikUstaüzgünmüÜ7gün. "Çocuklarartık çırak olarak çalıştırılmıyor. çünkü burada çalışıp alacakları paranın iki üç katinı gofret, simit, mendil satarak kazanıyorlar. Artık günümüzde her şeyparaylaölçülüroldu, görüyorsunuz. ArtıkTürkparasıbilekullanmtyoruz, varsa yoksa Dolar. Iş buralara kadargelmişken kim bakırcılık yapmak ister. Aynca da buralarda çalışan hic kimsenin sigortası yoktur, sosyal güvcncelerı yok insanlann. Bu sadeee bizim sektörün sorunu değil, ama bizim mesleğin ölmesinin en öneml i nedenlerinden biridir." Yaklaşık, millattan sekiz bin yıl önce keşfedilmiş bakır. Bu olay ı takiben öncedcn taştan olan araç ve gereçler bakırdan yapılmaya başlanmış. Faik Usta'nın dükkanındaki eski tencereler, servis mangalları, bakırdan yapılmış manzara tablolan bızi çekıp bakınn dünyasını götürüyor. Büyücek bir servis tabağıilişiyorgözümüze.çevresine büyük bir titizlikle küçük bakırdan papatyalar işlenmiş, üstünde uzun zamandır dükkânda durduğunukanıtlayanbirtoztabakası.KırkmilyonlirafiyatbiçmişFaikUstaeserine,emeğinin karşılığınıvercnolmayıncadasatmamış. "Bir zanaatkâr yaptığını satabilmeli ki üretimınisürdürebılsin. Yapılanmalbiryerdebiriki yıl kalıyorsa insan emeğinin karşılıgını alamıyor demektir. Ben eğer bir iş. yapmışsam elli yılın emeğini alabilmelıy im, eğcrki bunu alamazsam yaptığım işi satmam. Bu servis tabağını satmadım, çünkü benim istcdiğim parayı veren olmadı. Yaptığım işi bedava satmaktansa oğluma, kızıma hediye ederım." Topraktan ham bir biçimde çıkanlan bakır, daha sonra fabrikalarda işlenerek, bakırcı ustalarınınkullanabileceğişckilleregetiriliyor. Atölycleregenelliklelevhalarhalindegeliyor. Bundan sonrası ustaların bccerikli ellerinc kalıyor. Maharetlicllerçokönemlideolsabazıtekniklerde yok değil bakırcılıkta. Bakırbirlevhanınşekillenmesınde;dövme, sıvamavepreslemeolmak üzere üç yöntem kullanılıyor. Bakırcı ustalarının gözdesi ısedövmeyle şekillendirme. Bakjrcılık, böyle başlamış. lyi bir bakırcı ustası,çekıcivuruşundançekici tutuşundan anlaşılırmış. Eski birmangalı gösteriyor.artıkomangallanyapabilecekmahireller kalmamış. EskilerıçıkarıyorFaik Usta, herbir parçanın tek tek insan elleriyle işlendiğini büyük birözenle anlatıyor. Gözleri dalgın. Hcrşeyleriyle ellerin ürünü olan bakırları, biten birsanatın ardından dökülen hüzünlü sözlerle hatırlıyor. "Birzanaatkârhiçbirzamanboşkalmazboşa çalışırama boş kalmaz. Yıllann işinı bir anda içimizden söküp atmamıza imkân var mı, yaptığımızışleriistediğiniızgibisatamıyoruz;amaolsun ömrüm vefaettiği sürece bu işi yapacağım." Insanlıktarihiylebaşabajjgitmi^yüzyıllardır bakır. Çakmaktaşı gibi kcskinleştirilen herhangi bir malzeme olmaktan öte, eğilebilen, tabaka halinde dökülerck forma sokulabilen ve hatta dökülerekbiçim verilebilen üstün nıteliklerc sahip bir maden olarak, insanlık tarihinindönüm noktalarındakendineyerbulmuş. Buüstünlüğünedenıyledirki bakırı eritmcyi. iijlcmcyi bilen ustalara sahip olan topluluklar, teknik, ckonomik, sosyal ve kültürel bakımdan diğer kavimlere oranladaha üstün bir hayatsevıyesine ulaşmışlar. tnsanlık içın birgüç sembolii olımı^. Ülkemizdebakırcılığın vebakırınyaygınolduğıı yerlerden biri. Birçok yöre artık unutmus, bakırı, bakır ustalığını. Bunun yanında direnenler de yok değil, Gaziantep,Çorum,Ücnızlı,Erzincan, Kastamonu, Kayserı bunlardan birkaçı. Günümüzde bakınn güzellıklerı, maharetli ustalann elleriyle buluşamazolmuş. "Eskilerdenduyardıkbilirdikhangiyörelerin bakırcıları daha marifetlidır daha iyidir diye. Tokat'ta çok iyi bakırcıların olduğunu söylerlerdi: ben Türkıye'nın birçok ılıne gıttım, artık Tokat'ta bakırcı ustası kalmamış. özellikle Antep'te bakırcılık halendevamediyor. Amaonların yaptıkları da bizim yaptığımız gibi eskinin taklididir. Büyük sjehirlerde de Anadolu'da da bakıra olan ihtiyaç azaldı." Mutfaktan süs eşyalığına... Uzun süre nemlı birortamda kalan bakırın üstü, siyahımsı yeşil renkte mat bir örtüy le kaplanıyor. Bunabakırpasıdenıyorbakırcılararasında. Kalay günümüzde hiç de ucuz değil. Bakırcılığınbıtmesininnedenleriarasınabunudaekliyor Faik Usta: "Bakır, aldığınız gibi kalmayan bir ürün, altı yedi ayda bir mutlaka kalaylatılması gerekiyor. Yoksa yaptığınız ycmekten zehirlenebılirsiniz. Bır milyona aldığınız bir tencereyi ondan daha fazla birücretle kalaylatmanız gerekiyor. Şimdilerdebakırcılığınyönübirazdeğiş,ti. Artık süseşyası olarakkullanılıyorlar. Bunlann geneldc turistlere yönelik yapıldığını söylüyorlar ama turistler dc artık eskisi kadar buna rağbetgöstermiyor. Içpiyasaya yönelik yapılıyor daha çok." llginç iddiaları da var Faik Usta'nın, eski camilerdekirestorasyonlarsırasında bakırdan yapılmış birçok tarihieserkaçırılmış. "Camilerde mihrabın her iki yanında havan şamdanlan olur, tarihi camılerin hiçbırındeeski şamdanlar yok, bunlannçoğukaçırılmış. Bunu nereden mi biliyorum, bunu yapılan işlerden bilıyorum. Buralara, bunlarınkopyalarınınyapılması ıçin siparişler gelir. Bir zanaatkâr bir işin yeni mi yoksa eski mi olduğunu anlar. Eskiler çalınıyor, onlarınyerinetaklitlerikonuluyor. Mınare alcmlcri, kubbe alemlenni hep kaçırdılar. Müzelerde saklananlann bıle eski olduklarına inanmıyorum. Eski SultanahmetCezaevi'ni otel yaptı lar, oradakışamdandataklittir." Bakırcılık kaba işler ve ince işlerolarak ikiye ayrılıyor. Faik Ustakabaişlerinustasıymış. Levhalar halindeki bakın, tencere, tava, sahan gibi araç gercçlcrcdönüştürüyor, ama bunlarınsüslemesini yapmıyor. Son zamanlardaişleri azalmış Faik Usta'nın. Siparişleregöreişyapıyormış artık. Sonyaptığı iş ise, bir servis mangalı. Bunun ne olduğunu eline bir servis mangalı alarak anlatıyor: "Et masaya sıcak olarak getiriliyor. Servislcrhemenonuniçintabaklaraaktanlıyor." Faik Usta, elindeki çekicı örsün üstündeki bakıra yavaş amasert hareketlcrle indiriyor. Gözlerini hıç ayırmıyor bakır tabağın üstünden. Düşünceyle elin birleştiği yerde yaratmayadevam ediyor. FaikUsta'nındükkânındançıkıponunhcmen yanın'daki birbaşka bakırcı yagiriyoruz. Burası Atilla Yanık'ın dükkânı, altmışyıllık babadan kalmabiryer.herköşesinde yıllann ustalıklannı görmekmümkün. Dükkânın içindeki parçaların çoğuOsmanlıişi. "Babam bu işe âşıktı, bunun için Anadolu'nun birçok yerindcn bakır eşyatopladı. Osmanlıparçaları çoğunlukta, ama bunun yanında Ermeni vc Rum parçaları da var. Bızans parçaları yok. Burada yaptığımız bakır eşyanın hemen hemen hepsi taklittır. Eskiyebakıpyenileriniyapıyoruz. Osmanlı hamam tasları, tombaklar... Bunla *r Bilal Nadiroğlu 25 yaşında ama 15 yıllık bakırcı ustası. Nakı$ nakıs isliyor bakıru 50 yılın Faik Ustası: Bir zanaatkâr bosa çalışır ama hiçbir zaman boş kalmaz.