Katalog

C EPECEV R E B A Y R A M 0 Z T Ü R K Akdeniz foku, monachus monachus, dünyada nesli tükenmekte olan 12 memeli türünden biri. Bu foklarla ilgili araştırmalannı "Akdeniz Foku" adlı kitapta toplayan Dr. Bayram Öztürk, çalışmalanna nasıl başladığını ve yürüttüğünü Cumhuriyet DERGİ'ye anlattu GÖRÜRSEM BİR HELALLESECEĞİM K ıl l l «7 Doğal llayatı Koruma Dernegi'nin Bcbek'tckı küçük odasında Şahika Krtan vc Nergis Yazgan'la kotuışuyoru/. Bana Türkiye'deki foklara dair bilgiler soruyorlar. Foklarla Denizcilik Liscsi'nden bcri ilgiliyim. Nesillerinin azalmasından bahsediyoruz. Dcmeğc bir Fransız deniz ekoloğunun geleceğini ve foklarla ilgili Türkiye'den de bir u/tnanın çalışmaya katılmasının yararlı olacağını söylüyorlar. Fransızca bilmcm ama balıkadamlığımın vc Türk sularını tanımamın avantaj olduğunu belirüyorlar. Gelen Fransız araştırmacıyla IUCN (Uluslararası Doğayı Koruma Örgütü) adına araştırmalara başlıyoru/. Ku/eyEge, Foça, Bodrum yanmadası bölgelerinde dolaşıp foklarla ilgili ilginç ve yeni bilgilcrle donüyoruz. Bu genç Fransız u/man Didier Marchcsaux; daha sonra Eski Sahra'da fok araştırması sırasında Polisario gerillalannca öldürüldü. Fok araştırmalan zahnietli bir iş. Yapanlann sayısının 20 50 arasında olduğunu zannediyoruz. Araştırma için çok sayıda yetişmiş elemana, gcmi, zodyak, dalıs, malzemesi, dürbün, fotoğraf vc lilm makinesi, jecp, çadır, vs. gibi malzetneyc ihtiyaç var. Araştırmacıların cn öncmli bilgi kaynağı balıkçılar. Bazı bölgclcrdc balıkçıları geıniye alıp fok bulunan yerlcri göstcrmelerini istiyoruz. önce ilk gün foka rastlayacağımızı söylüyorlar. Ancak iş on beş. güne kadar uzuyor. İş uzadıkça rehber balıkçıya olan borcumuz da artı Y yor tabii. Gcmimi/in masrafı da yüksek. Düşünün 20 kişilik gemi 15 gün fok araşlırması için seyir yapıyor, fok gözlemliyor, gemide araşttrmacı pcrsoncl bir saat aralıklarla nöbcl tutuyor. Kimi geminin direğinde, kimi fenerde, kimi karada, bu nöbelçileri bir zodyak postası getirip götürüyor. Fok gözleın anketi yapan arkadaşlara balıkçılar ilginç cevaplar vcriyor; mesela "Görurscm nnunla bir helâlleşeceğim ki, yine ağımı parçaladı" diyor. Bir başkası ağın başında oturmuş merhamct yapıyor (Ağ onanyor.), "Iler yi'ri parçaladı, siz bu hayvanı konıyupda ne yapacaksıın/" diye söyleniyor. Ama yine dc foklann bu denizlerin rızıkları olduğuna inanıyorlar. Balıkçılara foklarla ilgili birçok soru soruluyor. Sorular genelliklc fokları birbirindcn ayırmakla ilgili, yani eşkal belirleme oldukt^ı önemli. Görülen fok büyük mü, küçük mü, yavru mu, yaşlı mı, tek mi, çift mi, karada mı, denizdc mi, hava durumu nasıldı? Daha önce görülmüş mü, ağ parçalıyor mu? Verilcn bütün cevaplar, önemli bilgiler olarak sentezlenip kodlanıyor. Sanki polis arşivi. En son görüldüğü yer, v.s, Fok arşıvi için bütün bilgiler depolanıyor. Doğrudan gözlem yaparken hayvanın rahatsız cdilmemesi şart. Mağarala AKDENİZ FOKLARI'NIN NESLİ TÜKENİYOR. ONLARI YAŞATALIM. rı u/un süre gö/lemek gerck , ama içine girmcden. Girilmesinde sakınca yoksa fiziki mekân ölçülerini almanız gerekir. Ufak tefek adalarda ayağınızı sivri taşlar kesse de, dondurucu soğuklar başlasa da, ycmekler sadecc bulgur pilavından oluşşa da doğa bilimleriyle uğrasjanlara bu sorunlar hiç mi hiç yabancı değil. F.sas olan araştırma, Akdeniz fokunun azalma nedenleri, coğrafı dağılımı, demografik yapı vc balıkçılık fok ilişkisinin ortaya çıkması. Ve Akdeniz Foku'nun bu ülke sulannda yaşaması bir onur bizim için. Bu onurun yanında sorumluluk da öncmli. l'okların peşindcn gitmek bizleri onların diyanna götürüyor. Puf, puf cdcn neles alışları, ürkeklikleri, utangaçlıkları ve zekaları bizleri şaşırtıyor. Ciddi ve vakur biçimdc suyun üzerinde duruşlan, gö/lerini si/e dikmesi, giderken aıLıya bakması. Bence "hoşçakal" diyor ama arkadaşlara göre "Göriişıtıeyclim artık" demekmiş. Akdeniz foku, monachus monachus Akdeniz'den de eski ekolojik bir miras bize. Asırlarca aynı suyu, güncşi, havayı, denizi, balığı paylaştık onlarla. Ama kol gücünün yerini makine, yelkenlinin yerini gemiler alınca bir sürgün yaşattık bu eski Akdcnizliye. Teknolojiye karşı olmak değil bu. Ama ölçüyü kaçırdık belki dc farkında olmadan. Yaşamın dcstek dokunuşlarıyla oynuyoruz artık o suyla, havayla, hem de inatla ve daha özelliklerini bile tanımlayamadığımız bitki ve hayvan türleri ortadan yok olurken. Başka bir boyutta, Akdeniz foku, Akdeniz'in durumunun ağır olduğunu gösteriyor. Denizci deyimiyle S.O.S. veriyor bu küçük havuz. Çocuklarımıza artık Akdeniz Foku'nu, Mersin Balığı'nı, süngerleri, istakoz, böcck gibi deniz canlılarını boyama kitaplarında gösterebiliyoruz. Ege'de muhtarlıkların camında fok posterleri asılı. Oysa genç kuşaklar fok görmek, bu ülkede korunduğunu bilmek istiyorlar. Araştırmacı arkadaşlanm, Akdeniz Foku'nun yok olmasının önlenmesindc herkcse görev düştüğünü belirtiyorlar. Başarısızlığa hakkımı/. olmadığını, olmaması gerektiğini bilerek. ^ 17 C U M H U R İ Y E T D E R O İ 2 0E Y L Ü L 1 9 9 2 S A Y I 3 3 9