Katalog

Bilimsel bir merakla serüven tutkusunu birleştirebilen ilk yazarın Nantes'daki müzesinde... 'Maceracı' Jules Verne Jules Verne... Çocuklarımıza artık onu yeterınce okutamıyor ve sevdıremiyorsak, bu bızim, ama aynı /amaııüa kolay dolduıulamaz bir cksikliği yaşayac.ık olan çoeuklarımızın sorunu değıl mi? lııles Verne, Iblsloy'la aynı yılda doğmıış: 1828. Büyük Rus ya/arının bir Verne lıayıanı olduğu, çocuklaı ıııu onun kitaplarını özellıklc okuttuğıı, gi dcrek "80Giinde DevriâlenT'i bizzat resımlcdıği biliniyor. Ama yalnız Tolsloy ıııu? Doneminin tıinı unlü yazarlarıyla karşılıklı ve derin ilişkileıi olmuş, bu ünlu Fransız yazarının... Nantes kentınde doğmuş ve çocuk lukilk genelik yıllarıııı orda geçırmış olan Veıııe, kendısı gıbı Bıetagne kıvılarında doğmu> olan Viclor Hugo'yla karşılaştı mı? Rilinıniyoı. Ama ondan cok etkılendiği kesin: Bu gıın kayıp olan bir ılk romanı, "Notre I)ame de Paris"in bir Nanıes kilisesınin golgesine la^ınmı> uyarlamasıyınıs. Ancak "Sefiller" yazarının da, dalıa sonra Veıne'den esınlendığı ve "Deni/ Kmekçileri I es Travaılleurs dc la Meı" adlı roınanının tanı aıılamıyla "Vernevari" bir roman olduğu kesııı... Verne'in bu Balzae hayıanı olduğu ve ılk adımlaıını, baba Alexandre Dıııııus'ııııı yardımlaııyla altığı da biliniyoı. "Karpallar Şatosu", "Siyah Hindislun", "Dcııi/ Allında 20 Bin Fersah" lomanhias Sandorf" ise sankı "Monlc Crislo Kontu"ndan ılolaysı/ bıçımde csinleıunış... l a r ı n ı n " a s i " başkışılcrı, tipik D u ı n a s r o m a ı ı t İ 7 m ı n ı n uı liıılerı s a n k i . . . " M a l Sanayi devriminin tam göbeğinde, zamanın hemen tüm buluşlarını sıcağı sıcağına geniş yığınlara tanıtan Jules Verne'in anısına Fransa'da kurulan müze, 10. yılını doldururken burada küçük bir geziye çıkalım... Burası, "bir macera karargâhı,.." menın deyişiyle, "Komanlannı 19. yu/yılın liim hiıyıık btılııslarının olduğu kadar, buyuk fikir akımlarının da sesli yankısı haline dnniışturıneyi" basarnıış... Ozamanlaı, Loire nchri aracılığıyUı Allantık ükyanusu'na açılaıı bir lıman keııli olan Nanlcs'da geccn çocukluk çağlarında, Waller Scoll'un romanları, "Robinson Crusoe" veya ilk kez 1841 'dc Paris'te basılan "Isviçreli Robenson" gıbı yapıtlardan olduğu derıli, eski Breton efsanelcrinden veya u/ak yolculuklardan dönen geınicılerın veya balıını avcılaıının dılden dile dolasan söylencelcliııden de elkılenmiş. Ama kuskusuz en büyük etkıyı, neredeyse her gun bir yeııisi yapılan büyuk 19. yuzyıl buluşlarından almıs olmalı... Ancak Verne'in oldukça "bohem" kişiliğini yazarlıkta karar kılnıaya ıtcn, kuşkusuz biraz da unlü yayıncı PierreJules Helzcl'lc karşılaşnıası olmuş. lletzel, 19. yuzyılınen büyük edilöru. llal/ac, Raudelaire, Hugo, George Sand vb. yazarları basan adam. Ilk kez renkli karton kapaklarla kitap çıkaran, eep kitaplarını bulaıı, ufku son derccc geniş bir adam. Verne'in veteneğını gören, onu biı tür "bilimin ronıani'isı" vapmayı duşunen o... Şoyle dıyor Vernc içııı: "O, modern bilimin sagladığı luın eografi, jeulojik, fizik, aslronomik bilgileri özümlemek ve kcndine özgu üslubuyla, rvrenin tarihini yeniden ya/mak durumundadır" ("Kaplan Hatleras'ın Seruvenleri"nin yayıncı onsozü, 1866). Hetzel'iıı bu dılcğı yerıne gcleeek ve Jules Verne, bu yayıneıda tam 64 yapıtını bastıracaktır. Romancı, yavmcıyla aynı sivasaJ görüşlerı dc paylaşmakladıı: Zamanın ilericı sıyasal kanadında yer almakta, turn dünyada gclıscıı ulusal eylemleıi desteklemektc, ırk çılığa karşı çıktnaktadır. Nitekim "Kuzey (jüneye Karşı" adlı Aınerika'da geçen romanında, Güney'in ırkv'i sıyasetıni, Atıika'da geçcn "15 Yaşında liir Kaplan" gıbı romanlarında köle tıcarctini eleşlirmekledır. İki adanıın ışbıılığı lıcr alanda su^cek, Jules Verne, tlel/el'ın 1863'ten ıtıbaren yayımlamaya başladığı ve 1880'lerdc lırajı 10 bıııı gcçen "Magasin d'e dııcation ct dc reercalionLgılıın vc lioş /anı.ııı ları Değerlcndirme nergısi"ııııı 3 kışılık yone ıııu kuıuiıında da ycı alacaktn HetzclVerne işbırliği, yaıım yuzyıl boyuııca geııç kuşakları yenı keşıtleı, buluşlar konusııııda eğıtmede ve onlan oyalaıken bılgılendirmedeeşsiz bir ışlcv görecektir. "Gezgin tabiath" yazar Kimi populer kaynaklarda, lııles Veıne'ııı tüm romanl.ınnı "evindeıı olıırtlıt^ıı yerden düşledigi" ya/ılır. Oy.sa bu dogııı değıldıı. Jules Verne, eski devışıyle "seyalıat elınişlir", o tam anlanııyla "gezgin bir tabial"a sahiplir. Uaha 12 yaşında, kardeşıyle birlikte bir kucuk gemiyle l.oure nehıi boyunca giderek, yaşammda ilk kez denizi görme hrsatını bulnuıştuı. Ucnı/ . "I)enİ7 Allında 20 Bin l'ersah"ııı unutulmaz kaptanı Nemo'nun deyişiyle "Deniz... O canlı soıısu/luk"... lııles Verne'i hep etkile miştir deniz ve denizde yolculuk düşü. Atlanlik'ı ılk geçişi, oııa "Yüzen Ada"yı, Akdenız'dc ilk yolculuğu "Malhias Sandorf'u esınlcmiştir. Oğlu Michel Verne'e gcmiciliği öğrelmc deneyimlcri, "15 Yaşında Bir Kaplan"la sonuçlanınış, mektııplaştığı George Sand'ııı ona "deniz dibini anlalmuyı" öğütlemesi, "Deniz Allında 20 Bin Kersah"ı doğurmuştur. Ameııka'ya yol Jules Veme (18281905)' Dönemın tanıflı bir tioğuştan yazar" gerçek bir seruvencı, uretken bir bohem Atillâ Dorsay c.ı t'osi'orlu kibrilin, lakıım yakalurın, kol dügnıelerinin, ııuktııp kajjıdının, posla pulıı[iıııı pacaları sıkma olmayan psınlolonun, silindir >apkanın, ınodern pabuclarııı, melrik sisteınin, buharlı geminin, demiryolıınun, olobusun, Iranıvayın, gazın, eleklriğiıı, lclgrafın, lekfonıııı, granıofonun doğuşunu gorduııı. Slcphenson ve Fdisoıı deııcn iki deha arasında yelişmiş bir kuşaklanım. Şimdiyse, seyyar olelleri, ckmek kızartma makineleri, yüriiyen merdivcnleri, önce okunup sonra yencn hamurdan gazelelcriyle Amerika'nın basını çekligi yeni kesiflere lanık uluyorum." Jules Verne, anılarının bir ycrinde böyle demiş... Bu sözleıi, Nanles'a iki gidişimde de öııünc gcçılme7 bir biçimde bcnı kcndine çeken ve arlık s>anki ezbere bildiğiın Jules Verne Müzesi'ııııı bir vitrinindeki belgeleıen not cdiyorum. Evel, bu müzc beni kendinc çekiyor... Çünkü onda çocukluk yıllarımın, her çocuk gibi kolay doyıııulamaz o benzersiz serüven açlığına, u/ak ufuklara yclkcn açma gereksininıine tadına doyulma/ yanıtlar vcrmiş olan o gizemli adın, Jules Verne'in, her köşcye, her vitrine, her kitap, kâğıt parçası veya ncsneye sinmiş olan anılarını buluyorum. Bana aynj zamanda okuma ve kitap zcvkini de vermış bırkaç addan biri olan f f "Çılgın bilim adamı" tipi B le "Wilhelm Sloril/'in l.sran", "Kaplan Ha(tera.s'ın Seruvenleri ", "Karpallar Şalusu", "Gizli Ülke" vb. romanları, Verne'i kusursuz bir "fanlaslik romancı" kategorisine sokınuyor mu? tıısanoğlunun aya yolculuğunu, Vernc'den önce lıayal eden yazarlar olmuş: Poe, "Cyrano de Bergerae"la Edmond Ro.sland, Fransız yazarı Raııdoin, Aınerikaıı yazarı I.ocke gibı. Ama Jules Verne, aynı zamanda, günunıuziın deyişiyle bir "kara roman" yazarı da... Her türden gcrilimi sağlamada, serüven romanının, giderek sinemanın bugün bile kullandığı kimi (iplerı ilk kez kâğıda dokmede ustünc yok... Örneğııı, kendısı yaratmadıysa bile, duııyayı korkulan "çılgın bilim adamı" tipi, en iyı onun romanlarında var... Serüven romamnın sonradan "felâkel filmleri" tarafından devralınacak olan lıırlucesitli doğal felâketlen de en iyi onun romanlarında anlatılıyor: Depıemler, su baskınlaıı, çıglar, buzların harekete gevmesi, fırtınalar, laskınlar... Gerçcklen de, insanlığın ınaııılmaz hulıışlaıı birbirınin ardı aıdıııa dızdığı vok ayrıcalıklı bir dönemde yaşamış Jules Verne... Ve bir eleştir'Maceracı' Jules Verne ve çocuklar Unlu yayıncı Hetzel'ın çabalarıyla, yarım yuzyıl boyunca, "Sanayi Devrımı!" Avrupası nın gerıç kuşakları, Jules Verne ıle haşır neşır oldular, yenı keşıf ve buluşları tamyarak buyuduler ; A m a J u l e s Veıııe ivııı veıilebılecck bir diger edebı ı e l e r a i ı s , kıışkıısıı/ Kdgar Allan P o e . . . Veıııe, Kuudelaire'le h ı ı l i k l e P o e ' ı ı u ı ı ö n e m i n i ılk k a v i d ş . m l ı a n s ı z a y d ı n l . ı ı ı n d a n .. O/ellık 20