Katalog

CUMHURlYETDERGt Denizaşın sömürgecilik yollannda Vasco da Gama önemli bir kilometre taşıydı. Ne var ki, onu bir Afrika limanından Hindistan'a ulaştıfan yörenin deneyimli kaptanı Ahmed bin Mâcid'di. Ahmed bin Mâcid 1435'te Kuzey Umman'da denizci bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş, denizciliğe çok küçük yaşta başlamıştı. İlk Portekiz gemisini Asya'ya ulaştıran da aslında Ahmed bin Mâcid'di. Vasco da Gama mı, Ahmed bin Mâcid mi? TÜRKKAYA ATAÖV P ortekiz önemli bir olayın, ünlü kaptanı Vasco da Gama'nın Umut Burnu'nudolaşarak Asya'da Hindistan'a varısjinın 500'üncüyılını kutluyor. Kuşkuyokkı, Afrika'nınkuzeyba tı kıyılanndan başlay ıp en güncy ucunu çcvreledikten sonra UintOkyanusu'nuaşarak baharatvctürlüzenginlikleriylcünlüanakaraya denİ7 yoluyla ayak basmak önemli bir olaydı. Portekizli gcmieileraltın vesiyahkölc sağladıkları Batı Afrika kıyılarının artık yabancısıdadcğillcrdi.Başka bir Portekizli Vasco da Cîama kendi gemisinin kaptaniığım Ahmedhin Mâcid'e bırakmıştL kaptan, Bartolomeo Dias, Afrika'nın "Fırtınalar Burnu" adını taktığı en güney ucuna 1487'deulaşmıştıbile. Denizaşın yayılmayı desteklediğiiçin "Denizci Henri" diyebilinen Portekiz kralının ölümünden sonra onun yerine gcçen tkinci Juan Afrika'yı çevrcleyişin Portekiz'e yeni olanaklar sağlayacağına kestirdiği için "Umut Burnu" sözcüğünü daha uygun bulmuştu. Yerlcşip kalan bu sözcükoldu. Vasco da Gama bu burnu bir kez daha çevrelediveönündekiokyanusuaşarak Asya'ya denizden ulaşmay ı aklına koydu. Ne var ki, ona Hint Okyanusu'nu asjirtan o suların ünlii kaptanı Ummanlı (Oman) Ahmed bin Mâcid di. Ayn ayrı tadları bir yana, yiycceklcrin korunmasında çok işe yaray an Güney Asya baharatından başka, lüks kumaşlar ve değerli taşlar Atlantik'te kıyısı olan Avrupalıları denize açılmaya itiyor, aradaki koca Osmanlı Imparatorluğu'nu çevreleme olanağı da cazip görünüyordu. özelliklePortckizlilerin Atlantik'te Azor adalarınaulaşmışolmalarıbüyükdenizleri aşabilecektekniğesahipolduklarınıdagösteriyordu.Gcnede,Batı Afrika kıyılanndan aşağıinmedeuzunsürezorlanmışlardı.Giden gemilerin çoğu gcri dönemiyor, döncbilenlertanınmayacakhaldegörünüyorlardı. Vasco da Gama da daha çok Afrika kıyılannı izleyerek ileri noktalaraulaşa f bilmişti, ama bundan sonrası onun için biiyük bir bilinmeyendi. Hint ve Büyük Okyanuslar sınırsızgörünenummanlardı. Iklinı koşullarından fırtına ve akıntılara değin çeşitli tehlikclcrle doluydu. Öte yandan, bu suları avucunun içi gibi bilen ünlü Asya kaptanlarınınbaşındaUmmanlı Ahmed bin Mâcid geliyordu. Portekiz Batı Avrupa cla Atlantik'e nasıl açıksa, Umman da, 1600km.'likuzunkıyısıylaPersK.örfezi'nde ve Hint Okyanusu'ndageleneksel bir deniz iilkesiydi. Ummanlılar tarihin ilk denizci uluslanndan biriydi. Gene denizci bir halk bilinen cski Yunanlıların daha çok Ege Denizi 'ndc ticarct yaptıklarıyüzyıllarda Ummanlı j lar çok uzak noktalara varmayı başarmışlardı. Sinbad'ın ünlü Kanton yolculuğuna bir Umman limanı olan Sohar'danbaşladığı günümüzde ilcri sürülüyor. 198O'de,tıpkı yaklaşıkbin yıl önceolduğu gibi, çivisiz, pusulasız ve çağdaş araç gereçsizbir Umman teknesi Çin'e giderek bu yolculuğunpekâlâyapılabileceğinikanıtlamıştı. Budurumda, Umman' ın Amerika'ya ilkelçisini 1840'ta gene aynı ummanlarıaşarak kendi gemisiyle yollamasında şaşılacak biryanyok. Ummanlılar Portekizlileri hayran bırakan haritaları uzun süredirkullanıyorlardı. Bir türmıknatıshpusulayıÇinlilerdenöğrenip öteki Araplarkanalıyla Batf yaaktarmışlardı. Göğe ilişkin bilgilerle kıyı, kaya, rüzgâr, akıntı ve benzeri doğal özellikleri gösteren kataloglardüzenlemişlerdi.Gemiyapımcısı, kaptan, tayfa ve tüccar olarak yaşamları denize dayalıydı. Denrz ticareti için yalnız yazı,matematik,takvimdeğil,gökbilimde öğrenmişlerdi. Yetiştirdikleri denizcilerin içinde Ahmed bin Mâcid'in yazdıkları ölümünden (1500) sonra birkaçyüzyıl daha kulIanıldı.Dcnizciliğin Yöntem ve Kuralları Üzcrıne Yararlı Kitap başlıklı bir çalışması vardı. Aslında denizcilikleilgilibaşkakırkkadarkitabı daha varsada,enbilinenibuydu.Denizyollan, havakoşııllan,mevsimler,kıyıeoğrafyasıve gökbilim gibi oniki teınel altbaşlıktan oluşuyordu. Bu konuda Türkçe kıtaplar yazmış olan Seydî Ali Reis'in Mâcid'den deyararlandığı anlaşılıyor. Ahmed bin Mâcid 1435'te Kuzey Umman'da denizci bir ailcnın çocuğu olarak dünyaya gclmişti.O ünlü çalışmasında yarımyüzyıllıkdeneyimindenyararlandığını yazdığına görc, denizciliğe çok küçük yaşta başlamıştı. Yaşamıboyuncakaptanlıkyaptığı anlaşılıyor. Vasco da Gama Umut Burnu'nuçevreleyip 1497yılını 1498'ebağlayanaylarda Güney Doğu Afrika kıyılarında Malindilimanınagelirgelmezgemisini Hint Okyanusu'nu aşırtacak deneyimli birkaptan aramaya başlamış. O sırada orada bulunan Mâcid'in şöhreti yaygındı. Vasco da Gama'nınherkonuştuğukişionuönerdi. Iki kaptan karşılaştıklannda Portekizli olan, Ummanlının kendini Hindistan'a ulaştırabilcceğinden emın oldu. Benim yalnız Umman'dadeğil. Moskova'dagördügüın ve Pers Körfezi çevresinin deniz tarihiyle ilgili Rus kaynakları da sık sık Ahmed bin Mâcid'in adını geçiriyor. Öyle anlaşılıyor ki, Vasco da Gama kendi gcınisinin ve ona bağlı teknelerin yönetimını bu kaptana devretmeyi doğru bulmuştu. Porteki/li için,bu adım,kuşkusuz,akılcı birseçimdi. Enkısa yolu,akıntıları,kasırgazamanınıoherkesten iyi biliyordu. Ummanlı çok uzaktaki karşı kıyıyasalimenvaracaklarına ilişkin garanti verırken, Doğu kaptaniığım da, kendi ustalığımdakanıtlamışolacaktı. Ahmcdbirı Mâcid Portekizlilerın açmakta oldukları yeni say fanın ve onu izlcyecck Batı Avrupa sömürgecijp liğinin farkmda değildi.Olmasıdaolanaksızdı. Yaptıgı yardımı denizcilerin bir dayanışması olarak görmüştü. Bundan kendisi ve çevresı için bir ticarct ve kazanç beklentisinın olması da doğaldı. Daha sonra olacakları kımsc kestiremezdi. ÖzelliklePortekizlilcrbuçevredcilk Avupalılar olarak çok kötü bir örnekverdiler. Bu acımasız ve kanlı başlangıçtan onları izleyen öteki Avrupalılarkötüdersleraldılar,onların hunharlıklarını taklıt ettılcr. Örneğin, bu sulara dokuz yıl sonra gelip Portekiz'den "ge