Katalog

2HAZİRAN 1996. SAYI 532 yıkıntısı.Mekneskentiyleneredeysedipdibe. Mulay Idris'tenkiralanankülüstürbirbi.siklctlcVolubilis'epcdalbasmak, keyiflerin cngüzeli... Fas'ı tanıtan turistik yayınlann çoğunda, Volubilis ile ilgili bilgi var. Sırtını Cibal Zerhun Dağı'nayaslamı.ş.bodurzeytinliklerle çevrili kcnt yikıntıları, yıne dört kilometre ötedeki kııtsal kasaba Mulay Idris'lc kueak kucağayaşamınısürdürüpgidiyor. VeRabatMcknesFesüçgeniarasındadolaş,anbütün gezginlerindeilgisiniçekiyor. Virajlarladönc döne ulas.tlan. bir tılsıınlı geçmiş. Belki garipgelecek amagerçek olanbirşey varsao daşu: Koskocabirülkedeayaktakalabilmiş,, parmakla gösterilebılen bir iki Roma dönemi kalınlısıiKİanen^anslısı vcgörkcmlisi. 13 Taşlaşmış bir geçmiş Volubilis ilkçağda, Roma Imparatorluğu'nun güncybatı Akdeniz'deki en uç kentlerinden biriydi ve milattan önce taa üçüncü yüzyıllardabiruygarlık.Afrika'nınbuucuna gelipyerle$mişti... Batı Anadolu'da rastlayacağımız türden anıtlarasahipolmasınakarşın.yinedetipik özel I ikler taşıyan bu kcnt, başkaca değerleriylc dc ilginçliğini koruyor. Ancak, Arap kültüremperyaliznıininkıskacında,geçtiğimi/yü/yıldaköktendincilerintopraküstündckı anıtları eritmeyegalı^tıgı, taş taşeksilttikleri, eskimis bir kenl burası. Yine de pek çokşeykalmış... Dünyaca ünlü mozaikleri, yapıları, görkemli zafcr takı vc tapınaklarıyja bu antik kcnt, nedcndirbil inmcz, bir çırpıdabüyülüyor insanı, tıpkı Afrodisias gibi.. Görünce afallayıp, şaşırıyorsunuz vc kolay kolay da ayrılamıyorsunuz. Ünlii zafer takı vc kenu'rlcriyle I ıılııhılıs. lu.\ 'ı kc^fctmc pı'$iııdıyseniz onu da görmelisini:,.. Evet, herşeybirtarafaürkütücübir geçmiş.,oradahâlâayakta..lriliufaklı caddelcrvetemelkalıntılarıarasında, elinizderehbcrlerveharitalarlakenti tanımayaçalışmak, bir hayli coşkuveriyor. Tarihçilercgörc, Isa'danöncebirinci yüzyılda sönükleşmeyeyuztutan bu kent, Sevcruslar (193235) dönemindeRoma'yabağlıimiijveosıralar, koloni konumunda yaşamiij. Bniyük bir bazilika ve forumla yan yana koca bir zafer takı ins,aedilip, kentin görünümüazıcıkzcnginleşince, Volubilis iyiceakıllardançıkmazolmu!j."Birtaraftan sürckli saldırılara hcdef olan Volubilis, dağ kabilclcrinin baskıları altındayaşadıgitti"diyorsanattarihçi Zeytinyağıntn da merkezi Volubilis 'te hir taf pres... lcri... ÜçüncüGordianusdönemindeise, esaslı bir onarım geçiren kent. y inc Dioclatianus(285)dönemindeterkediliyorvcburaya"Romairia!>mii}"Berbcri halk yerlcştirilivcriyor... Fas'ı anlatan kitapların çoğunda, burası hakkında değiijik bilgi ve ayrıntı var. Ancak kentin gizleri, bundan taın 81 y ıl önce, 1915 'te başlayan kazılarlaortaya çıktı veçözüldü! Fransız kazıbilimcilerinin çabalartylaortayaçıkanlanbutarihhazinesinin bir anda bütiin bakışları üstünde toplaması hiç de boşuna değil. öyle ya, 35 kulesi ve 8 kapısıyla iki buçuk kilometre uzunluğundaki kcnt surlarını göz ucuy la görmck bile, insanı ctki Antik kent, zeytinyuğının da turihine ıj/A tutnyor... lemeyeyetiyor. Vekazıları yapanarkeologlar, Volubilis'te daha çok s.eybulmadürles,tiriyor. tüsüy le yanıp tutuşarak, kcnti baştan sona kaMcraklanıyorsunuz.Gallineushamamlazıyor, kazıyor, kazıyorlar.. Sonunda ortaya, rı, çeşmelcr, pazar yerleri derken, kendinizi dahaşaşırtıcıizler, kalıntılarvcmozaiklerçıbirtapınağıngölgcsincatıyorsunuzveelinizkıveriyor. dekifilmlerinna.sılolupdabirçırpıdabittiğiKısacası Volubilis, Fas'ın insanı adamakılnianlayamıyorsunuz. 1 etkileyen bir köscsi... Pek çok belgcsclc ko1 nu olmuş, koca bir geçmişi içinde barındıran Talandan arta kalanlar bu kcnttc, zaman sanki duruvcriyor.. Bodur Fas'ın ilkçagyaşamınaısjk tutan Volubizeytinliklerinçcvirdiği.küçüciiklcrtassadelis' in en çarpıcı köije.si. tanrılar için yapılmı^ reciğininyüzyıllarboyuncabcıckcttaijidığı kutsalcvlcrindöşemc mozaikleri olmalı. buyerlerdedolaşırkcn insan. Romaçağının, Istanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki Orphcus Afrika'nın bu köşesinde unutulmuşgizlerini konııludö^cnıemozaiği ilcbenzerliklertaşıyasjiyor. Doğal olarak en ba^ta Caracaila takı yan ünlüOrpheus mozaiğini.Bizans sanatıyolmak üzere. kentc su laşıyan anıtsal kcmcr laugra^ansanattarihçilcrimizmutlakaammve daha bir yığmkalıntı, düijlcrinızizcngin.sarlar. Üslupaçısındanpekçokorlaközclliklergösteren buradaki mozaiklerin konuları, figürlerin iijlenişi vekompozisyon şemaları gibi ayrıntılar, yinc bize Sultanahmct'teki Mozaik Müzesi'ndc bulıınan büyük saray mozaiklcrini anımsatmadıdcğil..."Heıakles'intşleri", "Bakhos", "Dört Mevsinı", "Nereidler'V'Afrodit AlayT'gibıkonuları işlcyenmozaiklicvlcr. Volubilis'egclen turistlcrin ba;>ını döndürüyor. Ayrıca bu mozaiklerin yanı sıra, kazılarla günış,ığmaçıkantanrı vetannçaheykelleriylc, bronz büstler, Rabat Arkeoloji Müzesi'nde, ziyaretçilere gülümsüyorlar... Volubilis'in kazıları sürmektc. Buradaçalı,şanpckçoksanattarihçisi ve arkcolog, kcntteyaratılan sanateserlerinin çoğunda, özellikle yontularda, kurubirüslubunyaratıldığıkonusundabirleijiyorlar. Ayrıcaburadadegişik birsütunbaşlığı tipideyaratılmak istenmiij. Oylc ya da böyle. hcr şeyiyle gizemliliği olan birantik kentmiş Volubilis. Fasgibi birülkede, ilkçağın izlerine dokunmakgüzelfjey.. Enazındanson yıllardaturizmdenparalarkazanmaya başlayınca anıtlarının farkına varan pek çok Faslı turizmci ile yine bu ülkenin kültür işlerine bakanlar, kollarını sıvamış gibi gözüküyorlarsa da, yinc de pek çok kaîıntı kendi yazgısına terk edilmis,durumdayaş,ıyor... Örneğin.Tancayakınlarında içinde Herkül'iin mezarı olduğu söylenen Cotta'yı,Larachekentininyanıba;jindatiyatrosu ve döş,eme mozaiklcriyle tanınan "Lixus"u. daha iç kısımlarda kalmıij "Banasa" ile Kenitra şchrinin yakınlarmda bulunan "Thamıısida" ycrlcsımlerini, meraklı gezginlerarayıp.tarayıpbuluyorlar. Ancak hcr ş.eye kar.şın, Volubilis başka, bambaşka biretki uyandırıyorgöıenlcrde.. llkyazın ı.şıldadığı ı u sıralardaeğcr, ucuztur> larla Fas'ı kcşfctmc scvdasına dü^enlerdcnseniz, ncyapıpcdip, Volubilis'igürmclisiniz. Böylccc, Kuzey Afrika'nın bu kö^csindc unutulmuij bir geçmişi, Akdcni/'ınoolaganüstü, büyülü geçmi.şini kurcalama keyfini ya.şar. döndüğünü/dc Anadolu'nun tadma daha çok varırsmı/. ^ Fas'ta Roma çağı kültürü Volubilis için, gizemli olduğu kadar, pek çok sırrını içindcsaklı tutanbirantik kentdemekdahadoğruolur. Volubilis'ingerçekyüzü.yapılankazılarlagünışığınaçıktı vebütün tarihçilerle, arkeologlann bakişları, bir andaburayaçevriliverdi. Aslındakentkıyılanlsa'danöncell. velll.yüzyıllardabüyükölçiidetanınmıştı. Kral Ikinci Juba zamanında adını duyurınııi), csasen canlı ticaret yaşamıyla o çağa damgasını vurmus.,efsanevibiryerle!>meydi burası... Vcdchsjetli olduğu kadardabüyülü görünümüyle.öneeliklegezginlerinkafasındayerediyordu... Pcki.bukcnti ilginçkılan neydi? Bir defa burası, çok gcniş bir alana yayılmış, eskibirycrles.mc. Unlü zafcr takı ve kenıerlcriyle, insani uzaklardan kar^ılayan görkcnıi.yıkılarınarasındadolaşanları.adetaRonıaçağınagötürüyor!.. Koca koca kapıları, surlaıı, tapmakları, devrilmiş,yatansütunları veyıpranmışbasamaklarıbirbiratlayıpgcçipdckcntinpazar yerineçıktığınızdaise.devbirbazilika.sessizlik içinde sizi karşjilıyor... Daha sonra, yan yana tapınaklarla çevrili Gallincus hamamını ve çeşmcleri gcçip az ötede kentin süsü, zafer takıyla kucaklaşıyorsunuz... Içindc ot bürümüş su kanallanni, dilsizleşmiij çeş,meleri, antik çağda "Platea" denen gcnişcaddclcri vcdükkânlarıgörüp.Orphcus'un evinc ayak bastığınızda ise, ilkçağın olancatılsımıyakanızıbırakmıyorartık. Bu, bir anda milattan önce üçüncü yiizyıla inivcrmck gibi birduygu. İlkçağ'da zeytinyağı Üçüncü yüzyılda, ortalamayirmi bin kişinin yaşadığı antik çağa görc hayli kalabalıkbir kcntmiş burası... Zeytinyağı ticaretiylc ünlcncn ve bugünbile izlcri görülen zeytin sıkmaya yarayan ta^ prcsler, çökeltıne havuzları vciriliufaklıa^ınmışölçüalctlcriarasında dolaşırkcn.insan bir hayli nıeraklanıyor.I lclchclcçocuklıığu llge'dc, Mehnıct Başaran ustanın dcyimiylc "Zeytin Ülkesi Hdremit'te"geçcn birisi için bumcraklanışın daha da yoğun olduğunu bi Imcnı anlatmaya gcrckvarmı'.'