Katalog

İOCAK 1995. SAY1458 lişkin herhangi bir hüküm bulunmadığından, her özerk kilise veya dinsel cemaat, kendi yılbaşını kendi saptıyordu. Bundan da kötüsü, bu yılbaşı günleri, gene bu cemaatler tarafından, topluluğun ihtiyaçlan veya tanmsa! gerckler doğrultusunda değiştirilmekteydi. Bu durum XVI. yüzyıldaki Refornıasyon harcketine kadar sürdü vc tüm hıristiyan alemini kapsayan tek bir kronoloji hesaplama yöntemi ilc lek bir yılbaşı olmadı. Aksine, feodalitenin özü gereğı her şeyin yerelleşmesinde olduğu gibi, yerel takvim konusunda da müthiş bir çeşitlilik yaşandı. Tarih kitaplan da yardıma gelmedi. Dünyevi zaman konusunda kayıtsız olan bu çağ tarihçileri, rakamlara da hiç tutkun dcğillerdi ve yazdıklan kroniklerde "o sıralarda", "o anda", "bir süre sonra", "büyük kıtlıktan sonra" gibi ifadeler ın kesin olanlan sayılmalıydı.??? Daha da kötüsü, ortaçağ insanının zihninde, dün, şimdi ve gelecek birbirlerine kanşmıştı ve adeta türdeş ve zamandaştı. Örneğin, her insan atalannın hatalartndan sorumluydu. O halde dün, aynı zamanda bugündü ve şimdiki hatalar geleceğe taşınacaklan için dc, yann da bugündü. Hıristiyan dü^üncesi, bu kavrayış cerçevcsinde, Yahudıler'i Isa'yı çarmıha gerenlcrin ardılları olarak değil, bizzat onun ccllatları olarak görmektcydiler. Ötc yandan, tüm ortaçağ düs,üncesinı derinden ctkilcmiij olan Çarkıfelck(TalıhTckcrleği)ınanışınagöre, hiçbir insanın dünycvî statüsü kalıcı değildı; iyiden kötüyc, kötünden iyiye dcğışip durmaktaydı. O haldc, ortaçağ insanı /.aınanı akıp gidcn bir süreç olarak algılamanın uzağında kalmakta, bu y üzdcn onun kafasındaki ba^langıc vc son kavramlan bizimkilerden farklı olmaktaydı. Fakat Hıristiyanlık aynı zamanda tarihscl bir dindir. Isa'nın hayat hikâyesi üzerinc kuruluydu. Öylcyse, tsa pcygambcrin hayatındaki olaylann kesin tarihlcrininbilinmcsigcrekir. Ama bu kronoloji, eşit anlar halindebölünmüş bir zaman boyutu üzerinde düzenlcnmemiijtir. Onların kronolojisi, olayın zaman içindeki yerini göstcrmcycdeğıl, olayın zamansallıgına atıfta bulunmaya dayalıydı. Böylece somut bırtarıhsel olayın yıldönümü, her scferinde başka bir güne rastgelebilirdi. Yılın yerine görc farklı günlcrdc başlaması yetınıyormuş. gibi, gün dc yerine görc farklı saatlerdc başjamaktaydı. Kimi yerde güneş batarkcn, kimı ycrdc doğarkcn veya başka ycrlerde gece yarı.sı veya öğlcn. Tabii bu ba^langıçların mevsımıne • görenedenli kaymalargöstcrdikleri ni de hesaba katmak gcrck ir. . JÛelkİ bu gibi kaymalara razı ol• TARİH 11 taçağın ikinci yansına başlamış ve şehirlerin soylulanndan özerklik kazanmalanyia, ilk cgemenlik simgcsi olarak yüksek bir saat kulesi dikmeleri çok anlamlıdır. Demek ki halk, bin yılı civannda zamanı bilmeolanağınadasahipdcğildi. Ve nihayet, ortaçağ insanı değişenle değil, değişmeyenle ilgilıydi. Bu ruh hali, onu değışjmı algılamaktan uzaklaştıımakta vc hep aynı zaman dilimi içindc yaşadığı yanılsamasını yaratmaktaydı. Böylece, bin yılının ne zamana geleceği, gcldıği konusunda, tam feodal döneme özgü büyük bir anarşi yaşandı. Bunun sonucu olarak, bölgelcre ve zamanı hakimiyet simgcsi olarak tekellerindetutangüçlerın keyiflerinc görc, 1000. yılın, bizim takvimimize göre, 25 Mart 999 ilâ 31 Mart 1000 arasında değışen yedi ayn tarihtc başladığı iddiaedilmişti.Üstelik,ayyılınagörebelirlenen Paskalya sürccine göre saptanan bu tarihler, özlcri itibariyle değişkendiler vcbu konuda uzmanlaşmışbilginlerintablolarıolmadanne zamana rastlayacakları bilinemezdi. Ayrıcabutablolarkafalarıkarış • Ortaçağ insanlan, yılbaşının ne güne geldiği konusunda emin değil lerdi; daha doğrusu, birçok ydbaşı vardı. tırmaktan başka bir işe de yaramıyorlardı. Çünkü bırbirlcrıni izleyen yıllaraynı uzunluktadeğıllcrdı. Aynı bayram, çoğu kcz aynı yıl içindc ıki kcregelebilmektcydi. Ortaçağ Avrupası 1000 yılı dchijctını bir arada vc tck kercdc yaşamadı, çünkü hangi güne rastladığı konusunda rivayct muhtclifti. Bu dch^et dalga dalga yaçandı.. Endışc bir ycrde yatıştığı zaman, mutlaka biraz uzakta bir yerdc ycniden ortaya çıkıyordu. Bazen hayali bir göıııntü ilk işarcti veriyor veya bazcn ıle, 1009'da Isa'nın kabrinin tahrip cdildığindc olduğu gibi, tarihin büyük trajcdilcrinden birini veyahut da sadecc sıkı bir fırtına, kıyamet endişcsinitckrarhareketcgeçiriyordu. Birbaşkagün isc, bayram günlcrını hcsaplayan bilgınlcrin uğursuz tahmınlerı kıllclerc ulaşıyordu. Ama nc zaman gclcccği bclirsiz bir darbcyi bcklcmck hiç de daha az endışc vcrici değildi. O döncmin insanlan kendilcrini yas.lanmı> hisscdiyorlardı vehıçbırşeyonlara.gclccck düi)ünecsı kadar yabancı gelmiyordu. 1000 yı lında hiç kimsc, hiç kımseyc"Ycni yılınızkutlu olsun"dcnıemi^ti. ^ Ocuh ayını sımgeleyen bir ortaçağ minyatürü. Diikeyıtbaşt armağanları sunuîuyor. (1409/Paul Malouelj mak vc farklıla^maları giderccek katsayıları hcsaplamak mümkün olabilirdi, ama buna cngcl nlacak SQnuncu bir çcijitlilık unsuru daha bulunmaktaydı. Ortaçağ Avrupası'nda, saatlcr yörcscl farklılıklar göstermekteydi. Yani saat adı verılen zaman dılımının u/unluğu, bir yöredendiğcrınc farklıKı^maktaydı Günumüzdc cn çok demokratıklc^nıİ!) aianlardan bırı, /anıanı bılebilmc hakkıdır. Bugün hcrkesın en azbır, çoğu zaman ıl.ıbııden çok s<ıati var. Hcrkes bunlara bakarak, /amanı istediği an öğrcnebılir. Ancak ortaçağda durum bunun tam tersiytlı Zamanı bılmc hakkı bir cgcmenlık simgcsı halindcydi. Zamanı bilebilen. ölçcbılcn kişi, aynı zamanda ınsanlann da cfcndısi olmaktaydı. Kçntbçl ögcrklik harckctınin or