Katalog

26NİSAN 1W8. SAYI63I cak bu kez kurbanın dostları onu ölümden kurtarmaküzereyanıbaşındadır. Siqueiros "Madcndc Kaza"yi cczacvindcn çıktıktan sonraTaxco'daki kolonidegcrçckles,tirdi. Bu dönemdetıraşlayarakpüriizsüzdurumagetirdiğikenevirvehindistancevizindenyapılmış.hasırüzerindcçalıs.tı. Resimlerinboyutları giderck öylcsinc büyüdü ki, Siqueiros bunları boyamak için iskele kıırmak zorunda kaldı. 1931 yılındayaptığıdevpalabıyıklı vc demirparmaklıklaııyarankocakaraşapkalı en büyük yakın plan portrcsi niteliğini kazandı. Siqueiros bu yapıtı ilc turnayı gözünden vurdu: Rcsim, yüklü bir ücrct karşılığında Hollyvvood'a, Charles Laughton'a satıldı. Varhklı "gringcTlar Meksikalı rcssamlara tutkundular. Riverayapıtlannı KordvcRockefelleriçinüretirken.OrozcoABD'nindoğusundaduvancsimleri yapıyor, Hollyvvood da Siqueiros'a kucak açıyordu. Sanalcı burada Von Stcrnbcrg'in çarpıcı birportresinıyaptı. 15 PAZARIN PENCERESİNDEN Göbek atmanın incelikleri SELÇUK EREZ tasözlerımız sevinçle, neşeyle bağdaştırır göbek atmayı. Bir bölümumuz biraz "alaturka" bulur, küçümser gıbi olur ama dans etmeye gittiğimiz yerlerde orkestra ya da diskjokey hafiften göbek havasına çevirdiğinde de bir türlu yerimize oturamayız: Diğer dans havaları çalındığında değişik oranlarda bazen pek az bölümü kaplanan pistlerde sıra göbek havasına gelince ığne atsan yere düşmez! Nedir bu göbek havası? Çingenenin çaldığı, Kürdün de oynadığı öyle sıradan bir hava mıdır? Folklor mudur? Nereden gelir? Gerçekten göbek atma, tarihiyle, coğrafyasıyla, felsefesiyle ciddi bir konudur ama Ortadoğu'daki popülerliğine rağmen bu olgu daha çok Batı'da incelenmiştir: Bu alanda ilk incelemeleri yapan ve "Modern Mısır'da örf ve Adetler" başlıklı kitabında 1830'da Kahire'de seyrettiği çengi kızların attığı göbek ıle eskı Mısır lıravunlarının mezarlarındakı danseden figürlerın bırbirlerini andıran hareketler yaptıklarını ilerı süren unlu doğubılimcı Edvvard VVİIIİam Lane'ın teorisi, uzun yıllar bu konuda en ağırbasan görüş olarak benimsenmiştir. Prag'daki Oryantal Enstitü tarafından 1955 yılında bastırılmış olan bir kıtapta, Çekoslovakyalı bir araştırıcı, göbek atmanın kaynağının Mısır olmayıp Etrüsk diyarı yanı Italya olduğunu ileri sürmüş, Isa'dan yuzyıl sonra yaşamış olan Romalı şair Juvenal ıse Ispanya'da, Kadız kentınde göbek atan ve kalçalarını tıtreterek rakseden dansözler gördüğünü anlatmıştır L:.f""' "•*< V Abdülnasır zamanının Mısır Kültür Bakanlığı Folklor Seksıyonu Müdürlüğü ise yayımlamış olduğu bir broşürde, göbek atmanın Mısır'a Türk ve Memluk işgali sırasında girdiği ileri sürülmüştür. O sıralarda göbek atmayı hor gören, kenar semtlerde oturan garibanın rağbet ettiği bir raks türü olduğundan küçümseyen ve her olumsuz nesne gibi bunun da Türk işi olduğunu ileri süren resmi ıddialara rağmen bu dansın kaynağı eskı Mısır'dır! Eskı Mısırlıların dinlerinde önemli bir yer tutan ve Piramıd duvarlarına bir kedi şeklinde resmedilen Bastet neşe, eğlence ve dans tanrısıydı; Eski Mısır'ın kadınların, müziğı ve raksı simgeleyen başka bir tanrısı daha vardı: Hathor.. Bu tanrıları kutsamak için yapılan törenlerde göbek havalannı andıran nağmelerin çalınıp raksedildiği sanılmaktadır. Bin yıl önce, Arap tarihçi ElMasudi, "Altın Vadiler ve Micevher Madenleri" adlı eserinde bir halifenin, bir dansözde bulunması gereken niteliklerin ne olduğu sorulduğunda şu cevabı vermiş olduğu aktarılır: "İyi bir dansözde gevşek eklemler ve her yönde çerkedilebilecek kalçalar bulunmalıdır!" Mısır'da göbek atmanın Arapçası, "Baladi"dir. Bizim kullandığımız "belediye" kelimesiyle aynı kökenden gelen bu sözcük, Kahire'nin Haret Zaynhom, El Sayeda Zaynab gibi Iskenderıye'den, Asvan'dan, El Mahalle el Kobra'dan vb. göçetmiş insanlann yaşadıkları kenar mahallelerınde oturanlar için "El Balad", "Memleketim", "Köyüm" anlamını taşır. Bunları küçümseyen züppe Kahırelıler'in, zevksiz buldukları nesnelerebizimkilerin "alaturka" demesıni andırır bir şekılde"Amaan ne de 'baladi!" dedıkleri bilinir. Kahire'ye göçetmişlerin ve bunları horgörenlerin rağbet ettikleri göbek atmanın adı da "Baladi"dir! "Baladi"yi hor görmelerine rağmen Mısırlı zenginler, çocuklarını evlendirdiklerinde sıra gelinle damadın mısafirlerin bulundukları salona girmesine gelince, önlerine bir rakkase katarlar: Salona önce göbek ata ata bir kız girer; hemen ardından gelinle damat ortaya çıkarlar. Rakkase, bazen damadın ya da gelının elinden tutup onlara yol gösterir. Işın başka bir ılgınç yanı da bu göbekçı kızlı, gelinli, damatlı alaya Arapların "Zetfa" yani "zifaf" adını vermelerL "Maval", aslında göbek atılırken enstrümanla çalınan ritmi bozuk melodilerdir; dilımize Arapça'dan geçmıştır Biz göbek atarken * maval'dan çok rıtmı çok belirgın "çıftetelli" havalannı tercih ederiz. Düğünlerimizde bizim 9/8 ritimli "karşılama" oyunlarımız en aşağı göbek havaları kadar rağbet görür; ustelik de kabarelerde gösterı yapan göbekçilerin bir bölümü ritmi çok canlı ve hızlı olan "karşılama" havasına dönüştürüp getirirler "final"i "Çadırımın üstüne" karşılama temposuna iyi uyar. Yunanlıların "Marinella"sı, Ermenilerin "Tamzara"sı bunu biz de benimsemişizdir de karşılama havasıyla söylenir. Çiftetelliyi bizden duyup görüp benimseyen Yunanlılar da "Tsiftetelli" dediklerı bu dansı en aşağı bizim kadar sevmişlerdir ve "çiftetelli" kelimesini göbek atmanın karşılığı olarak kullanırlar. Batı, göbek havasını önce gezginlerden dinledi: Amerikalı bir gezgin olan George VVİIIİam Curtis bu havaları ve dansı şöyle anlatmış: "Müziğin keskin nağmesi odayı doldurup dansözün hareketsız bedeninden yansıyordu.. dansöz birdenbire ellerini kaldırdı, zillerini çalarak sağ bacağı üstünde döndü ve tüm kaslarını ritmik bir şekilde titretmeye başladı. Durduğu noktadakı dönüşünü bütunledikten sonra yavaşça ilerleyerek yerıni değıştırdı.. Bu sırada, müziğin temposuna uyarak vücudunun bütun kaslarını ahenkli hareketlerle kastırıp gevşetmeye başladı. Bu pek latif bir dans değildı.. Sadece dansın bir bölümünde bacaklarından birini diğerinin önüne atarak ilerlerken biraz inceldi, latifleşti; ancak geri kalan bölümlerinde cinselliği daha ön plandaydı." Batılılar, gezginlerden dınlediklerıni önce 1889 Uluslararası Paris Fuan'nda sonra da 1893 Şikago Dünya Fuan'nda görebildiler. Paris Fuan'nda, Cezayir Pavyonunda yetenekli bir dansöz, Arabıstan'dan getirilmiş kum ustünde olmadık figürler yapıyordu.. Şikago'da ise "Küçuk Mısır" adıyla tanıtılan bir dansöz "baladi" dansını sergilemişti. "Baladi"ye dilleri dönmeyen ve dansın en belirgin yanının göbekle yapılan devinimler olduğunu gören Amerikalılar'ın buna "belly dance" yani "göbek dansı" adını verdikleri söylenir. "Göbek dansfnın fazla cinselliği çağrıştırması bu dansın birez küçümsenmesine yol açtığını görenler bu tanımlama yerine "Orta Doğu Dansı" ya da "Oryantal Dans" demeyi tercih etmişlerdir. Batı'da halen bunu bir sanat türü olarak sürdüren de var.. sirklerde ateş yutma, tel üstünde gezme, onbeş tane topla bir arada oynama gibi numaraların arasında göbek attıran da, bunu ciddıye alıp bir dans türü olarak degerlendirip arşivini kuran da var; bu ara zayıflamaya en az aerobiks kadar yararlı olduğunu kavrayıp form tutmak için göbekatma kurları açan da az degil! Mısırlılar ne derse desinler bu dans bizden çıkmadı; tıpkı Karagöz gibi Mısır'dan geldi ve oralardan gelen Karagöz'ü nasıl benımsemiş, millileştirmiş ve kalbimize bastırmışsak göbek de folklorumuza işlemiş, Sulukulemiz'de zenginleşmiştir. Aslında çok sevdiğimiz halde küçümser gördüğümüz göbek dansını ciddiye alıp incelememek, çağdaş baleye kazandıracak yönlerine alıcı gözle bakmamak için bir neden yoktur; ayrıca bu dansbiraz koreografize edildığinde en az Arjantin tangosu ve birçok Trinidat havası kadar salon dansı olmaya da yatkındır...^ Ve duvar resimleri... Siqueiros'un Los Angeles'tc yaptığı tck toplumsal içerikli duvar resmi, elinde bir bebeklc ilerleycn zcnci bir adamı konu alan Si<jiıı'iı<>\ itııı lııı ışlıcıuc tablosu. "SokakMitingi"adlıyapıtıydı.Bctonüzerinc boya ilc yapılan bu resim zamanla yagkırılgan olan bu insan, ulusal birsimgcolamurlarlasilinipgitti.Sanatçinınbundansonrak evrensel biryüze sahiptir. raki ilk duvar resmi, 1939 yılında MeksiSiqueiroskis.iseldevrimineveya:)ammın ko'daEIektrikls.çilcriSendikası'nmduvansonuna dek sürceck ününü kazanmaya New na yaptığı olaganüstü büyüklükteki "KentYork'ta başladı. Union Square'debirsanatişsoylununPortrcsi"adlımuhteş.em yapıtı olliği oluşturan sanatçı püskürtme boyalar, du. Bu yapıt karşısında Riveraburun büküplastik.emayegibiyeni malzemeleri deneyor ve "Siqueiros konuşumeye başladı. yor, bense resim yapıyoSiqueiros'un"Dünyanın rum!" diycrck onunla dalSonu"adlıolağanüstiiyapıgageciyordu. tına birgözatarsanız, burada Soyut Dışavurumculuk Oysa Siqueiros konuşakımının köklcrinc kolaymaktanötebirşeyleryaptı. lıkla rastlayabilirsiniz. SaEmekçi vesanatçılarınhaknatçı bu yapıtı Hitler ve larının korunması amacıyla Franco'nun Avrupa'dagüç scndikalar kurdu, siyasal kazanmasına bir tcpki olaiçerikli sergiler düzenledi, rak gerçekleştirdi. hükümerin toplumsal demokrasi görüşüne karşı çı1939 yılında Siqueiros kan altmis.li yaşlarmda bile Franco'ya karşı sava^makhapse atıldı. Kitle iletisim tan vazgeçcrck çok daha kosjullarınaayakuydurmak güçlü bir yapıt olan "Boyun için sanatını sürekli günccl Eğdirilmiş, Ama Yenilmetutmayaçalıştı. ıniş" adını verdiği resmini gerçekleştirdi. Buyapıttaki Neyazıkki.onun siyasal iri kıyım, yarı çıplak adam içerikli en iyi yapıtları hezorla dize gctirilmeye çalınüz ctkisini gösteremeden şılmakta ve bedeni izleyiciMeksika'yıterketti. Ancak ye doğru uzandıkça kısalSiqueiros'un şimdi New Troçki ilk suikastten kurtuldu... maktadır. Ama kocaman York'tabulunan ve insanın yumruklan, omuzları vc parıldayan alnı şimtüyleriniürpertenyapıtınıgörenleroradaki diden yükselişc geçmiştir. O görkcmli bubelirsizliğiaslabelleklerindensilemeyeeekrunda da izley iciye hiç yabancı olmayan bir lcrdir: Burada El Oreco'ya özgü karanlık bir göky üzüne karşı durmus, köylünün gelcnck şcylersezilir. Siqueiros burada ateşli bir biçimdesavaşımınyılmadansürdürülmesigesel beyaz mintanıyla oynayan elleri titrek, rektiğini öğütlcmcktedir.^ bunakarijilık,"sombrero"altındakiyüzkızThe Guardian 'dan gın vcyırtıcı bir Aztekasasıdır. Köylüolarak "Yeni Bir Hizmet" Sağlık ekibimiz, evinize, işyerinize geliyor. Bir telefon kâfidir. Vatanseverler, insanlar, doğaseverler, toprak erozyonu size sevebileceğiniz hiçbir şey bırakmıyor. T.E.M.A. Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı Tel: (0.212) 281 10 27 268 09 85 19 Mayıs Cd. No: 8 Şişli/İSTANBUL Tel: (0 212) 212 07 07 (pbx) 10 Hat Faks:(0 212)212 68 35 TÜRK KALP VAKFI