Katalog

23 TEMMUZ 1995. SAYI 487 ni merak ederler. Benim neslim için ise böyle bir soru son dcrccc anlamsızdır,bizbununmoral vepsikolpjik açıdan taşıdığı anlamı algılamıştık. BizAvrupalılarolaraköyleceoturup kurtarılmayı beklemediğimiz için garip bir kıvanç duyuyorduk. Ve bizim özgürlügümdzü tckrar kazanmamız için kanını dökcn Amerikalı gençlcr için de, çizginin bu yanında ve yaratılan vahşcttn bedclıni en başındaödeyen Avrupalılarolduğunıı bilmek anlamlıydı. Italya'da bugün bilc budireniş mitosunun bir komünist yalanı olduğuna inananlar var. Dogrudur, komünistlerdirenişi dcstcklcdiler. ona kendilerino ait bir şeymişçesine sahip de çıktılar ama' parti/anlar arasında, hatırlıyorum, farklırenklerdekolluklartakılırdı... Nedcıı? Karartma nedeniyle kapalı pencerelerin önünde, radyoyu kulağıma dayayıp, Londra'nın Sesi'nın partizanlara verdiği mcsajları dinlerdim gecclcrı. Hcm gizem dolu hcm de bir anlamda s.iirseldi ler, "üüneştekrar doğuyor ya da güller açacaklar gibi". Mesajlannçoğu Franchi içindi ve Franchi Kuzeybatı ttalya'nın en büyiik yeraltı agının başkanı, bir kahramandı. Benim kahramanımdı o ve savaştan sonra sağ kuvvetlerle birleşen bir monarşisttı. Yargılanmıştı... Ama kimi ilgilendirir, yine deçocuklugumunrüyalannınkahramanıydı işte. Italya'nın kurtuluşu farklı bayraklar altında savaşan insanların ortaklaşa kazanımıydı. İNSANLAR 9 Geçmişi halırlamalı... Gaz odalarını, toplaııııı kanıpltırını, oliimleri... Fa^izmden onu unutacak kadar uzuk değiliz çiinkü. dürtülervardır. Bu duyguların başında hiç önemli gibi görünmeyen konuşma alışkanlıkları gelir. Bu noktada sadece direnişlerin değil lüm Ikinci Dünya Savaşf nın neden faşizmle mücadele şeklinde geliştiği sorusu önemlidir. Hemingway'in "Çanlar Kimin lçinÇalıyor?"unuıncelediğimizde, Robert Jordan'ın, aklında Tspanyol falangistleri olduğu halde, düsjmanlarını faşistlcrle eşleşttrdigini göriiriiz. Ikinci Dünya Savaşı sırasında, Ispanya iç savaşına katılmış olan Amerikanaskerleri, 'zamansızyada zamanmdan önçe gelen antifaşistler' olarak niteîcnir. Bu da, kırklı yıllarda Hitler'e karşı savaşmak her Amerikalı için etik bir görevdir ancak otuzlu yıllarda Franco'ya kariji verilenmücadelekomünistlervediğersol bazlı gruplartarafmdan yürütüldiiğü içindir. Radikal Amerikalılar neden bundan otuz y 1 sonra ken1 di polisleri için faşit domuzlar deyimini kullanmıştır? Neden falangist domuz değil, neden Nazi domuzu değil... Hitler'in "Kavgam"isimlı kitabı genişpolitikprogramıolanbirmanifestoydu. Nazizm, ırksal özelliklere öncelikle de an ırkın üstünlüğü üzerine kurguliinmii). iktidara ve üstün insanaoynamiijtı.ltalyantaşizmiise bir dikta olduğu haldc tam anlamıyla totaliter değıldi. Bu onun sert olmadıgmdandeğil, ideolojisinin felsefi zayiflığından kaynaklanıyordu. Yaygın kanının aksine, Italyan faşizmi özel bir felsefe geliştirememişti. Mussolini'ninki felsefe değil, retorikti. Mussolini ilk başjarda militan bir ateistti. Sonraları fasjst eylemleri için bişotlardan fetvalaraldı. Ardından tüm konuşmalarında Tann'yı dilindcn düşürmedi ve bir mesih olduğıı iddialarına da hiç itiraz etmedi. Italyan faşizmi Avrupa'dakı ilk sağ idcolojik diktaydı ve Mussolini hareketi sonraki tüm fasjist dalgalar için bir prototip oluşturdu. yazlarmı devlet gücüyle korumaya çalışan ve serbest pazar ekonomisi programıyla devletin hâkimiyetini sağlamak isteyen bir totaliter rejim olabilirmi? Fütürizmi ele alalım. DüşünülebiI ir ki, dejenere olmuş bir sanat anlay ıs,ı olarak yargılanmıştır ekspressonızm,kübizmvesürrealizmileberaber... Ancak ilk ttalyan fütüristler milliyetçidir. Italya'nın Birinci Dünya Savaşı'na katılımınıda estctik sebeplerdenistemişler.zorbalığaverizikolaraprim vermişlerdir. Budabu anlamda faşist kült ile kesişir bir durumdur. Ancak faşizmde tolerans yoktur. Gramsci ömrünün sonuna kadar hapislerde çürümüş, muhalefet lideri Giacomo Matteotti ve Rossellikardeşleriseöldürülmüş.basın özgürlüğüne son vcrilmiş,, sendikalar kaldırılmış ve biraz farklı düşünen çoğu insan uzak adalara sürgüne gönderılmişti. Sadece bir tür, tek tip Nazizm vardı. Oysa faşist oyun, adı değişmeksizin bir çok kurala göre oynanabiliyordıı. Oynayanlardeğişiyor, farklı sayıda insanla oynanabiliyor, değişik yöntemlergüdülebiliyordu. Faşizm sözcüğünden yay ı Imacı I ık kavramını aldıgımızda geriye Franco ve Salazar kalıyordu. Sömürgeciligi düştüğümüzdc Balkan faşizmi ile beraberdik. Bger Italyan faşizmine radikal birantikapitalizmek'erseko zaman da karşımıza Ezra Pound çıkıyordu. Oysa ben bunca oynaklığa rağmcn, yine de faşizmin temel unsurlarının bir listesinın yapılabileceğine inanıyorum. Bunlar belki bir sistem oluşturmaz, birçoğu birbiriyle çelişir ve fanatizm ile despotizm üstbaşlıklan altına da zaman zaman girebilirler. Ancak her biri ayrı ayrı faşizmin temel yapı taşlarıdır. 14 maddede faşizm # Faşizmin ilk unsuru geleneksel külttür. Cîeleneksellik elbette faşizmden çok önceden ben vardır. Ortaya çıkışı Fransız devriminden çoköncelere, Hclenıstik sinkretizm içinde, Yunan rasyonalizmine tepki olarak doğuşuna dayanır. Sinkretizm, sözlüklerde yazılı olduğu gibi sadece dcğişik dinlerin, mezheplerin ve felsefeekollerininkarışımı değildir. Bu ayrı ayrı olduğu düşünülen olguların binlerce yılın içindcn süzülüp gelmiş olan temel felsefeleri vebılgelikleribirbirlerinden çok ayrı değildir. Bize buharmanın içinden henüzanlaşılamamışolanıçekipçıkarmak kalır. Nazi olgusu geleneksel, sinkretik ve okült clcmentlcrden oluşmuştur. # Geleneksel lik modernin reddini şart koşar. Geleneksel düşüncc yeniliklere kcndine zarar vereceği ve kalıplarınıkıracağıkorkusu ile uzak kalır oysa faşistler ise tıpkı Naziler gibi teknolojik yeniliklere dcğcr« Politika ve Içgüdüler... Geçmiş,ihatırlamalı,onlarınyeniden geri dönme şansının önünü kesmeliyiz. Amaonlarkim? Eiger Avrupa'da Ikinci Dünya Savaşı öncesinde hüküm siiren totaliter rej imleri hatırlarsak, diycbiliriz ki değişmiş tarihi koşulların yarattığı günüınüz dünyasında uygun formlarda iktidarlara gelmek için gereken koşulları yoktur. EgerMussolini'nin faşizmi karizmatik bir liderin fikirleri etrafındafilizlendiyse.egerkorporativizm, eğer imperyal bir ütopya, eğer yeni bölgeleri sömürgeleştirme, eğer yüksclen bir milliyetçilik, eğer tüm bir halka kara gömlekler giydirme ideali üzerine kurgulandıysa, eğer parlamenterdemokrasinin reddi gibi fikirler içerdiyse gerçekten gereken önkoşullar günümüz dünyasında yoktur. Avrupa'nmorasındaburasındaya da Rusya'da yaşanan Nazizm benzeri hareketler herne kadarbeni de korkutup, rahatsız ediyorsa da, Nazizmin ilk fornıunda hortlayıp yeniden iktidara geleceğine doğrusu pek inanmıyorum. Ancak.polıtikrejimler ne kadar destcklcnsın ya da reddedilsin arkalarında ıdeolojık olanın dışında bir duygu vc düşünce seli, kültürelalışkanlıklarıngetırdiğtbirikimler, içgüdülervereddedilemcz Faşizm: Oynak zemin Italyan faijizmimiliterbirayingibiydi... Folklortarzı birşey... Ve Italyan faşizmi bu anlamda, koca bir halka giydirdiği siyah gömlcklerıyle Armani'nin, Benetton'ın ve Versace'ın herhangı bir zamanda olabileceğinden daha etkiliydi. Yine de bana göre, faşizm sözcüğünü istinasız tüm totaliter rej imlere verilen bir isim gibi kavramlasjtırmak, tarihsel bazda ele alındığında da yanlıştır. Zira faşızmınözünde, ilerideoluijan totaliter unsurlarm elcmentleri var değildir. Tam aksine çiinkü faşizm biröz üzerinde yapılanmaz. Faşizm oynak zeminı olan birtotalitarizm, degişık felsefe ve politikaların bir kolajı ve bir çelışkılor yumagıdır. Monarşiyı devrimlc, kralıyet kuvvetlcrını Mussolını'nın mılısleriyle birleıştirmeyekalkan.kilisenin imti