Katalog

CUMHURİYFTDERGİ AnkaraBartök'uistememisti İM. HAIİM SPATAR Bela Bartök un Anadolugezisi konusunda tstanhul Konservatuvan 'na rapor A.A.Saygun acar, Rumcn, Bulgar vc Arap halk müzigi konusunda bilimscl aras,tırmalaryapmış büyük bilgınlcrinilkiyadaenazmdan bas,ta gclenlennden biri olan büyük Macaı besteci ve müzikolog Bela Bartök, Ankara Halkevi Başkanı'rıa birkaç ay önce yazdığı bir mektupta Ankara claüçkonferansvermeyi ve Türk halk mÜ7İğını derlemek ve incelemck amacıyla bir Anadolu gezisi yapmayı önermiştı. Üstadın bu istegi olumlukarşılandı ve Halkevi Başkanı ilc Üstal arusındaki bir dizi yazı^madan sonra bu etkinliklerin Kasınıayındadüzenlenmesıkararlaştırıldı. Bay Bartök'un mü/iğimizi incelemek Ü7crc Türkiye'ye gelmesiülkemizin müzik yaşaını bakımından ku^kusuz son dereee önemli biıolaydıı. BcslccininTürk halkmıısikisine olan ilgisinin, müzik yaşamımızda bir dönüm noktasını yaşadığımız şu sırada bizlcrc.dahayaşlı vedahadeneyimlibirbestecinin öğütlerinden yararlanma olanağını sağlamak, ötc yaııdan da bu müziğinin otantik karakterini dünyaya göstermck üzere, Türk halk musikisi konusundaki üstadın cski düijüncelerini ve müzıkolojı dünyasindaki varolan düşünceleri düzeltme olanağı vermek gibi iki katlı biryarar sağlayacağını düşünürsekbugezininönemidahaiyianlaşılabilir. Buraporda Bay Bartök'la yaptığımgeziyi anlatmaya ve üstadın bazı önerilerini özetleyerek vermeye çalışacağım. • Bay Bela Bartök Istanbul'a 2 Kasım 1936'da vardı. Istanbul 'a gcldiği gün ve crtesi gün Konservatuvararşivlerini incelemeye koyuldu. Hem halk musikisi koleksiyonunu, hem de Türkiye'de başka eşi bulunmayan plak koleksiyonunu son dereee ilginç buldu. Türkülerimizden birkaçını not etti. Bunun yanı sıra, bu kayıtlardan, Batı dünyasına "Bulgar ritmi" olarak tanıtmış olduğu yedili ritmin, Türk Karadeniz halk musikisindeki sürekli veyaygınkullanıını konusunda bilgi sahibi oldu. Ankara'da verdigi konferanslardan birinde bunun üzcrınde uzun uzadıya dıırdu. Böylecc kuruluşundan bu y ana koıv servatuvanmızınarşiviilkke/karsılastırmalıbilimselincelemeleriçinbclgclersağlamış oldu. Bay Bartrtk, konservatuvarda bu alanda yapı Imiş olan çalışmalardan duyduğu mcmnııniyetı belirtti. Bunun yanı sıra, buçalı^malann Türkiye 'de ve aynı zamanda başka ülkelerdcuyandıracağıilgiyivurguladıktan sonra, bu arşjvin bilimsel çalışmanın gereksinimlerine uygun verimli bir işlev görmesı için yapılması gerekli olan bazı işlemlere isaret etti. Üzerinde ısrarla durduğu en önemli nokta,ezgilerinkendikaynağında,doğrudan doğruyaköylülerinkendilerindenveendoğal koşullarda kaydedilmesinin gereğiydi. Bu amaçla kay ıt aletlerinin kullanılrnası gerektiğindeısrar etti. Bukayıtlar için onunbirkaç yıldır kullanmakta olduğu makine bir Edison fonografıydı. Bu makinelerdekayıtlarbahnumusilindirlerüzerineyapılır.Üstat Türk ezgılerıni kaydetmek için de bu aynı makineyikullandı.Nevarki.bumakinenın, örneğin yeniden nel ve temiz bir ton üretmc yetcrsizliği, hafifsesli bir müzik aletini kaydetmezorluğu,yada<1ahadakötüsü,silitu!ırın yıpranması gibi mahzurlannı kendi de kabul ediyordu.Gezimizsırasında.Adana Halkevi 'nde karşılaijlığı bir mühendisin daha kaliteli plak kaydınaolanakvereeek bir makine 20. yüzyıl müzik dünyasının önemli isimlerinden Bela Bartök 1939 yılında faşizme baş kaldınnca ülkesini terkedip Türkiye'ye yerleşmek istedi. Ahmet Adnan Saygun'un Bartök'un Türkiye'ye yerleşmesi yolundaki çabaları sonuçsuz kaldı. Bugüne dek Türkçe kaynaklarda yer almayan BartökSaygun yazışmasını Bartök'un ölümünün 53. yılında aktarıyoruz. konusundaki açıklamalarla çok ilgilendi vc bendenbu şahıslatemasımı sürdürmemi ve mühendisin dencylerinden alacağı sonuçlan kendisineyazmamı istedi. Miihendısegöre alet normal plak ü/erınc kayıt yapacaktı ve bunun ardından birkaç deney de yaptık. Makine bir kondansatör ve bir yayla donatılacaktı, böylece her yerde kayıt yapılmasına olanaksağlayacaktı. Bartök bu amaçla herhangibirfonografınkullanılabileceğiniekledi. Mühendıs Reşat Bey ile temas halinde bulunmanıniyiolacağınıvesözkonusumakinenin Edison fonografından üstiin olduğunun kanıtlanması durumunda, arşivde kullanmak üzere konscrvatu vann da bundan bir taneedinmesini söyledi. Bay Bartök,4 Kasım 1936akşamı Ankara'yagelmek üzere yolaçıktı.5Kasımilc 11 Kasım arasında Ankara'da üç konferans ve birdekonserverdi. Bukonferanslardanbirincisinde Macar halk müziğinin özelliklerini veTürkiyc'nin kuzeyindeki bazı halklann musikisiyle ilişkisini cle aldı. Ikiııci konferansında Üstat, halk ezgilerinin niçin derlcnmesi gerektiğini vebunların bilim adamlannatarihçilere,bestccilcrefaydalannıenine boyuna ve büyük bir otoritey le anlattı ve birbırinden farklı yaratıcı fikirlerle ilgisi bakı