Katalog

H AFTANIN KONUĞU Avrupa Konseyi Çevre Komitesi temsilcisi Tansu Gürpınar ile kuşlar üzerine Türkiye yırtıcı kuşlarda şanslı' Neden yırtıcılar en gelişmiş tür?.. Türkiye'nin şansı nereden geliyor?.. Leylekler neden Eyüp Sultan'ı selamlar?.. Türkiye'de, pek az tanıdığımız kuş türleri hangileri?.. Günseli Önal / ANKARA Uyük bir kıtanın özelliklerini gösterdiği için "Küçük Asya" diye anılan Türkiye'den Avrupa, Asya ve Afrika'daki dört büyük kuş göçü yolundan, ikisi geçiyor. Avrupa'nın tamamında, 500 dolayında kuş türü yaşarken, değişik iklim ve doğa farklılıkları barındıran Türkiye, bunlardan 419 türü barındınyor. Flamingodan pelikana, yırtıcı kuşlardan kuğuya kadar çok sayıda kuş türüne, ülkenin her yerinde rastlamak mümkün. Bu kuşların muazzam göçleri, her yıl lstanbul'a Çamlıca tepelerine gelen çok sayıda yabancı bilim adamı tarafından ilgiyle izleniyor. Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı Dış llişkiler Dairesi Başkanı Tansu Gürpınar ile Türkiye'deki kuş türleri ve yaşatn koşulları üzerine konuştuk. • Türkiye, kuş türleri yönünden zengin bir Ulke mi? • Türkiye'de, benim listeme göre, 419 kuş türü var. Bu da tabii çok büyük bir zenginlik. Avrupa'nın tamamında 500 dolayında kuş türü olduğunu düşünürsek, Türkiye kuş türü zenginliği bakımından, bir kıtayla yarışacak zenginlikte. Bunun dışında, Türkiye kuş toplulukları sayısı açısından da çok zengin. Mesela, büyük flamingo türünün en büyük toplulukları Türkiye'de Seyfe Gölü'nde kaydedildi seneler önce. 320 bin flamingo görüldü. Bu kuş türü için, gercekten çok yüksek bir sayı. Flamingoların bir de, Afrika'da filan çok görülen küçük türü vardır. Bu tür Kenya'daki Nakunı Gölü'nde, milyonlarla ifade edilen sayılara ulaşır. Ama, bu tür Türkiye'deki tür ile aynı değil. BUyük türün sayısı, çok daha azdır dünya üzerinde. Türkiye'de de, sadece büyük tür var. • Büyük flamingolar sadece Seyfe Gölü'nde mi yaşıyor? • Çok enteresandır. Bizde doğaya karşı ilgi çok az. Olması gerektiğinden çok az. lnanın, en doğumuzdan en batımıza kadar Türkiye1 nin her yerinde flamingo görmeniz mümkün. Van Gölü'nde, Hazal Gölü'nde. Ama en büyük toplulukları lç Anadolu bölgesindedir. Ancak bu çok güzel kuşları, eti yenmediği halde vuruyorlar. Sırf vurmuş olmak için vurulup öylece bırakılmış flamingo ölüleri ile karşılaştım. Flamingolar, sanki başka ülkelerde yaşayan, Türkiye'de yaşamayan bir tür gibi duşünulur. Hatta birkaç yıl önce "Flamingo Yolu" dizisi televizyonda gösterilirken Amerika'da yaşayan bir kuş türü sanıldı. Oysa Amerika'da bir tane bile yoktur bu türden. Zaman zaman Antiller'den fırtına nedeniyle gelir, sonra terk ederler ABD'yi. Oysa Türkiye'de dünyanın en büyük topluluklan yaşıyor. Biz onun farkında değiliz. Pelikanlar da • Türkiye'ye göçmen olarak gelen kuşlar hangileri? • Bazı bülbül türleri, sakalar, ispinozlar, bıldırcınlar Sovyetler Birliği'nde Ukrayna bozkırlannda kuluçkaya yatmakta. Ukrayna steplerinden kalkar, bir solukta Karadeniz'e geçerler. Bütün bu uçuşu, kanat çırparak yaparlar. Tek doğa avantajı, kuzeyden gelen hava akımlarını yakalayabilme şansıdır. Bıldırcınlar Türkiye'ye eylülün ilk fırtınalarıyla gelirler. tlk hava ayrımını kollar, bu hava ayrımının hareket yönüyle kendi göç yolunu uygun görünüyorsa, o hava akımından yararlanarak, genelde geceleri, Karadeniz kıyılarına gelirler. Işıkların kenarlanna konarlar. Bu yüzden Karadeniz halkı, bıldırcınlar geldiğinde ışık kaynaklarıyla tepelere çıkarlar. Işık kaynağı, onlar için bir kara parçası anlamına gelir. Bu yüzden de her geçen gün azalıyorlar. Dünyada yaşayan en iri iki kuşun bir türü de Türkiye'de yaşar: Toy. lç Anadolu, Doğu Anadolu, yer yer de Ege bölgesinde görülür. Bir de kuğular var. Türkiye'de kuluçka da yapıyorlar; ama daha çok kışın göçmen olarak geliyorlar. Kuzey bölgelerimizde Göller Bölgesi'nde, Ihıkya'da görülüyor. • Pek tanımadığımız kuş türleri de var mı? • Tabii var. Mesela Turac. Çok bilinen bir kuş türü değildir. Keklik, daha doğrusu sülüngiller familyasındandır. "Ürkekliği" vardır. Toroslar'ın yükseklerinde yaşarlar. Turaç, güney bölgelerimizde, daha çok Adana, Cizre taraflarında yaşar. Bunun da nesli çok azalmıştır. • Yırtıcı kuşlar açısından durum nasıl? • Aslında yırtıcı kuşlar, kuşlar içerisinde en değerli olanlarıdır. Kuşlar âleminin en gelişmiş yaratıklarıdır. Bu kuşların birtakım yetenekleri, gercekten olağanüstü. Yırtıcı olabilmeleri için, uçma yeteneklerinin çok yüksek, görme yeteneklerinin çok iyi olması lazım. Ancak bu takdirde yaşamlarını sürdürebilirler. Bir böcek, bir tohum yemiyorlar. Kolayca bulabilecekleri bir gıdayla beslenmiyorlar. Yaşamak için, çok ciddi bir mücadele vermek zorundalar. Ve bu kuşların sayısı son derece azdır. Bir yırtıcı kuşun yemi olan tarla faresi büyük bir hızla ürerken, bir doğan sadece iki yavru yapar. Aynca bu kuşların aldığı gıdalara birazcık zehir, DDT karışmışsa ölürler. Yediği zehirli bir tarla faresi, zaten çok az üreyen bu kuşu öldürmese bile, çok az üreyebilir hale getiriyor. • Türkiye'de, yırtıcı kuşlar için uygun bir ortam var mı? • TUrkiye, yırtıcı kuşlar açısından, dünyanın en şanslı ülkelerinden biri; çünkü Avrupa, Asya ve Afrika'nın içinde bulunduğu zor coğrafik bölgedeki (buna hayatik bölge deniyor) dört büyük kuş göçü yolunun ikisi, biri B VaırtJa 18 Ocak 1939'da doğan Tansu Gürpınar, Ankara Ünlversltetl Fen Fakflttesl Jeolo)l ve Botanlk Zooloji bölümlerlnde okudu. Orman Bakanlıgı'nda 1966 • 76 yılları arasında Mllll Parklar Dairesi uzmanı, 197679 yılları arasında Ise Çevre Sorunları Dalresl Başkanlığı görevlerinde bulundu. 197984 yıllarında Çevre Musteşarlığrnda Daire Başkanı olarak çalışan Gürpınar, 19841e Başbakanlık Çevre Genel Mudurlüğu'nde uzman olarak görev aldı. Halen Avrupa Konseyi Çevre Komitesi temsilcisi olan Gürpınar, Türkiye Tablatını Konıma DernegTnln de üyesl. öyle. Pelikanlar da egzotik bir kuş türü diye bilinir. Oysa Türkiye'de, pelikanların iki türü yaşamakta. Ak pelikan ve tepeli pelikan. Sultan Sazlığı'nda. Akpelikanların Tuna deltasıyla Nil deltası arasındaki bölümünün göçleri Türkiye üzerinden oluyor. Bir kısmı tarla kuşları gibi bozkır ortamlarında yaşarken, bir kısmı da tamamen ormanbk alanları seçerler. Tepeli pelikanlar daha küçük gruplar halindedir. Zaten onlar, çok büyük sürü oluşturmazlar. Tepeli pelikanlar, Kuş Cenneti'nde kuluçkaya yatarlar. Muhteşem hayvanlardır. 9 kilogram filan geliyorlar. 9 kilonun uçmasını düşünün, kolay bir şey değildir. • Toplam kaç pelikan türü var? • Dünyada 10'a yakın pelikan türü vardır. Türkiye'de, flamingolardan daha yaygın. Doğudan batıya, kuzeyden güneye pelikan göremeyeceğiniz sulak saha yok gibi. Pelikanlar daha çok göçler sırasında toplu görünüyorlar. Mesela ak pelikanların binlercesi bir arada olabilir. Gerek Kuş Cenneti'nde, gerek 8