Katalog

18 luyazılarıylasonuçlananönemlisergilerlc... Ressam olma fikri Paris'e geldiği ilk yıllardanasıl yakalamıştıOrhon'u.. Paris'insanatsal ya^arnı, iktisat doktorasından vazgeçirtccck kadar nasıl alabora etmiijti içedönük biryapısergileyenbugençMülkiyeliyi. Bu y üzden, önce oturduğu eve göz atalım. Dino anlatsın bu cvi bizc. lijte onun gözüyle Schola Cantorum; "Barınağımız Schola Cantorıım'du. Balzac'ın romanlarında rastlanan cinstenbirı;c^itpansiyon,harap.sarayyavrusu, iç bahçeli manastır kalıntısı bir şey.. Se1 im (Turan), Miibin ortakatlarda,en üstkatta isc Avni Arbaş. Ayrıca Pertev Boratav, MimarOğuz, yüksck teraslı bu kervansarayda yeredinmişlerdi." Dino,yı 11arsonra Miibin Orhon'uanlatırken, 1950 lerinParis'indeki sanatsal yaşamı anlatma gcreği duymuştu. Çünkii Mülkiye mezunu gencin oturduğu ev de, yaşadıği kcntin ona sunduğu göz kama!}tırıcı sanatsal olanaklarda, ahbaplıkettigi kişılcrdc ilcrideki y ıllarda sanatını kanıtlayan Orhon'un yaşamında altı çizilcrek anlatılmasıgerekenönemliçiziklcrdi. CUMHURİYKT DERGİ ti. Sanat tartışmalarınıngcrçeklcştiğikonferansların, panellcrin dikkatli izleyicilerindendi. Onu ilk götürcn ise Selim Tııran'dı. Sormuştu Orhon, Turan'a "Sanat üzcrine konfcranslaroluyormu?"diye. Turan da onu C'ite Universitaire'deki Atlan'ın konuşmasınagötürmüştii. Atlan'ınkonuşması,kürsüde kalmamıştı, artık bircbir, yüzy üze kotıuşanikidostolmuşlardı. Dikkatiniçekcnbir ressam daha vardı "Nicolas de Stâel". Stâerin"piitürpütürboyatekniği"ilgisiniçekmiş, onda büyük hayranlık uyandırmıştı. İlk çaliijmalarıııdaotekniğintcsirialtındalstanbul rcsinıleri yapmujtı. "Lirik soyutlama"diycceğimiz descnlcrdi bunlar. Kadim dostu Charlcs Maussion'la da bu dönemlerindc tanıştı.Onunlekeveçizgilerleoluijturdugudcscnlcr de rcsmini etkiledi bir döncm. Sonra lznıirliantikacıCalatchi'ylctanıştı. Calatchi sanata sevdalı... Dükkânı ressamlarladoluptaşıyor. Türkressamlarınresimleriniucuzdandaolsasatınalıyor. Dino "Sanat tckkesi haline gelmişti" diyordu onun dükkânı için. Orhon, osıralarrcsimyapıyor ama daha kendini ressam olarak kabul etmiyor. Selim Turan'ınresimlerini satınalmasını istiyor C'alatchi'den. Calatchi de hcmcn kabul cdiyortekniğini. Orhon, bu arada Fikrct Mualla'nınatölyesiolan ImpasscdeRouct'dc, ayrıca Modiglianı'nin birzamanlar çalıştığı Rue dc Chaumiere sokağındaki atölycdc sürdürüyor çalışmalarını. Sık sık şarabını yııdumlamak için ugradığı mckan isc Calatchi'ninsaııaltckkcsı Parıs'mmcydanlannı,bulvai"larını,metrolannı, vitrinlcrini,kahvclcrini,scrgilerinı,galcrilcıini,külüphanelerini başka başkasoluklayan insanlar uğruyorburaya.Tartışnuıları sanatın içinden akıyor gündclik hayata, Paris'in hızlı temposuna...Gündclikhayatlarıgclipgclip sanata tırmanıyor sohbctlcrındc. Soıulaı onun üzcrine, çözünı onun üzcrine, dcdikoduların bile basrolünü paylaşanlar kinı olabılirsizce? Tartışmayı sanatın yörüngesinde dolaştınrlarken, Mübin Orhon bir köşede.sessiz.ee Calatchi'ninikramettiğişarabıyudumluyor. Onun tartışmalara girecek halı yok. I Ielc buradançıkıpatölycsıncgitsin.Onuntartışması ozaman başlayacak. Sadcce dinliyor, katılmıyorateşlitartışmalara. Dino'nun anlatımından... Dino Orhon'un sanatsal çizgisinibelirlcrkcn Paris'te nclcr olup bittiğini anlatma gcrcğiniduymuijtu: "Ashnabakarsanız l950yıllançeşitliakımlarıntokuştugubiralandı.Bir yandaPicassobiçimlcrepercndclerattırıyor, Matissc elinedüşcnrcnklcriazdınyor. C'hagall gökyÜ7İinc kcnıancılarını sallıyor, Balthus soy ıınuk küçük kızlarla uğraşıyor, Max I irnst gcn;cklegcr(,veküstü arasında cambazhklarcdiyor, NicolasdeStâclsoyutlasomut arasında köprülerkuruyorl )Demck istıyorııni kı, resinı sanatınınçalkantılı denizlerine açılmay a kalkı^mak, bir rota seçmek, gemisini kurtanp, kaptan olmak kolay dcğıldı. 50.000'ibulduğusöylenen ressam kalabalığı ortasında." Ressam olmayı istemek bukalabalığın ortasında, sanatçı ordusunun arasından süzülüp,ipigöğüslcmek,biryerleregelebilmek cesaret işıydi. Sessiz, icc döniik yapısında atılımcı.ccsarclli, iddialı biryürck taşıdıgını dasöylemekgerekirbugençadamın.Üstelik tanıdığı biitiin rcssamlar fıreayı çoktan lutmus, boyanın resinısel dilini çözmüş, atölye, akademi gibi yolları çoktan arşınlamış kişilcrdi. Abidin Dino, Selim Turan, Avni Arbas,, Fikret Muallacesaretinikırandeğil,aksineresmeheveslcndirenbirroloynadılarhayatında. lleykeltraş Ilhan Koman'ı da ilave etmeliyiz bu gruba... Sorbonneunkoridoıiarınasinenekonomi politiğın ağır, ciddi havasını solumaktan böyleee vazgeçti. Paris'in sanatlaözdesleşenbuyurgan.çağıran, işveli bir kadın gibi kışkırtıcıbaijtançıkarlıcılığı, 50.000 ressamııı arasına onu dakolaylıkla çekti. Resinı "aşk" gibi hie beklcnmedik, hie tasarlanmadık bir bi(,imde çıktı karşısına. Hayat hızlı akıyordu bu kenttc. I ler sokak başı, kentin lümdokusLinaışlemişhcykeller, anıtlar, mabedler, kütiiphaneler, galeriler, içindcki sanatsal duyarhhgıartırırken, Orhon'unönünc "bir kadeh s,arap" koymayı da ihmal etmiyordu.Bukadelılerinsayısıgiderekartacaktı dahasonraları. Birhıri ardınayuvarlanan kadehlersonundayoracaktı onu. Ama ilcrideki yıllarda... Hcnüz gcnçti daha. (,'ekingen,terbiyeli,asıksuratlıhalide, yakın dostlarının yanında değişecckti gün gcçtikçe. Sevdiği doslların yanında şakacı, keyifli, ho^sohbet kimligini çekinmeden göstereeekti rahatlıkla. I lırçınlığını dascrgilcyecckti tîitursuzca. Asık suratı, kiiskünduruşu ilc şakacı, ncşeli lıali aşırı alkolün, dclicc, çılgıneamülemadiyenresimyapınasınınivmeleri, sonuçları olarak, gclgitlerle sürecekti ı ııhsal diinyasında. Orhon, ressam olmunın ilk adımını Academie dc laGrandcChaumicre'de attı. Sonra bunu GrandeC'haumierc'e birkaç adım uzakl ıkta olan başka bir soy ut sanat atölycsı ızledi.OdöneminünlüisimlcriPoliakoffve Atlan'latanışmasıdabusıralardagerçekleş Resinı aşk gibi çıktı karşısına NEVİN ÜNALIN özliiğü kalın, siyah çerçcvcli, ıızun boylu, sıska genç adam Paris'e iktisat doktorasını yapmak için gclınişti. Yıl 1948. O günün Paris'ibugünkünüaratmayacakhattataşçıkartaeakeinsten sanat hareketleriyledolu. II. DünyaSavaşı'nınbitisjnirıüzerindenhcnüz uç yıl geçmiş. Yıllarcasüren savaş sanatı daha daates.lcmıştisanki...Birbiriardınaaçılan sergilcr, aynı sanatsul çizgiyi, düşiinceyi paylaşan ressamlaıın biraraya gclerck yarattıklarıakımlar, farklı sanat anlayışlarınınkıyasıyaates,litartışmalarlaelcs,tiridünyasına kazandırdığıdinamizm,aristokratailelerin, kuleksiyoncrlcrin beğendikleri, ıımut vcrici sanatçılarakarşıcömeıtyaklas,ımları,onları himaycctmeyionursaymalan.şairveyazarların rcssamUırlaortak birtavragirmesi,birbirlerini kollayıpyürcklendirnıclcri, Fransız Komünist Partisi ıçınde yeralarak siyasete de sanat kadaröncm vcrip, lopkımu yönlcndirmedeaktifroloynadıklarınınbilincinibu alaııda cla göslcruıelen, bıı topkı harcketiıı içindc doğup, yes.eren coşkulu, trajik aşklar... Edith Piaf, Yvcs Montand'ınyürekkıpırdataıı şarkılarından, Andre Brcton, Aragon'un ijiirlcrinc, Camus, Sarlre, Simone de Bcauvoir'iıı yazılarına, Pieasso, Matissc, Chagall, Max Krnst'in rcsimlerine, yıllanmış şarap tadında sızan sanatın başdöndürücülüğübohemhayatınkapılarınıaçıyordubu yoldayürüyenlere... 1948'in Paris'i 24yaşındaki gcnçadamı bu kültürel panoramayla karşılıyordu. Sadrazam Mustafa Reşit Paşa'nın torıınuydu Miibin Orhon. Şiirc yakın durmııştu o günedek..Ç,ekingcn,terbiyeli,insanlarlaçabucakkaynas.mayanbiryapısı vardı. Nahil Hanım'inyakınhısmıydı. Nahit I lanım kinı mi'.'Orhan Veli'nintekgerçckaşkı! Iki iinlü isiın daha var Nahit llanını'a aşık ulanlar arasında; Sabahattin Ali ilc Nilıal Adsız.. Orhan Veli aynı zamanda Orhon'ıın yakın akrabası. Nahit I lanım1 ınyakın akrabası. Nahit Hanım'ın evindekarşılaştığı dığer isimler; Ahmel I lamdi Tanpınar, ScliınTuran, Abidin Dino, Hasan Ali Yiiccl,Sabahultin I yüpoglu... Nahit I lanım'a duyulan aşklara tanıklık etti mı bilmiyoruz ama as,kı Vcli'nin dizeleıindetanıdığıkesindi. Buisimlerinbazılarıyla daha sonra tekrarkars.ılaşacaktı Paris'tc .. Bııdcfa!'cssamİHİviyctiyle(,"ikacaktı karsjtlanııahcmdel'arıs'tcbiiyükyankılar uyandııan, sanat elcjtırmcnlcrinin övgü do Boyalar tuvale değince... Otartışmayıatölycdercsimlebaşbaşakaldıgızamanlarabırakıyordu.Onuntaıtışnıasısadece ve sadcce kcndi ıcsmiyleydi. Sorgusu.suali.atcşlikonuşması fırçasınınucundaki mor, kınnızı, siyah, yeşil boyaların tuvale dcğınesiylcbaşlıyordu. Boyanınsesin çıkartmayaçalışıyordu. Boyanın sesiolabi lir miydi? Dili, konuşması, liı iznıi, şiirselli ği,hiiznü,aşkıolabilirıniydi?Birkeresindı rcsim hakkındaki düşüncesı sorukluğund; şöylc dcmişti: "Resim önemli değil, tablo nun gcrisindeki insan önemli, bugün rcsitı yapınakkolaylaştı. Boyalarbclli,tcknik bcl li,bazıkaidclcröğrenefek resim yapmak ko lay. Ama bir rcsmin gcrisinde ne var'.' Onı scvmck.anlamak önemli bcnim için..." Sczgiscl,mistik,yalınbirdilarıyordubo yaların kimyasında. Uzun, ince parmaklar fırçadarbeleriyletuvallemimikselbirtartış mayı gerçeklcştirirkcn, bir yaııdan Ded Efendi'nin scmailerini, ncyin o ıç dünyay tuhaf, garip bir ürpcrti, haz vercn müziğir dinlcyerek sürdüriiyordıı araştırmasını. Retı gin lirik anlatımınıkeşt'cttiğındc,onunlakaı ijilıklıkonuşmayıbaşardığındabilchâlâsoı gulamayı siirdürüyordu. "An" incccik bı çizgi olarak tuvale giıipbu konuşmayı bcl geliyordu. IJzanı.kapalıbirpcnccrcoluyoı du kimi zanıan. Kinıı zaman yarı aralaıııyoı du, bazen sıkı sfkıya kapatılmışbir tül pcrdı nin önündc bcliriyordu. Orhon, rcsmin y < ğunlaştırdığısezgileriylc.resnıinarkasınd; ki dünyanın kapısııu z.orlııyı>rdu tırça darbt lcriylc. Ne çıkacağını biliyordu şiiphcsiz. tnsanı görecckti, yani gösterccckti bizlcre. Rengintonlanıalarıylaaçıklıkoyulupast(