Katalog

bir başlık verirmiş ona. Isler günıüş, ister altın, durumuna göre. Elinde avucunda olmayanlar da verccck. Onlar da boncuklarla bezenmiş bir başlık verirmiş. Paralarla süslıi gelin başlığı, Anadolu kadınına verilen değcri simgeliyor. Bir genç kız baba ocağından çıkıp koca evine giderkcn ekonomık özgürlüğüne kavuşturuluyor böylcce. Çünkii kadm güçlü olmak zorunda, ocağmı kuracak, çocuk doğura"Baçlık parası" aslında bir çoşil kadın başlığı. cak, koca askcrc Kadın yüzünün glizelliğlni eşarbıyla örterken, başlığında kullandığı çiçek desenleriyle gülormls. Gümüş paralar ve boncuklarla bezell. gidecek. Dönmezsc cğer geriye, kadm büyutecek doğurduğu çocukha hiç takmamak üzere. Onun yenne yassı baş takarlan. mış kafasına ömrünün geri kalan kısmmda. Peki, "1dikbaş"ın hikâyesini duydunuz nıu hiç? DikAnadolu, binlerce yıl bağnnda beslediği medeniyetbaş da bir gelin başlığı türü. Onun hikâyesi biraz hülerden pek çok şey almış. onlan kendısi harmanlaınış. zünlü aslında. Yinc Orta Anadolu'da geçiyor hikâye örf, âdet görenek ve töresıyle çok zengin bir kültüre Gelin clan kadın bir çeşit direnme, dayannıa oyununa sahip Anadolu. Gelin başlıklan bunlardan bir tanesi. girermiş kocasinın ailesiyle. Ta ki kendisine bir parça Yok olmaya yüz tutan bu geleneği Sabiha Tansuğ nıal, bir parça toprak verilinceye kadar. Takannış dık yaşatmaya çalışıyor. Dünya üzerindcki cn zengin ve başını ve örtermış ağını tülbentiyle. Hiç ses etmezmiş belki de tek gelin başlığı koleksiyonuna sahip olan yıllarca. En uzunu ycdi yıl. Kimi altı ay dayanınnış, kiTansuğ, Anadolu'nun dört bir yanından sabırla toplami bir, kimi iki scne. Kadınına göre değişiyor süre. yıp, derlediği ve yeniden yarattığı 300'ün üzerindeki gelin başlığı birikimine koleksiyon demeklen ısrarla Genç kadm bir kocayla, bir de çocuklarla konuşurkaçınıyor. muş. O da ancak fısır fısır. Uluorta ses vcrnıek olmazmış. Dikbaşlı gelin ycdi seneııin sonunda payını alıp Tansuğ kendisini nesli tükenen kaplumbağalan ya muradına erdiğmde, çıkanrmış artık dikbaşını bir dada kuşlan izleyenlere benzetiyor: "Nasıl bazı insanlar kaplumbağaların ve kuşların pcşinc düşüyorlar. Ben de öyleyim işte. Aramızdaki tek fark onlar canlıların pcşinde, ben cansı/.lann. Son kalanları kurtarmaya çalışıyorum, ulaşamadığım o kadar çok yer var ki. Elimde topu topu 300 dcğişik gelin başlığı >ar. Bu, tiiın Anadolu'daki çcsiılori simgeliyor olauız. Ben Anadolu'da . .ıılerce değişik başlık olduğunu düşünüyorunı. Bir 200 yıl önce başlık toplamaya baş' ısaydım eğer şimdi •ılerce örnck olurdu elimde. Ben sonunu yakalamışını, o bile bu kadar çeşitli ve zengin." Tansuğ, bir fikre ve Sablha Tansuğ'un "Kurtarablldlm" dedlği baslıklann sayısı 3OO clvarında. C U M H U R İ Y E T D E R G İ a M A R T 1 9 9 2 S A Y I 3 1 3 Anadolu kadını başlığında kullandığı renklerle Ifade etmİB duygularını çoğu kez. sanata hizmet etmek ıçın gıımış bu işc: "Baktun ki bir Anadolu sanatı yok olmak üzere. Bu nesil unutuluyor, gelecek nesil hiç bilmeyeeek" diye anlatıyor ve neden başka bir şey değil de başlık biriktirdiğini şöyle ifade ediyor: "İnsanın kaynağı, encrjinin kaynağı beyin değil mi? Bir bcynin üzcrini süslemeyi insanoğlu ilk çağlarda bilc düşünmüş. Hcm kadını, hcm erkeği, hem çocuğu süslemişler. Bir Afrikalı, bir Kızılderilidc de aynı şey var. Üsrünü örtmeyi düşünmeıniş de, başını yüceltme ihtiyacı duymıış. Başlıklar bana çok hcyecan veriyor. İnsanların yıllar sonra çok gü/cl bağlantılar kııracağına inanıyorum. önıeğin 24 Oğıız boyu var, hepsinin başlığı birbirinden farklı. Herbirinin izini başlıklarından sürebilirsiniz. Beninı için ne öneınli biliyor musunuz?.. Bu başlıkların giinümüze kadar gelebilmiş olması. Bir tek arkeolojik kazılarda çıkmıyor tarihin kalıntıları, ası) o toprağın üzerinde yaşayan insanlarda da var." Sabiha Tansuğ'un evi gelin başlıklan müzesi gibi. Hcpsini tek tek yıkamış, dezenfekte edip, yine teker teker onarmış. Şöyle anlattı: "Sanmayın ki bunları böyle buldum ben. Hepsinin üzerindcki değişik parçalan teker teker topladım. Bazen vermek istenıezler, o zaman tespitlerimi yapar civar köyleri dolaşır ve parçalarını bulurum. Sonra onları birbiriyle bütünlerim." Yurt içinde ve dışında sayısız sergiler açan Tansuğ'un ilginç anılanndan bir tanesi de gökkuşağı gelin başlığıyla ilgili. Atatürk Anadolu'yu dolaşırken, bu başlığı duymuş, istetmiş. Köylüler. "Bu ocağımızın başlığıdır paşam, geri isteriz" diyc habcr yollamışlar. Atatürk başlığı inceledikten sonra geri göndermiş. Yıllar sonra Tansuğ gönnüş aynı başlığı. Almak, istemiş vennemişler. Anısmj şöyle anlattı: "Atatürk'ten bile döndü; alamazsın dcdiler bana. Ama Anadolu halkı âşığı, dervişi sever, değer verir. Bu kadın kendisini dağlara vurmuş gelin başlıklan topluyor diye düşünür ve yardııncı olur. Gökkuşağı başlığım, kopyasını yapmak için geri vermck koşuluyla alabildim. 'Peki11 dcdiler. 'Zaten bizim gelinin de çocuğu olmuyor'. O zaman dedim ki, 'Ben ilaç göndereceğim, çocuğu olursa gelin başlığım isterim.' Anlaştık. Gclinc B vitamini göndcrdim. Şans bu ya olmuş çocuk. Böylece başlık da bende kaldı." •<