Katalog

n çizmek, istif yapmak için kullanılırmış. Sonra bunlara "dcmir kalcm" dc eklenmiş: Kamıs,ınueunatakılaıi madeni biryazı ucu. Kalemlcfin konulması için "kalemdanlık"lar yapılıyor. scrgilcncn kalemdanlıkların hcpsi süslcmclcriylc bir sanai eseri. Veçok iijlcvsel. alacakşekildedÜ!}ünülmÜ!>"hatkutulan" L. var. Görüncc önce müccvhcrsandığı olrnal ı diyc düşünüyorsunuz. Modern zamanlar Scrginin sonlanna dogru daha bugünlerc yaklaijiyorsunuz. Katalogda bu döncm aynbirbölümhalindeyeralıyor. Oolmakalemler, bildik markalarıyla, aşina olduğunuz modellcriyle bir bir önünüzden geçiyor. Aradailginç olanlar var, örneğindoktor veeczacılar için özel yapılmış bir tarafıdolmakalem bir tarafı termomctre olan bir kalcm. Ve hanımlar için özel ürctimlcr. î>imdi kalemlerinuniscksolmasınıhanımlareşitlik açısından önemli bulurlar mı bilemiyoruz. ünca güzcl kalcmin arasında hiç dikkati çekmeyen bir objc gözünüze çarptığı andan itibarcnbir mıknatıs gibi sizi kendisinc çckiyor. Bu kamıştan yapılmış bir kalem bas,lığı.Kskiden,yaniherşey çok çok üretilmeden vc çok çok tükctilmeden öncc, bütün malzerncler gibi kurşun kalemler, evet kurşun kalemler de değerl iydi. Tutulamay acakkadarküçüldüğünde kalcm başliğikullanılırdı. Bunların içi boştu. Uç kısmına doğrudaralırdı.lJcuyanlmiijveüzcrinebirbilezik geçirilmişti. Uialmi!} kalem kalembaşlığının içine konur.bileziksıkılarak kalcm sabitlcnirdi. Yazma işjcminiıı yaygınla!>masına ve giderekartanihliyaçlarınkarşılanmasınabağlı olarak bütün yazı araçlarının gidcrek sıradanlaştığı vestandartlaştığı görülüyor. Yazı gerek bir meslek olarak gcrck estctik bakımından artık bir sanat olmaktan çıkarkcn yazı araçları daeski zaratetlerini tcrkcdiyor. Ve mürekkep Mürekkcp, crkcn Osınanlı döncminde, 15 ve 16. yüzyılakadar, tıpkı ilkbulunduğuzamanlardaki gibi yazartarafındanhazırlanıyor. Bunun için küçük mürekkcp potalan yapmiijlar. Potanın içindc katı mürekkep dövülüyor vc sonra su ile karisjtınlıyor. Sulu mürckkebin başka bir kaba aktarılırken dökülmcmesi için potanın kenarındabirdökmcağzıbukınuyor. Bunlara"emzikli"dcniliyor. Dahasonrasuluhazırmürekkeplcrçikmış vc mürekkcp yapımı da öncmli bir sanat dalı halinc gcltniş. Bir bakıma profcsyoncl bir mcslck olnıus,. Katı mürekkcp gclcneği de sürmüş vcdahaçok mühürbasmak içinkullanılmış. Mühürbasacakkiş,iönceparmağını ağzında ıslatıp mürckkcbe sürüyor, parmağınabulasjan mürckkebi mührün üzerinc yayarakbasıyormuş. "Mürckkepteki ustalas,mayabağlı olarak ycni çejjitlcr dc ortaya çıkmış: "Lal", "Midadı siyahi", "surh", "zınk", "beyaz", altın" mürekkepleri gibi özclliklerincgörc ise"koy u", "sulu", "ekşi", "donuk", "parlak", zi ft rcnkli", "dcve tüyü", "vapur dumanı", "kurşunî","kırçıl"gibi isimlerahrmi!}. Hattatlığa özcncnlcrc ustaların verdiklcri ilk öğütlcrdenbirisi: "Mürckkebin tcmizinikullan. Onu te^kil cdcn ıs gayct incc, iyi karı^mi!;, iyı czilmi^ olsun. Kalemc isyan ctmcsin. Ona itaat etsin. Akıntıh olsun"yolundaymış. Bu döncmlerdcki mürekkcp yapımı daha fazlabiliniyor. Oldııkça karmaşık ve zor bir yöntemlc yapılıyor: Beziryağı toprakbiı kabakonularakdörttarafı kapalı, üstü açık madeni bir kutu içinc yerleştiriliyor. Bu kap içi 23 santimetrc su doluikincibirkabıniçinekonuluyor. Bezir fitilleyakılıyor.Tekncsudoluolduğuiçinis yanmıyor vc tekncnin altında toplanıyor. Kuş tiiylcriylc buradan kâğıt üzcrıne alınıyor. Şeffat'bir kâğıda sarıldıktan sonra hamurun içine konularak fırında pişiriliyor. Kâğıt yağı cmiyor, gcriyc kalan is mürekkep yapımmdakullanılıyor. Sonra zamkhazırlanıyor. hlngözdeolanlarC'idde'dcngclcn "Arabî"vcSudan'dangclcn"ccllabi" zamkları. Zamklar kullanılmadan öncedefalarcakaynatılıpsüzülerck, bekletilerek işlemden geçiyor. Sonra isvczamk bir havanakonuluyorvc dövülcrek karıştırılıyor. Dövmeninölçüsü: Günde 10 bin vuru^ yapılmasıkoşuluyla ongün. (îörüldüğü gibi oldukça zahmctlı bir iş mürekkep yapımı. Yazı yaygınlas,tıkça mürekkcp ihtiyacı,dolayısıyladuyulan gcreksinim dc artıyoı. Bu nedenle camilcrdc kandillcrdcn çıkan islcrin toplanması için özel hazneler yapılıyor. Zamanla mürekkcplcr renklerımiş: "lal", "gülgani" gibi kırmızı, 7 "Hint laciverti","Asumani"gibi mavi renkli mürekkcplcr kullanılmış,. Kâğıtlarrcnklenmİ!}, süslenmiş,. "Kubur" Mürekkeplerin konulması için hokkalar yapılmış. Yine çeijit çeşit ve hepsi de incc is,çiliklc süslenmiş, gözalıyor. 18. yüzyıldan kalma hokkalar arasındailkokulda kullandığımız ve tersine çevri lincc dökülmeycn mürekkep hokkasının benzcri ilc kar^ıla^mca şaşırıyorsunuz. l'ratik vcgüvenli: Hokkayı mürekkeplc doldurup korkmadan çanlanıza atardınız. Birdamlabiledökülmezdi. llkhcyccanınız geçtikten sonra bizim hokka ile katalogdaki hokka arasındaki benzcrliğin sadcceis,levsclolduğunu,gürünüş olarak bizim fabrikasyon,özelliksizhokkaylakars,ımızdaki iizcri gümüij iijçilikli hokkanın en ut'ak birbenzerliği olmadığını farkediyorsunuz. Bizim için osadccc bir "hokka"ydı. Sergidcöğreniyoruzkiadı"kubur"muş. Kendisi bizc kadar ulaşmıştı amaadı çoktan unııtulmıiijtu. Bizkuburu"helatas.ınmdeliği"olarak bilirdik.Sözlüklercgörc kubur, aynı zamandamczar.kılıfanlamınadagcliyor. Kullanılışıvcbiçimiylehcladeliğinebenzetil okka. nın vc tanıtımlannın yanı sıra Mehmet Akgül'ün "Türklerde Yazı vc Hat Sanatına Gcçiş", ls.il Akgürün"YazıAraçlarınınTarihçesi" basjlıklı incelcıncleri ycraliyor. Sergiyi görmeyenlcr için bu kalalog kalicı ve öncmli bir refcrans olabilir. Sergiy i gezerken veya kataloğa bakarken, eskizamanlaraait.bazılarınınadınıduyduğunuzamakcndisinigörmedığiniz,bazılarının adını bilc duymadığınız yazı objclcri, sizi yÜ7yıllarönccsi ortamlara birkanat vuruşu kadar kısa bir siircdculaştırıvcrıyor. Sanki dalıa iyi anlıyorsunuz yada lanıyorsunıı/ o zaıııanları.oinsanları. Dalıayakinzaman ,, lara gclindiğindc ' çocukluğunuzda kııllandığınızkalem kutıısunun benzerini görmek.unutamadığınızilkParkerdolmakaleminizibuncayıl sonra karsmızdabuluvcrmck, hele biraz kalcm düijküniiyscniz, kalbinizinheyecanlaçarpmasınanedenoluyor. Unuttuğunuzu sandığınız pek çok şeyi unutmadığınızı vc utıutamayacağınızı görüyorsunuz. Kendigeçmiş.inizi,okulsıralannı, defterlerinizi,öykü,ş.iiryaptığınızkalemlerioradabuluyorsunıız. Insanoğlunun veyazının kalıcılığmın sarsicı vc ınsana düşünmck için ilhatn vcrcıı ctkisi sizi sanyor. Yazı kalıyor, yazar kırılıyor Bugün kalem artık bilgisayarklavycsiolmuş, kâğıt ckrana dönüşmii!} durumda. Ya mürckkcp? () artık mürekkcp diyc bılinmiyor. Onun adı artık "printerkartuş"u. Vebu yazı, burnunda mürckkcp kokuları hâlâ kal Kalem deyip geçmeyin... MehmetAkgülkatalogdakiyazısmdasergilenen yazı malzemelerini tek tck tanıtıyor. "Kamış. kalcm" ince yazılar için kullanılırmış. Iran vc Hindistankamışlardan yapılanlaraHmdi vctaC'avaadasmdangetirtılenkamışlara da C'avi denirmis.. "Kargı kalem" bambukamışındanyapılınnışvegenişçaplı olduğundandahakalınyazılardakullanılırmiij. Sonra ıhlamur vc gürgcn ağacından yapılan "Tahta Kalem" var. Ucunda okulda kullandığımız nıadeni uçlar gibi ortasında yank vc yarığın hcınen iistündc yuvarlak küçük delikolurmusj, mürekkcp toplamaması için. "Çlftekalem" kamış.ınucuikiyandan kesilcrekikiuçluolacak^ckildchazırlanırmış. Bununla yazıldığında harflcr iki çizgi halindc olurmus,. Çizgilcrın arasındaki boş,luk sonradan dolduı ulurnui!}." Taramakalcmi" çok incc kamıs.tan çuk incc çizgi çiz.mck için yapılırmış,. Vc bildiğimi/. "kurş,un kalcm", müsvette almak, kopya yapmak, satır diği içinmı kubur dcnildibilcmiyoruzama görünü^lcrindcki zcrafct karijisında onlara bugünün Türkçesiylc sadccc "mürckkeb kabı" dcmek galiba en ııygunu olacak. Kuburçok öncmli, çünkii kâtip vc yazaıiaraseyyarolmaolanağı sağlıyor. Bugünyazar "laptop"ını çantasına atıyor ve yola koyuluyor, o zamanlarda kâtip "kalcmdan"ını vc "kubur"unukuşağınasoktuğugibiyallah. 18. vc 19.yüzyıllarda"divit"çıkıyoı ortaya. Divit, kalcmin, bıçağın, mürckkebin bir aradata;>ınmasınısağlayan,kuşağasokulabilccek, ccbc konulabileeck kadar küçük boyutlarda bir kutu. Tabii, yine sıradan bir kutıı deği I. Son derece kullanışlı veclbcttcsüslü. Sonra bütün yazı malzemelerini içine mış birisi tarafından bir ekranda yazılıyor. Ama "mürekkepli zamanlar" artık "laptop'Mı /amanlara doğru cvrilsc dc yazı dcvamcdiyor. Matbaadan öncc yazı araçlarına vc ya/ılı metinlereverilenönem,gösterilcnözcnolağanüstü. Hersjcy sondcrccc incelikli dü^iinülmüş. Hcr şcydcn öncc yazı yazmak bir ayrıcalık. Yazı ve yazmak cski insanlar için sanki birritüel. Türkler yazı ilc oldukça gcç tanıtıyor. GöktürklcrünlüOrhunanıtlarınıdikıyorlar. Daha sonra Budistolan LJygurlaryazıyıgcliştiriyor. Türkler Miislüman olduktan sonra Arapça harlleri kullanıyorlar, ama yazıyı kendizcvklerincgörcyenidcnbiçimlcndiriyorlar. Hatta kamış kalemin bulunması da Türklercmalediliyor. Türkler yazıyla gcç tanışıyorlar ama onu imparatorluk kültürü içinde yüceltiyorlar. Yazı araçlarını mükemmelleş.tiriyorlarve gerçek bir sanat eserinc dönüştürüyorlar. Peki ya yazarlar? O tarihtc yazı araçları kadar mükemmel vc özgün yazarları boşuna arıyorsunuz. Bugün yazı araçlarıyla pckâlâ bir müze yadasergidüzenlencbiliyor. Ancak yazarlar için aynı ş.cy söylcncbilirmi? Bugün hâlâ yazarlar kırılıyor ve arlık yazı araçları da çok sıradan. (ieleccğc araç olarak bırakılacak bir tarih bilc kalmıyor...^