Katalog

24EKİM SAYI 709 17 McCarthy döneminde arkadaşlarını ihbar etmekle suçlanmış, bıı dönemin hemen ardından çektiği \ ., . film Oscar alsa da dostları tarafından bağışlanmamıştı Elia Kazan. Bu yıl Oscar'ın '• onursal ödülünü alırken de geçmişi peşindeydi. Hem kaleme aldığı yaşamöyküsünde hem de hainliğe dair yöneltilen her soruda "Zor bir dönemdi" demekle yetindi... Kazan'ın seçınıı Bu yıl mart ayında Elia Kazan'a yaşamboyu başarı Oscar'ı vcrilincc, Hollyvvood gene bir tartışmayla kaynadı. "Arzu Tramvayı" (A Streetcar Named Desire, 1951), "Viva Zapata" (1952), "Rıhtımlar Üstünde" (On the VVaterfront, 1954) gibi yapıtların aralarında olduğu 20 film yöneten ünlü yönetmen, birçoklarına göre, Kongrc Amcrikan Alcyhtarı Faaliyetler Komitesi'ne arkadaşjarının ismini vermis bir McCarthy dönemi suçlusuydu. 1952 Nisan'mda Hollywood'da "kızıl tehdit"ten söz edilerek yılgı ve paranoya bulutlan yaratıldığında, Elia Kazan, KAAFK önünde tanıkhk yaptı ve kendisi gibi bir zaınanlar Koınünist Parti üyesi olmus sckiz arkadasının ismini verdi. Kazan, Broadway ve Hollywood'da benzersiz bir üne sahip olduğundan onu işbirliğine ?orlamak, komite için fazlasıyla bir başarı göstergesiydi.l947'dc KAAFK Hollyvvood'dan bir grup yazar ve yönetmeni Komünist Parti'ylc olan iliş,kilcri hakkında sorgulamıştı. Hollyvvood 10'lan olarak anılacak olan 10 kişi siyasal inançları yüzünden sorgulanmayı reddettiler ve Hollyvvood'dan dışlandılar. Korc Savaşı'yla birlikte komite, sitıcma endüstrisinc "komünist sızma" bahanesiyle harekâtı yenidcn ba.şlattı. 1948'den bu yana llollyvvood sirketleri kara listeler oluşturuyorlardı. Birçok yönetmen, oyuncu ve senaryo yazarınm meslek yaşamı mahvoldu. Mcsleklcrini terk cttiler, bir bölümü de takma adlarla çahşmak zorunda kaldı. Zamanla, Kazan dahil düzinelcrle insan, vatanperverliklerini kanıtlamak üzere komiteye isim vermek için çağrıldılar. Bu aşağılayıcı bir ritüeldi, ama komitenin amacı daha da sinsiceydi; eok büyük ve tehlikeli bir komployu ortaya çıkanyormuş gibi görünmck istiyordu. Oysa Amcrika'da komünist olmak yasalara aykırı değildi. Kazan sonradan özyasamöyküsü "Bir Hayaf'ta "Zor bir karar denen tam buydu. Hangi yana gitseniz kaybediyordunuz" diyecckti. Oyuncıı Lee J. C'obb, senaryo yazarı Bııdd Schulberg, koreograf Jeromc Robbins gibi sanatçılar da o dönemdc ilıbarda bulunmuşlardı, ama lıiçbiri Kazan denli yalnız bırakılmadı. "Ülkenin en güçlü yönetmeniydi, buna dayanarak komiteye kafa tutmalıydı" dendi onun için. 1999'da eski başkanlardan Karl Malden'in önermesiyle ve yönetim kurulunun 39 üyesinin oybirliğiyle Akademi, onursal Oscar ödülünün Kazan'a verilmesini kararlaştırdı. Ödül töreninde Robert De Niro vc Martin Scorsese sunuş konuşmasını yaptılar. De Niro "O, oyunculukta yeni bir tür ruhbilimse! ve davranışsal gerçekliğin eğitmeniydi" dedi, Scorsese ekledi "Bu ijiirsel gcrçckçi, bu öfkeli romantik... Elia Kazan adlı, dehsjctli bir yetenek sahibi bu göçmen." Sonra perdede, seçimini elcştirmen Richaıd Schickel'in yaptığı Kazan filmlerinden kısa bölümler oynamaya ba^ladı. l^iklar tekrar yandığmda salonu tarayan kameralar, Nick Noltc ve Ed Harris'in oturdukları vcıdcıı (>l\ovlc baktıkl.ııııu. Steven Spielberg'in oturduğu yerden alkışladığını, Warren Beatty. Annette Bening, Meryl Strecp, Helen Hunt ve Kathy Bates'in ayakta coskuyla alkısladıklarını yansıtıyordu. Kazan gülümscycrek "Bunu duyduguma sevindim" dedi, Oscar heykelciğini kaldırarak "Akademi'ye cesareti ve cömertliği için teşekkür etmek istiyorum" diyc ekledi. Sonra mırıldandı: "Sanırım tüyebilirim". Sahneyi terk etmeden önce karısına sordu "Başka bir şcyler söylcmcli miyim?" Kazan sonradan "Yuhalanacağım diye korkmuştum" demiş. olarak çiziyor. "Çalışmak uyuşturucumdu. Beni bir arada tutuyordu" diye yazıyor. Kendisini her mevsiın gömlek değiştiren bir karayılana benzetiyor... "Birçok deri değis,tirdim, birçok ömür yaşadım, vahşi vc acımasız dcğiijimlcr geçirdim. Genellikle ne olduğunu, her şey olup bittikten sonra kavrayabildim." 1909 Istanbul doğumlu Kazan, aile Amerika'ya göçünce, babasının onu halı mağazasında çalıştırmak istcmesine kar^ı koyarak, annesinin gizli destcgiyle okumayı seçiyor. Gcç vakitlcre dck tavanarasındaki odasında kıtap okııyor, sık sık sinemaya kaçıyor. "Filmler benim tutkum, düşlerim olmu^tu" diyor. 1926'da koleje baslıyor. Kolejde üye olarak kabul edilmediği öğrenci lokallerinde garsonluk, barmenlik yapıyor. Horlandığı zaman gücenikliğini vc öfkesinı, takındığı "Anadolu gülümsemesiyle" bastırıyor. Ufak tefek yapısına karsın, gerili yay gibi, futbol ve basketbolda şampiyonluğa oynuyor. 1930'da Ingilizce'dcn hcp A alarak mczun oluyor ama ne yapmak istcdiği hakkında bir fikri yok. \:,n iyı arkadaş.ı Alan Baxter, Yale Dram Okulu'na girince oıuı izliyor. Harçlan ödemek için bulasıkçılık yapıyor. Oyunculukta gözü yok ama dekoıiarı yapmanın, ı^ıkları asmanın, kostüm tasarımının tam ona göre olduğunu ke^fediyor. I932'de Yale'i bitirince New York'ta, Group Theatre'da asistan olarak buluyor kendini. Group, bunalım yıllarındaki radikal tiyatro deneyleriyle anılıyor o gün bugün. Clifford Odcts, Irvvin Shavv, William Saroyan, Sidney Kingsley'in oyunlannı sahneliyor ve 1930'ların idcalizmini, karga^asını ve acılarım dramatize ediyor topluluk. Asık yüzlii, aksi yönetmen Lee Strasberg ile konuşkan, bilgili elestirmen Harold Cüurman'in yönlendirdigi Group, Konstantin Stanislavski'nın gcliştirdiği oyunculuk tekniklcrini temcl alan "Mctof'u uygulamaktadır. Kazan, Metot'un kökeninde sağduyunun yattıgım söylüyor: "Kendinize şu soruları sormalısınız; Kiminı? Neredeyim? Neyim? Sahneye girmcdcn ne yapıyordum? Ve ne istiyorum?" Group'la çalı^ırken her gün duyusal ve bedensel pratik yaptığını ammsiyor ve "Oyun yönetmek, ruhbilimi davranışa 0» Kolejdeki garson... Kazan'ın özyaşamöyküsü "Bir Hayat", okuyucuya bir dönemin ruhunu ve acıklı duygusallığını yansıtıyor. Kıtapta kendini kindır. hırslı, derin çeliijkiler ıçind Hin i