Katalog

II OCAK . SAYI6I6 Italya'dapanolarijcklindehazırlanan vc sandıklanan mozaiklcr Ankara'ya gönderiliyor, yerine montajı Ankara'da başkaltalyanbirekipyapıyordu. Nczih Eldem mozaik süslemelerle ilgili önemli bir degişikcligi lahit nişinin mozaik süslemesindeyapmışti. Budeğişikliğişöyleaçıklıyor:"Bugün lahtin üstünü uçan birhalı kapatıyor. Kenar suları ve püskülleri yan duvarda görülüyor. Yan duvarlar ise taş. Oysa daha önce Emin Onat Bey'le mutabıkkalınarakmaviyeşil.camgöbeğı, motifsiz bir mozaik yüzey olarak yan duvarların zeminc kadar kaplanması teklifedilmiş ve bu kesim tümüyle imaledilerek panolarsandıklanmıştı. Italya'da gördüklerime göre bu kadar ellenubilecekyakınlıktageniş, vedümdiiz mozaik bir yüzcy son derece dü7cysiz bir ııygulama olurdu. Emin Onat Bey'eteklifederek, ttalyanlar'ıbumozaiği çözüp Lahit Odası'nda kullanmayarazıettim. Belli bir altın çizgisclmotifle çevrelenmiij olarak Lahit Odası kesişen tonozunun üçgenlcrinde başarılı bir çözüme ulaşıldı. Lahit niijinde de taş, çok uygun birsonuç oldu. Mozaiklcri çalışırkenküçükçılgınlıklardayapıyordum. Mescla kulelerde kapı ve pencere kemcrlcrinindaralınlıklarındaki mozaik desenlerin hepsi farklıdır. Oysa dışarıdan mozaik kolay farkedilmiyordujncebirîjcritgibiydi. O kulelcrın dıştan görüncn tek süsleri bu mozaiklerdi.Şeret'Holü'ndcgirışkismının yan kolonlarındaki ıncc şerit halindcki mozaiklerideaijağıya kadar indirdim. Sanki girişiçcvreliyorlardı." içindc bir kışla yapılması önerisı gelmışti. Aslında Anıtkabiı'inbugünlnönüLahti'nin bulunduğu kanadın altmda 67 mctrc genişliğindc boydan boya birbina parçası vardır. Burası iiç koğıi)} şeklindc düzcnlenmiîjti. Eratpavyonu burasıydı. O zaman herhalde birbirlik vardı. Sonraalay düzcyineçıkanlmiijsanırım. lsmetPaşa'nınnaaşıburayagömülmüş. Koğuş böylece bölünmüş. Bunun üzerineyeniyapıihtiyacıdoğmus. Bcnycni yapının yerine itirazettim. Bahçcdcbirköşedebahçıvanlarınfıdanlık vcgübrelik olarak kullandıkları biralan vardı. Aslında burası Anıtkabir'dendcgörülüyordu.Hoşbirmanzaradeğildi. Halbukiburası projedcparkın içindebirbozkırtcması olarak düşünülmüştü. Buradaeski Rasattepe'nindoğal yapısı korunacaktı. Rasartepe üzerindc hiçbırşcyin yetişmediği çorak birtepeydi. Bu bozkirdan yükselenyamaç Anıtkabir'intaşlarıylabirleşecekti. Ancak burası boş olarak görülünccbahçıvanlannhizmetincvcrilerekdeğerlendirilmişti. Ycni yapı burayadüşünülüyordu.Sondakikada engelledim. Anıtkabir'c olmuştu. () sırada hcnii/renkli fotoğraf yoktıı Höylcccctkılı birgörünümsağlannııştı. Ayrıca yarışmaya katılan eserleriıı çok büyük boyutlarda perspektiflerini yaptılar. Nezih Bcy bu perspektiflerı tic bır tahlo gibi boyadı. Bu sergi Türkıyc'nin çesıtlı illerindc dolas, tırıldı. Bu çahs.madan tck eser bilekalmadı. Nezih Eldem'insergiyi gezerkençizdiğibirkaçeskızdışında. AslanlıYol Önce tümüyle gclcnckscl yapı sistemleriylc tas> yapı olarak tasarlanan Anıtkabir projesi, daha snnra tcmclli şekildedeğişikliğeuğradı.önceyapılaıı incclcmclcr sonucu temel zemininin boşluklu, çakıllı vc son dcrccc giivcnsiz bir yapıya sahip olduğu ortaya çıktı. Üst yapının hcr türlü oturına ve çökmclcrdenkorunabilmesiıçinyapılacak 11 metrederinlıği olan çok büyük biryekpare,adetatoprakiçındeyüzcn birbetonarmekutuşeklindcdüşünülen Anıtkahir Şeref Hulü. özgün çizim: Nezih Eldem. temelsistemininaraştırılmasınagirişildi. Anıtkabir de bu beton taşıyıcı sisteme no'da yalnızyaşayan birhanımın evinde iki bağlanacaktı.Böylecetaştanbetonarme yaodakiraladılar. Evdeçalışıyordu. Kâğıtları pıya gcçildi. ycrlcrc seriyordu. Bütün mozaiklerin kâğıt Busırada çok önemli birgelişmcdeProf. üzcrinebirebirçizilmcsinioradayaptı.MoPaul Bonat7'ınTürkiyc'ycgclmcsi ve AnıtzaikleriseRomavcMilano'dakiatölyclcrde kabir'de clanışmanlık üstlcnmcsıydi. tlk yapıldı. Anıtkabir projcsindekolonlıı mozole yapısı"Altın mozaik çok zordu. Şeref Salonın üstünde yükselen bir kütlc vardı. Bonu'nun tavanında yirmi dört ayrı ton altın natz'ınclcştinsiylebuüstkısmıntamamen mozaik vardır. Altın mozaiklerin çok uyunıkaldırılması vc tavanın bugünkü kiriş.li düz I u ycrlcsjti ri Imcsi lazını, kontrast fazlaolursa şeklinialmasıkararlaştırılmıs.tı. bıraz koyu olan dclik gibi gürünüyor." NezihEldem, Aslanlı Yoldüşüncesinin doğusunusöyleanlatıyoı:"Anıtkabirinş,aatı o zamanın parasıyla 15 nıilyona çıkaBayrak dlreği ve alemi caktı.2milyonlirakadarbırtahsisatvardı. Bununlaağaçlıyolun(Allc)yapımınaba5jAmerıka 'ya ycrlcşen ve bayrak direğı üreten bır tabrıkanın sahibi olan Nazmi lanmasına karar verildı. Böylece hcm Cclal Bey, kendiıstcğıyle büyük bir bayAnıtkabir inşaatıııa başjanmış olacaktı, rak direuini hazırlamıştı. "Emin Bey T^^^T .ml\ . ^ T ™ 3 ? T•'••'""™ hem dc zemindeki çalı.şmalar için zaman , .,b , ... : . . . ,J Emin OnatOrhan Arda proıcsı, mozolc. ka/anılacaktı. Ancak buyoldadaçökmegonderılcn bayrak direğı projesını vedcler,oturmalarsözkonusuoldu. Ayrıcaditaylarını vererckbcndcnbualemi yapmaçıkarken sağ tarafta y ukardan da görünmclatasyon istediler. Yol boyıınca Alle'nin mı ı.stcdi. ÇizdığimalcmöOsantimctrckayecek bir yerönerdim.Buraya yapıldı." duvarlarınayanyanaikıtaneçıkmtılıdıladarttı. Ve ayın ağzı yukarıya doğru bakıAnıt mezarlar her toplumun tarihinde en tasyonyapmayıdüşündüm,böyleceyolun yordu. BuçızımAmerıka'yagitti vealtınözen göstcrilen yapılar olarak ortaya çıkıyor. üzcriTulcbirrıtmdogdu. Bunlarınkamufdan döküldü. Sonuç harikaydı. Ne var kı, Adanılankişininyüccliğianıtmczardasinılaj ı söz konusu ol unca ak 1 ma aslanlar gel1 aradan bir sürc gcçtiktcn sonra bir gün alcgcleştiriliyor. Bu bakımdan bu türden yapıdi.Bizimmesnetieraslanlarakaıdeolabimı yenıden gördüğümdc beyninıden vularda, aynı zamanda toplumun mimarı ve salirdi.Bubenimsendi. Ağaçlı Yol da Aslanrulmuşa döndüm. Direğin tcpcsindc bir natsal anlay ışları, becerileri, düzey leri de orlıYol oldu." SöylemezoğluA ruA kçay projesi, genel görünüm.'alem' olarak yukarı dönük duran sabit ay taya çıkıyor. Anıtkabir projesindcgelenekveıçindekiyıldızkesılipkopartılmışveyasel türbc tasarımı yerine, Anadolu'nun klallkprojedc Aslanlı Yol doğrudan Mozona dönük olarak sabitlcnmişti.ijimdibaysik çağlarından esınlcnen, ancak son dcrccc lc'yeyönelmiştı. Daha sonra budeğiştirilrağın ayyıldızı bir tarafa direğinki başka yalınbirtasanmıntercihcdilmcsıC'umhuridi. Bugünküplanortayaçıktı. Yolbirmeybu tarafa bakıyor. Ne kadar kılıkırkyaran yct'inçağdaşanlayışı için önemli biripucu dana açılıyordu, karşıdan da Ankara vc birçalışmanınürünüolsada'DevlctBasveriyor. Bunakar^ılıkbuklasikçağortamı(,'ankaya görünüyordu. Mozolc binası kanı'ndaniyibilecekdeğildim.Amabiı meydanınkarşısınaalınmıştı. Budeğişikgün düzeleccginc inannıak zorunday ım liklc Anıtkabir, 2. Dünya Savaşı yıllarının Atatürk'eınandığımiçin." ; , , görkemli ve ınsanı ezen anıtsal mimariçizgisindenkopuyor,yalinbirüslubayöneliİnönü Lahti ve Mezar Odası yordu. YakıntarihlerdeMozole'yeçıkanmerMozalkler divcnlerdekikaymalarnedeniyleonanm Nczih Eldcm, Anıtkabir inşaatı devam için Anttkabirprojeleri gerekmişti. Ozaederken, t*=>51 yılında, Kmitı Bcy'den Anıtmanorijinalprojelerinkaybolduğuanlakabir mozaikleriyle ilgılı çalışmaöncrisi şıldı. Yıllar sonra bütün projelerin Emin aldı. Aralıklı olarak mozaiklcrlc, bronz i">Onat'ın öteki dokümanlarıyla birlikte lerı vediğcrınceyapılarlailgılendi:"Moyandığı ortayaçıkacaktı.Sadcceelektrik ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ™ ^ ^ zaiklerltalyanlar'averılmışti Mozaikçok tesısat planı bulunabılmıştı. Nezıh Bey, cski vcköklüatölyelcrdeyapılabıliyordu. ODTÜ'de bu plana dayanarak bir genel na, mimarinın yalınlığını bozınadan geleAnıtkabir mozaikleriniyapanatölyelerde plançi/dirdi. Daha sonra ODTÜ'ye fotognekscl süslemelerle ustaca sindirilen Türk böylc atölyelerdi. O sıralarda Türkiyc'de rametrikçızimlerdeyaptınldı. Anıtkabir havası,gcrek ıdeolojık gcrek estctik bakımmozaiknasılyapılırvcnasıl kııllanılırbilbelgclcrikısmcnycnidenyaratıldı. dan ayrıca üzerinde durulmaya değer bır komiyorduk. Italya'dabunları öğrendım." ııu. Bütün inccliklerdc Nezih Eldem'in"kılı NtvıhBcy Anıtkabir'dctartı^ılanbiruyilk ış, olarak mo/aik ınotifleıininseçilgulamay ı da'jöylc anlatıyor:"'1980 sonra kırk yaran titizlıği"nin izlcri görülüyor. Anıtmesı gerckıyordu. Mozaık motıflcrindc, sında katı Idığım toplantılardan birinin ko kabir'demistikhıçbırseyyok. Herijey rasyonelbirdüşünceninesen. Bu türden yapıların Şeref Holü'nüntavanındaortakiriîjlerdenusu da Anıtkabir'in çcvrcsinin parmakkilcrdış,ındaki tasaıımlar Nezih Eldem'e lıklaçcvrilmesiydi. Buna itirazettim. (,'ün üstünde görülenve bir an lamdagökyÜ7İinü çağrıjjtıran kubbo yok ve Atatürk, Nezih ailtı. I lcpsıni tek tck cllc çizmiş ve boyaküAnılkabir'induvarlarıhemçevredüşüBey'ınifadecttiği gibi "uçan bir halının"dlmiütı. Bunlarkabulcdildiktcnsonrauygunülcrckhcrndc Atatürk'ü Ankara'dankotıııdayatıyor. Anıtkabir (leolünı sondcıeee lanmasnçın Italya'yagıtti vcıkibuvukscparmamak için pannaklıksız yapılmıştı. doğal ve insanı, o ölçüdc de anlamlı. ^ neeşi Liclailebırlıkte ttalya'dakalctı. Mila .lohannes Kriiger Projesi, Şen'f llolü ve lahit. Bır ba.^ka toplantıda isc Anıtkabir alanı