Katalog

CUMHURİYET DERGİ Plastik torbadan çiktı gazeteci Hikmet Tuna'nın Ikinci Dünya Savaşı'na ilişkin anıları... Biraz hüzünlü, biraz buruk, biraz öfkeli anılan bulaşıcıydı. Nasıl olmasın ki? Eğer savaşa girseydik, savunma adına îstanbul boşaltılacaktı. Yöntemini anılanna şöyle düşürdü Tuna: Boğaz'ın en dar bölümünde iki yaka arasında ip gerilecek, karşıya işte bu ipe tutunarak geçilecekti... Bir gazetecinin savaş anılan... HÜSEYtN ŞENTÜRK aklaşık 10yilönce,birarkadaşım, :<r "senhunlarlaılgilcnirsin"diycrek. ^ ; bırplastıktorbaıçinde,ziyanolma"i sını ıstcmcdiği biıtakım kâğıtlart gctırdı;onadabirileri vermiş. Yıllarboyunca tutulmuşnollaıdıbunlar Önemlıbırbölümü eski yazıydı. Torbayı karıştırdıkça Latin harfleriyleyazılı notlardaçıktı. Aslındanotdemekyanlış.çünküplanlanmışbirtarzdayazılmış uzun metınlcrdı. Eski yazı ile tutulmuş notların bır kısmını, hocanı Sami Nabı Özerdim'egötürdüm,koşullarelverdığınce "nc yazıyor" sorusunun yanıtını bulmaya çalıştık. Buçabamızçeşitli nedenlerlekcsildı. Anıa o arada, eski yazı metınlerin daha sonra Latin harflerine çcvrıldiğıni farkcttim. Ancak tiimünün aktanldığından cmin dcğilim. Notlar Ikıncı Dünya Savaşı yıllarında Almanya'dabasmmüs;avirliğideyapmışHıkmct Tuna adında bir gazeteciye aıttı. Bu gazeteci, Hikmet Tuna'ydı. 1314'de Vidin'de doğan Tuna'nın, anncsiD. Zeliha.babası M. Mensur'du. Köln Üniversitesi' ni bıtirdı. Almanca, Fransızca, Rusça, Isveçcebilıyordu. 1925 yılında Hakimiyeti Mıllıye (iazctcsinde gazeteciliğe başladı. Ikinci Dünya Savaşı yıllarında Almanya'da basın müşaviri olarak görcv yaptı. Aşağıda, Tuna'nin Latin harfleriyle yazılmış notlarından bir kısım bulacaksınız. Bir tür "anılar" da denebilccek bu notlar, "Bır gazeteci neleri yazarda yay ınlamaz" sorusunayanıtdaoluşturuyor. nı ve akşam ezanı okunmadan evde sofrabaşındaolmamızı,dahadoğrusuarkadaşlarımla çayırda, mahalle arasında oynarken evin yolunututmamı hatırlatırvebendeevekoşa koşa gelir, babamdan önce sofraya oturur, onungelmesinisofrabaşındaannemveağabeylerimle birlikte beklerdım. Çok küçük yaşta annemin Vidin 'dek i Türk subay ve paşaları ile ilgili eski olmayan anıları dinlerken kulak kesılir, Osman Paşa'nın Vidin'den aynlışmı, savaş olacakdiyeev halkınınerzakhazırlıklarıhikâyderini,kurbanlarmkesilıpkavurmayapılışını,çocukluğuma rağmen heyecanla, ama zevkli bir heyecanladinler, kendimegöreahkamilcolupbitenlerımuhakemeetmeyeçalışırdım. Ailemızınen küçük çocuğuidim.Benden önce doğan, çok yaşamadan ölen Ahmet ağabeyımle aramızda 2025 yıl vardı. Ahmet ağabeyım çok güzel, ela ve iri gözlü insan güzeli bir yavru imiş. Ecel onu pek erken almış. Yavrusunudelicesinesevmişolanbabamın üzüntüdenyüzüşişmiş. Yıllargeçmiş.üzüntüyü unutturacak bir yeni yavruya kavuşmak için biitün dencmeler boşa çıkınca, anne ve babamın artık çocukları olmayacağına hükmcdildiğı vc hiç beklenilmediği anda, annemhamilekalmışvebenöbürkardeşlerim gıbi crkek çocuk olarak dünyaya gelınce, babam annenıc, "'Düriye, Allah' ın hikmeti bu" demi:>,adırnı Hikmetkoymuşlar. Çok soğuk bir kurban bayramında, galiba beş yaşında iken babam bana bir mareijal üniforması yaptırdı. Kurbanlar kcsılirken ben kılıcımı sürterek orada dolaşıyor, ycrc sürttüğüm kılıcımdan, subay kılıçlangjbi şakırşakır ses gelmemesine üzüntiiy le bayram bana zehir zehir oluyordu. Tcneke oyuncak kılıç sesvermiyordu. mişti. ÇanakkaleGelibolu Savaşlan da Britanyalılar'a çok pahalıya mal olmuş, bu savaşİardanBritanyalılar215 bin, Fransızlar(oraya gönderi len 79 bin kişiden) 27 bin kişi kaybetmişlerdi. Rusya ordusu harbın ilk iki yılındaölü, yaralı ve esir olarak 3 milyon 800 bin kişi kaybetmiş, ondan sonra bu ordu hcr üç ayda aşağıyukarı birmilyonölü veyaralı ile500bin esirvermişti. Isyan 28Ekim 1918'deKiel'dekidonanmaerleri kızılbayrakaçtılar. Ben otarihte Köln'debulunuyordum. Kiel'dekilerin Köln'egelmekteolduklannı tramvayda işittim. Bu isyuncılardanbirgrupKöln'egeldi.8November'de Köln'deki sosyalistler eratla birlikte rejime karşı harekete geçtiler. Klingelpützhapıshatıcsinin kapılarını açtılar, rastgeldiklerı subayların apoletlerini kopardılar. Soygun ve talanlaroldu. Kızıl sosyalistler şehirdeanarşik birdurum yarattılar. Bcni dc birakşamsokaktaçevirerekayakkabılarırnı,paltomualdılar. Soğukta yalınayak eve geldim. öldürülmediğime şükrettim. O tarihte Ubinng'de Mainzer Strasse'de oturuyordum. Türkıye'denparagelmiyordu. Akşamları lokantadakiaşçıkadınmutfakpenccresindenpişmiş patatcs veriyor, bununlakarnırnı doyuruyordum. Gençtim, güçlü idim; yoksulluğun, darlığınsıkıntısınadayanıyordum. II. Dünya Savaşı Hitler ordularını Balkanlar'a sürmüştü. Bizim savunma dızımız ılerıde Bulgaristan sınınnaparalelbirdurumda. Savunmagücümüzün Avrupa bölümündeki bütün ağırlığı buradaydı. Gcnclkurmayınçelikkasalarındasaklanan burayla ilgili aksiyon planları Almanlar'ın "yıldırım" düzen ve hareketlcrı karşısında değerveanlamını kaybetmişti. Alman tank sürüleri peşlerindeki motorıze kuv vetleriyle birkaç saattc, bılemedin bir günde Akdeniz'e, Dedeağaç'a inecekler, bir gün içinde de Marmara kıyısından tstanbul 'a geleceklerdi. Avrupa'daki ordumuz tümüyle savaş dışı bir "hiç" olacaktı.Onunhiçliğı ile Türkiye"mihver"devlctlerınınbıruydusuolacak, bununlada kalmayacaktı, bclki de Boğazlar ve memleketinstratejik büyük önemiyüzünden iki tarafın savaştığı geniş bir çarpışma alanıdurumunagirecekti. Bu felaket ihtimali gün geçtikçc hızla üzerimize yürüyordu ama, bunu görmek anlamak ıstcmeyen, kasadaki planda ısrarla inat eden bir genelkurmay başkanı vardı. Başta Cumhurbaşkanı, cephelerde pişmiş, çifte kavrulmuş bir kurmay subay ı olan lnönü olmak üzeretehlikeyi bütün korkunçluğu ile gören kurmay komutanlar başkana mcrarh anlatıp sözgeçıremiyorlardı. Nihayctbirgün "iyi saattc olsunlar"ınetkisiylcinadınıbırakan genelkurmay başkanı, gereken emri verdi. Avrupa'daki kuvvetlerkomutanı zarfı açtı:Orduvarhızıylageriye,Çatalcahattınaçekilecek, Meriç üzerindeki demiryolu köprüsüdinamitlehavayauçurulacaktı. Emiryerinegetirıldi. Ordumuz varhızından kat kat üstün bir hızla Çatalca'ya çekildi. Ordu kurtulmuştu. Ondan sonra Hitler'in tanklarınıdurdüracak(!)olan"Çatalcatahkimatı" ya da "Çakmak" savunma tertiplcriylc boydan boya beton kazıklar dıkılmcye başlandı.Ç'okşükürbukazıklarasavunmamızı dayatmaya ıhtıyaçduyulmadı. Yoksalıalimiz tarifedilcmeyecckbirfaciaörneğiolurdu. Ikinci Dünya Savaşı'ndabirincısindeki gibidondurulmuş,sabitcephekalmamıştı. Almanlar, Birinci Dünya Savaşı 'nda kcndi aleyhlerindeki kesin sonuçta, son anlarda ortayaçıkanlngıliz tank larını kcndi tcknikilerilikleri ılc mükcmrncleştirnıiş, bu silah ve morlaştırdığı (!) ordularıyla o tarihe kadar Avrupa ordularında görülmemiş bir dalıcı, yarıcı bir hızlı hareket savaşı ortayaçıkarmıştı. Busürpriz Fransa, lngiltere, Sovyetordu I. Dünya Savaşı Bınnci Dünya Harbi'nderesmitebliğlerin hıçbırı orduların savasjlardaki can kaybının sayısını vermedi. Anıa 1915 yılmınsonunda Britanya ordusu, mevcudunun üçte birinı, 273 bin er ve 12 bin subay, aynı tarihtc Fransa 590binerve 12 bin subay, Alman ordusu628 bin er ve 20 bin subay kaybetmişti. Ondan sonra 1916'daki büyük taarruzlar safhasında Verdun, Alman ordusuna 336 bin, Fransa'ya 362 bin kişiye, Somme'dakı büyük taarruzlar Britanya'ya 420 bin, lYansa'ya 202 bin kişjye mal olmuştu. üatı cephesindc sade o yıl 2 mılyon muharıp savaş dışı edil Çocukluk Beşaltıyaşlarındaydım.TürklüğüMüslüınanlık,MüslümanlığıdaTürklüksanırdım. Mınarelerdcn evimize gclen czan sesini, Türklüğün içinden olan bir ses sanırdim Vaktımizibuezanseslerinegöreayarladık. Sabah ezanı, sabahın olduğunu, öğle czanı, kuşlukolduğunu, ikindi,akşamınyaklaştıği (iazeteci Hikmet Tuna (sağ baştaki). Ne fotoğrafın çekildiği tarih belli, ne mekan nc de diğer kişilerin kimlikleri..