Katalog

3AT 1996. SAYI 517 11 Semah, müziği dinlerken kendinden geçerek coşmak, devinmek, oynayıp dönmek demek. Bir hızdır semahlarda yaşanan, sonsuz bir hız! Hep yükselen, heptırmananL. Anadolu semaha durunca, artık dönen Aleviler midir, yoksa nakış nakış giysileri, renkleri mi kanşmıştır birbirine, anlayamazsınız. Sanırsınız bir ebemkuşağıdır onlarla birlikte dönen! Yeryüzünün binbir rengidir bu. ağı: Semahlar mâ" kökünden kaynaklanıyor. Müziği dinlerken kendinden geçerek coşmak, devinmek, oynayıp dönmek demek. Oysa bu, neredeyse insanlığın tarihi kadareski. Yeryuzündeki bütün topumlann, bu tcmeldeortak bir gcçmişleri varçünkü. "Semâ" köküne dayanan sözcük, Türkçe'de "sema" ve "semah" biçimlerinde iki ana söylenişe aynlmış. Bunlardan herbiri, ayn bireroyun biçimi olupçıkmış sonunda. Nitckim sema Mcvlevilerin, semah da Alevilerin oyunu. Nc ki sema ve semah, aynı kökenden gelmekle birlikte önemlifarklılıklargöstcriyor. Semahta bir kcz, sema'nın katı kurallarına rastlanmıyor. Bu da scmahlann değişmcsinc yol açınış hep. Nitckim semahlar, tcmclde göçebe topluma özgü nitelik taşıdığından, kadınınvecrkeğin birlikte oynadığıbiroyun. Bu, günlük yaşamdaki kadın ve erkek eşitliğinden kaynaklanıyor kuskusuz.Zatencem törcnlerinde semahlarda kadınla erkek hep yan yana. Örneğin Pir Sultan Abdal 'da kadına gösterilen saygıya, bir kutsama da katılmış: "Gel bcnim cy güzcl çınanm/ Yüreğime ateş düştü yananrn/ Kıblem sensin yüzüm sanadöncrim/Mihrabımdırkaşlarınınarası" Peki scmahlann bcslendiği kaynaklar neler? Bu konuda iki ana görüş ileriye sürülüyor. Bu görüşlerden ilkindc, semahların lç Asya inançlanndan kaynaklandığı, ötekinde Islamdan kaynaklandığı belirtiliyor. Bu oyunlarınŞamaninançlarındankaynaklandığını ileri sürcnlcr, kimi kanıtlardagösteriyor. Zatcn Oğuzlann torunlan olan bugünkü Anadolu Türklerinde, eski inanç vc göreneklerin derin izlerine rastlanabiliyor. Kuşkusuz semahlarda da bu ya da buna benzer Şamanistetkilcrgörmckolası.BuŞamanistetkilcrin, yüzyıllar içinde aşına aşına, günümüze dekgeldiğisöylenebilir... Ne varki semahlarda, yerel ayrılık çok görül ür. Cîöçebc topl umun kendi ne özgü hareketliliğinden kaynaklanır bu. Yine de ilke olarak semaha, n iyazla başlanır. Önce dedeye niyaz cdilir, ardından kadın erkcğe, erkek dekadına...Buniyazlarsırasında,değişikbiçimlcrdc"AUah,Muhammet, Ali"yidilegetircn üçlemeleryapılır. Semaha kalkanlarkarşıkarşıyadururama, cl elc tutuşmaz hiç. Sağ ayağın başparmağı, sol ayağın başpannağı üzcrıncgetirilir. Ayaklar yalın, beller bağlıdır. Giyimde belli bir kalıp söz konusu değildir ya, semaha kalkanlar, tcmiz giysili olmaya büyük özen gösterir yine de. Bu nedenle tam bir renk çcşitliliği yansıtır semaha kalkanlar. Bu,onların günlük ya da bayramlık giysisidirzaten. Kadınlarsa. günün koşullannagöre, üçc tek yada fistan giymiştir. Semahta kullanılançalgılar.genelliklcbağlama, Bektaşilerde de kemandan oluşur. Sazlar semah havasını çalmaya koyulurkcn âşık, ncfesin mahlas di/csını tamamlayanadek,oyuncular, olduklan yerde durup bekler. Rl, göğüs üzcrinde bağlanmış, baş da buna uygun olarak hafif cğilmiştir. Diğcrlcri ise, konuşmadan semahı izler. Gönülden gelen, aşk dolu bir esinle. Bir vahyi andırır bu yanıyla semah. Ruhun, aslına kavuşma istcğini yansıtan biryücelmeyi dile gct irir. Bu nedenle semahlar, hep ccm törenlcriyle birlikte düşünülür. Ancak süreç içinde, semahların oynandığı ortam konusunda biryumuşamagörülüryinede.Sonyıllarda ise düğünlere de sıçramıştır semah. dız, balkıya balkıya. Hacıbektaş'tan yücelerin yücesi bir Veli'den esen Alevi renkleri ve gelenekleriyle... Anadolu semaha durmuştur ya, artık dönen Alevilcrmidir, yoksa nakış nakışgiysileri, renkleri mi kanşmıştır birbirine, anlayamazsınız. Sanırsınız bir ebemkuşağıdır onlarla birlikteyanışlarladönen! Yeryüzünün binbir rengidir bu, bir tayftan süzülerek durmayüzünüzevurur. Döndükçerenkler, yeryüzüdedöner. Kılimdeki.giysidekirenkler, çizgiler bir bir savrulur Anadolu toprağına. Savrulup uçar, uçup bir yerlere konar... Konarda durur mu pcki? Dönmeye koyuluryine. Kesilmemiştirki zaten,durmamıştır ki...Biryürüyüşeçıkmıştırolsaolsa! Döncr ha, döner! Anadolu'nun bütün renklerini, bütün türkülerini, bütün çizgilerini peşi sıra sürükleyerek! Örneğin AmasyaArdıçpınan'na iner, bir tutam bul ut gibi. Yeri göğü süsleyen ebcmkuşağı olur. Yer gök, yudum yudum içer bu renkleri! Çiçek çiçek, göz gözdür insanlar. Düşlerle savurulurcasına döncr semah. Gözleri ışır semahla dönenlerin Ardıçpınan' ndan bir uzanın hele, kolunuz Tokat'ınAhmetalanKöyü'nedcğcr! Birden kendinizi, bir güztablosunun içinde bulursunuz. Soluk renkli tepeler, Ahmetalanlı kadınlarla crkcklerin taşıdığı renklcrle canlanır. Döner al,yeşil, mor. Geçerzaman! Geçen zamanla birlikte, sıcacık bir düş gibi, insanın içini ısıtır semah. Göğeyüksclirezgi. Tcl tcl, türkü türkü, bulut bulutyolalırgöklcrdc... Süzülürsüzülür,Torosların tepesine konar sonra da. Silifke'nin Kırtıl Köyü katılır bu kcz semaha. Semah yüklü bulutlar, katar katar geçerKırtırıngöklcrindcn. Dağlara yaslanmış bir dam üstünde, duru bir sabah serinliği gibi yayılır semah... Avluyu scrinletcn su, yere saçılandarıolur... Yasemahın ezgisi? Dahadasarmalar semah yapıp dönenleri. Y ürek titreten bir kavuşmadır bu! Bağlama da başını alıp gider semahın yanı sıra. Gider de, bu kcz Mut'un Köprübaşı Köyü'nde yükselir ezgi. Yaşlılargençlercöğretirken semahı, biçimden biçime, kılıktan kılığa girer dcöyle yürür semah. Binbir nakışlımasal gibi. Semahı izleyen kalabalık da katılır semaha. Takılırpcşi sıra. Gidegide vanrsınızKazDağı'na. KazDağı'nın zeytin yeşiline dalarsınız. Köprübaşı'nın, Kırtıl'ın, Ahmetalan'ın, Ardıçpınan'nın ne kadar kalabalığı varsa, hcpsi Kaz Dağı'ndadırşimdi.OgüzelTürkmensöylenccsi San Kıziçindağavurmuşlardırhepbirliktekendilerini.KazDağı'nındoruklannda semah zeytine kanşır, zeytin çama. Bu haliyle bir suret gibi Edremit Körfezi' ne yansır semah. Gözleri ışır semahla dönenlerin. Derken Ege'nin maviliklerini yara yara lzmir Körfezi'ne,oradandaBademlerKöyü'neulaşır semah katan.Yüzlercc,binlerce,milyonlarca insanın biriktcdokuduğu bir kilimcdönüşür ardından.Bir semah katarı ki, yola koyulur yeniden. Abdal Musa'ya doğru. Dağlartaşlar da katı 1 ır bu kcrvana. Semah durma döncr... Aleviler de döner semahla birlikte. Şimdi her Alevi, dağda bayırda birgönül gezdirir. Bu gönül, Ali'nin cvidir. Birâşık gibi abdal geleneğini sürdürür. Gönül bu, durur mu hiç? Bir konar, bir göçer... Çiçekten bal damıtanarılargıbi...Dolaşırdadolaşır Anadolu'yu. Anadolu toprağı ise, bira/.daha beslenipbüyürkendinekatılan herküllürle! Bira7dahayücelir... Döner semah, döner Anadolu! Döncr atlıkarıncadakiliminnakışları! Dönerrcnkler... Anadolu toprağında ebemkuşağının en güzel, en parlak renklen... ^ İki ileri bir geri Semahta el, kol, ayak ve gövde ezgiye uyar. Adımlarsaiki ileri,birgeri... Dedeyesırt dönülmezhiçbirzaman. "Yürütme"sırasında scmahçılar, halka halindc peşpeşe yürür. Ezgi ve sözler, dönüşlcrdc büyük uyum gösteri r. Erkekler sağa, kadınlar sola doğru dönerken erkekler, bazen tek, bazen de iki ayakla tartım yapar. Kadınlarsa kollannı döndürürhavada. Semahlar, gcnellıkle"ağırlama"ve"yeldirme"olmak üzere iki bölümden oluşur. Ağırlama, semahçıy ı oyuna hazırlayan bölümdür. Yeldirmeyle birlikte semahın temposu da yükselmeyebaşlar Sonunda semah, artık neredeyse uçmaya dönüşmüştür. Işte bu uçar gibidönüşlcrlesonbulurscmah. Bittiğinde ise, niyazlasmanın vcnidcn yapıldığını görürüz.Bir hızdır semahlarda yaşanan, sonsu/. birhız! Hep yükselen, heptırmanan!... Hacıbektaş'tay<.reserdığinizkilimi,şöyle birhavalandırsani/.hcryanıbirköşesinedeğerAnadolu'nun.Motiilcr, işilemeler.nakışlar yağınur olur Alcviler'in üzerine dökülür...Semahlarla d(>nerken Aleviler bu topraklarda, üzerlerineyağaronlann. Yıldı/yıl ıh, hep aynı özü yansıtıyor. Evrensel insan sevgisi bu...